آفریقا

ویکی‌پدیادان، آچیق بیلیک‌لیک‌دن
آفریقا
اراضی۳۰٬۳۷۰٬۰۰۰ کیلومتر موربع;(۲-جی)
اهالی1,225,080,510[۱] (2016; ۲-جی)
اهالی سیخیلیقی۳۶٫۴/km2 (۹۴/sq mi)
جی‌دی‌پی (تخمینی)۲٫۳۳ تریلیون دولار (۲۰۱۸; ۵-جی)[۲]
جی‌دی‌پی (پی‌پی‌پی)۶٫۷۴ تریلیون دولار (۲۰۱۸; ۵-جی)[۲]
جی‌دی‌پی آدام‌باشی۱٬۸۹۰ دولار (۲۰۱۸; ۶-جی)[۲]
دئمونیمیآفریقالی
اؤلکه‌لر۵۴ (و ۲ موباحیثه‌لی)
باغیملیلیکلر
دیل‌لر۱۲۵۰–۳۰۰۰ دوغما دیل
چاغ بؤلگه‌لری۱:۰۰- - ۴:۰۰+
بویوک شهرلربویوک شهری اراضی‌لار:

آفریقا، اوروپا قارّه‌سینین جونوبوندا واقع اوْلان بیر قارّه‌نین آدی دیر. اۆزاؤلچوسو ۲۹٬۲ میلیون km²، آدلارلا بیرلیکده ۳۰٬۳ میلیون km²-دیر. ائکواتوْر اوْنۇ شرطی اوْلاراق ایکی حیصه‌یه بؤلۆر.

آفریقانین آدی[دَییشدیر]

«آفریقا» سؤزۆ قاره‌نین شیمال-شرقینده یاشامیش «آفریقی» طایفه‌سیندان گؤتۆرۆلۆب.

آفریقا بیلگی‌لری[دَییشدیر]

دونیانین ان اۇزۇن چایی، دونیانین ان اۇزۇن شیرین‌سۇلۇ گؤلۆ، شرقی یاریم کوره‌سینین ان بوْل سۇلۇ چایی، قۇرۇدا یئر قابیغینین ان اۇزۇن چاتی (صدف)، دونیانین ان ایستی یئری، دونیانین ان بؤیۆک قۇراق بیر یئری، بۇ قیطاع‌دیر. اوْنۇ آوروپادان جبل الطاریق بوْغازی و آرالیق دنیزی، آسیادان آرالیق دنیزی، سوئز کانالی، قیرمیزی دنیز، باب المندب بوْغازی، عدن خلیجی آییریر. ائکواتوْر خطی و صیفیرینجی مدار بۇ قیطاع‌دان کئچدییینه گؤره اوْ، ۴ یاریم کوره‌ده یئرله‌شیب‌دیر.

تاریخ[دَییشدیر]

آفریقا قاره‌سی اینسانین ایلک یاشاییش یئریدیر. بۇ قاره‌ده اسکی اینسان فوسیللری تاپیلیب و بۇ فوسیللرین قیدمتی ۷ میلیون ایل تخمین ائدیلیر. ХIХ عصرین ۷۰-جی ایللرینه قدر آوروپادان گلن مۆهاجیرلر آفریقا قطاع‌سی‌نین جنوب حیصه‌سینده – کاپ مۆستملکه‌سینده و قوْنشۇ بۇر جومهوریلرینده، الجزایرین شیمال بخشلرینده ان یاخشی توْرپاقلاری تۇتمۇشدۇلار. اوْ زامان آفریقا اراضیسینین یوزده ۱۱ قدری کاپیتالیست دؤلتلرینه منشور ایدی. اونلارین سیلاحلی ائکسپئدیسییالاری ساحیل بوْیۇ راوْینلارا آرخالاناراق، قطاعنین ایچریلرینه سوْخۇلۇر، اهالینی تالان ائدیر و ساغلام کیشیلری تۇتۇب قۇل کیمی ان چوْخ لاتین آمئریکاسینا گؤندریردیلر. اوْن میلیونلارلا چوْخ قووه‌تلی و گنج آداملارین ایتیریلمسی آفریقا خالقلارینی گۆجدن سالدی، اونلارین مۆستملکه‌چیلره قارشی موقاویمتینی ضعیف‌له‌تدی. ХIХ عصرین آخیرینجی ۲۰ ایلی عرضینده مۆستملکه‌چیلر قطاع اراضیسینین داها یوزده ۸۰ ایشغال ائدرک، اوْنۇن بؤلۆشدۆرۆلمسینی اساساً باشا چاتدیردیلار. مۆستملکه‌چیلر هر یئرده سوْن درجه شیددتلی، قیزغین موقاویمته راست گلیردیلر. آفریقالیلارین باشلیجا قووه‌سینی سینانمیش دؤیۆشچۆلر تشکیل ائدیردیلر. یالنیز بیر پارا طایفه باشچیلاری آوروپالیلارا خیدمت گؤسترمیه باشلادی. موقاویمتین اساس فوْرماسی سیلاحلی موباریزه ایدی. اهالی توْرپاقلاری ایشغال ائدیلمسینه، زوْرلا مسیحی‌لشدیرمه، خاریجیی تیجارتچیلره، تضمیناتلارین و وئرگیلرین اؤدنیلمسینه، امک مۆکللیفیتینه قارشی موقاویمت گؤستریردیلر. ХХ عصرین اولی‌نه‌دک آفریقا اراضیسینین یوزده ۳۴-نو ایشغال ائتمیش اوْلان فرانسه مۆستملکه‌چیلرینه قارشی شیددتلی موباریزه آپاریلیردی. تونیس اهالیسی فرانسه پروْتئکتوْراتی‌نین اعلان ائدیلمسینه قارشی عۆصیانلا جواب وئردی. مۆستملکه‌چیلرین قوْشۇنلاری عۆسیانچیلارین پیس سیلاحلانماسیندان و ضعیف تشکیل اولونماسیندان، هابئله فئوْدال عیانلارینین خیانتیندن ایستیفاده ائدرک اوْنۇ یاتیردیلار. ۸۰-جی ایللرده غربی آفریقا خالقلاری فرانسیز قوْشۇنلارینا قارشی چیخیشا باشلادیلار. بۇ چیخیشلارا فرانسیزلارین «سۇدان بوْناپارتی» آدلاندیردیقلاری ایستعدادلی سرکرده ساموْری تۇره باشچیلیق ائدیردی. ساموْرینین رهبرلییی آلتیندا آفریقالیلار ۱۸ ایل سیلاحلی موباریزه آپاردیلار. فرانسه نین قوْشۇنلارینین سیلاحلانما جهت‌دن اۆستۆنلۆیۆ و آمان سیزلیغی ۱۲۷۷ شمسی ایلده ساموْرینی تسلیم اوْلماغا مجبور ائتدی. فرانسه ماقاداسکارای اؤزۆنۆن پروْتئکتوْراتی اعلان ائتدیکده بۇ اؤلکه‌نین اهالیسی غصبکارلارا تابع اوْلماق ایستمدی. قانلی جزا تدبیرلرینه، خالقلارین بیر-بیرینین اۆزرینه سالیشدیریلماسینا و یئرلی عیانلارین پولا اله آلینماسینا باخمایاراق، ۹۰-جی ایللرده موقاویمت کۆتله‌وی شکیل آلمیشدی. آیری-آیری ماحاللاردا عۆسیانلار قالخیر، پارتیزان موحاریبه‌سی آپاریلیردی.

جوغرافیا[دَییشدیر]

آفریقا قاره‌سی شیمالدان اروپا و دوغودان آسیا قاره‌سیله قونشودور. سوئز کانالی بۇ قاره‌نی آسیا قاره‌سیندن آییرمیشدیر.

اراضی‌لار و منطقه‌لر[دَییشدیر]

آفریقا منطقه‌لری:
 
 
آفریقانین قیزیکی نقشه‌سی
آفریقانین سیاسی نقشه‌سی
آرم بايراق منطقه‌لر[۳] و
اراضی‌لرین آدی بايراقلاریله
ساحه
(km²)
جمعیت[۴] ایل سیخیلیق
(هر km²)
پایتخت
قوزئی آفریقا
الجزاییر الجزاییر ۲٬۳۸۱٬۷۴۰ ۳۴٬۱۷۸٬۱۸۸ ۲۰۰۹ ۱۴ Algiers
قناری آدالاری قناری آدالاری Canary Islands (ایسپانیا)[۵] ۷٬۴۹۲ ۲٬۱۵۴٬۹۰۵ ۲۰۱۷ ۲۲۶ لاس پالماس,
سانتا کروس
Ceuta سئوتا سئوتا (ایسپانیا)[۶] ۲۰ ۸۵٬۱۰۷ ۲۰۱۷ ۳٬۵۷۵
Egypt میصر میصر[۷] ۱٬۰۰۱٬۴۵۰ ۸۲٬۸۶۸٬۰۰۰ ۲۰۱۲ ۸۳ قاهیره
لیبی لیبی ۱٬۷۵۹٬۵۴۰ ۶٬۳۱۰٬۴۳۴ ۲۰۰۹ ۴ طرابلس
Madeira مادیرا Madeira (پورتوقال)[۸] ۷۹۷ ۲۴۵٬۰۰۰ ۲۰۰۱ ۳۰۷ Funchal
Melilla ملیا Melilla (ایسپانیا)[۹] ۱۲ ۸۵٬۱۱۶ ۲۰۱۷ ۵٬۵۳۴
Morocco مراکش مراکش ۴۴۶٬۵۵۰ ۳۴٬۸۵۹٬۳۶۴ ۲۰۰۹ ۷۸ Rabat
Sudan سودان سودان ۱٬۸۶۱٬۴۸۴ ۳۰٬۸۹۴٬۰۰۰ ۲۰۰۸ ۱۷ خرطوم
Tunisia تونس تونیس ۱۶۳٬۶۱۰ ۱۰٬۴۸۶٬۳۳۹ ۲۰۰۹ ۶۴ Tunis
غربی صاحارا Western Sahara[۱۰] ۲۶۶٬۰۰۰ ۴۰۵٬۲۱۰ ۲۰۰۹ ۲ El Aaiún
دوغو آفریقا
Burundi بوروندی بوروندی ۲۷٬۸۳۰ ۸٬۹۸۸٬۰۹۱ ۲۰۰۹ ۳۲۳ Bujumbura
Comoros کومور آدالاری کومور آدالاری ۲٬۱۷۰ ۷۵۲٬۴۳۸ ۲۰۰۹ ۳۴۷ Moroni
Djibouti جیبوتی جیبوتی ۲۳٬۰۰۰ ۸۲۸٬۳۲۴ ۲۰۱۵ ۲۲ Djibouti
Eritrea اریتره اریتره ۱۲۱٬۳۲۰ ۵٬۶۴۷٬۱۶۸ ۲۰۰۹ ۴۷ اسمره
Ethiopia اتیوپی اتیوپی ۱٬۱۲۷٬۱۲۷ ۸۴٬۳۲۰٬۹۸۷ ۲۰۱۲ ۷۵ آدیس‌آبابا
Kenya کنیا کنیا ۵۸۲٬۶۵۰ ۳۹٬۰۰۲٬۷۷۲ ۲۰۰۹ ۶۶ نایروبی
Madagascar ماداقاسکار ماداقاسکار ۵۸۷٬۰۴۰ ۲۰٬۶۵۳٬۵۵۶ ۲۰۰۹ ۳۵ Antananarivo
Malawi مالاوی مالاوی ۱۱۸٬۴۸۰ ۱۴٬۲۶۸٬۷۱۱ ۲۰۰۹ ۱۲۰ لیلونگوه
Mauritius ماوریتیوس ماوریتیوس ۲٬۰۴۰ ۱٬۲۸۴٬۲۶۴ ۲۰۰۹ ۶۳۰ Port Louis
Mayotte مایوت مایوت (فرانسه) ۳۷۴ ۲۲۳٬۷۶۵ ۲۰۰۹ ۴۹۰ مامودزو
Mozambique موزامبیک موزامبیک ۸۰۱٬۵۹۰ ۲۱٬۶۶۹٬۲۷۸ ۲۰۰۹ ۲۷ ماپوتو
Réunion رئونیون رئونیون (فرانسه) ۲٬۵۱۲ ۷۴۳٬۹۸۱ ۲۰۰۲ ۲۹۶ سن-دنی، رئونیون
Rwanda رواندا رواندا ۲۶٬۳۳۸ ۱۰٬۴۷۳٬۲۸۲ ۲۰۰۹ ۳۹۸ Kigali
Seychelles سیشل سیشل ۴۵۵ ۸۷٬۴۷۶ ۲۰۰۹ ۱۹۲ Victoria
Somalia سومالی سومالی ۶۳۷٬۶۵۷ ۹٬۸۳۲٬۰۱۷ ۲۰۰۹ ۱۵ Mogadishu
South Sudan جنوبی سودان جنوبی سودان ۶۱۹٬۷۴۵ ۸٬۲۶۰٬۴۹۰ ۲۰۰۸ ۱۳ Juba
Tanzania تانزانیا تانزانیا ۹۴۵٬۰۸۷ ۴۴٬۹۲۹٬۰۰۲ ۲۰۰۹ ۴۳ Dodoma
Uganda اوقاندا اوقاندا ۲۳۶٬۰۴۰ ۳۲٬۳۶۹٬۵۵۸ ۲۰۰۹ ۱۳۷ Kampala
Zambia زامبیا زامبیا ۷۵۲٬۶۱۴ ۱۱٬۸۶۲٬۷۴۰ ۲۰۰۹ ۱۶ Lusaka
Zimbabwe زیمبابوه زیمبابوه ۳۹۰٬۵۸۰ ۱۱٬۳۹۲٬۶۲۹ ۲۰۰۹ ۲۹ Harare
مرکزی آفریقا
Angola آنقولا آنقولا ۱٬۲۴۶٬۷۰۰ ۱۲٬۷۹۹٬۲۹۳ ۲۰۰۹ ۱۰ Luanda
Cameroon کامرون کامرون ۴۷۵٬۴۴۰ ۱۸٬۸۷۹٬۳۰۱ ۲۰۰۹ ۴۰ Yaoundé
Central African Republic مرکزی آفریقا جومهوریتی اوْرتا آفریقا جومهوریتی ۶۲۲٬۹۸۴ ۴٬۵۱۱٬۴۸۸ ۲۰۰۹ ۷ بانقی
Chad چاد چاد ۱٬۲۸۴٬۰۰۰ ۱۰٬۳۲۹٬۲۰۸ ۲۰۰۹ ۸ N'Djamena
Republic of the Congo کونقو جومهوریتی کونقو جومهوریتی ۳۴۲٬۰۰۰ ۴٬۰۱۲٬۸۰۹ ۲۰۰۹ ۱۲ Brazzaville
Democratic Republic of the Congo کونقو دموکراتیک جومهوریتی کونقو دموکراتیک جومهوریتی ۲٬۳۴۵٬۴۱۰ ۶۹٬۵۷۵٬۰۰۰ ۲۰۱۲ ۳۰ Kinshasa
Equatorial Guinea اوستوایی قینه اوستوایی قینه ۲۸٬۰۵۱ ۶۳۳٬۴۴۱ ۲۰۰۹ ۲۳ Malabo
Gabon قابون قابون ۲۶۷٬۶۶۷ ۱٬۵۱۴٬۹۹۳ ۲۰۰۹ ۶ Libreville
São Tomé and Príncipe سائوتومه و پرنسیپ سائوتومه و پرنسیپ ۱٬۰۰۱ ۲۱۲٬۶۷۹ ۲۰۰۹ ۲۱۲ São Tomé
جنوبی آفریقا
Botswana بوتسوانا بوتسوانا ۶۰۰٬۳۷۰ ۱٬۹۹۰٬۸۷۶ ۲۰۰۹ ۳ قابۇرۇن
Eswatini سوازیلند سوازیلند ۱۷٬۳۶۳ ۱٬۱۲۳٬۹۱۳ ۲۰۰۹ ۶۵ Mbabane
Lesotho لسوتو لسوتو ۳۰٬۳۵۵ ۲٬۱۳۰٬۸۱۹ ۲۰۰۹ ۷۰ Maseru
Namibia نامیبیا نامیبیا ۸۲۵٬۴۱۸ ۲٬۱۰۸٬۶۶۵ ۲۰۰۹ ۳ ویندهوک
South Africa جنوبی آفریقا جنوبی آفریقا ۱٬۲۱۹٬۹۱۲ ۵۱٬۷۷۰٬۵۶۰ ۲۰۱۱ ۴۲ Bloemfontein, Cape Town, Pretoria[۱۱]
غربی آفریقا
Benin بنین بنین ۱۱۲٬۶۲۰ ۸٬۷۹۱٬۸۳۲ ۲۰۰۹ ۷۸ پورتو نووو
Burkina Faso بورکینافاسو بورکینافاسو ۲۷۴٬۲۰۰ ۱۵٬۷۴۶٬۲۳۲ ۲۰۰۹ ۵۷ اوآقادوقو
Cape Verde کیپ ورد کیپ ورد ۴٬۰۳۳ ۴۲۹٬۴۷۴ ۲۰۰۹ ۱۰۷ Praia
The Gambia قامبیا قامبیا ۱۱٬۳۰۰ ۱٬۷۸۲٬۸۹۳ ۲۰۰۹ ۱۵۸ Banjul
Ghana غنا غنا ۲۳۹٬۴۶۰ ۲۳٬۸۳۲٬۴۹۵ ۲۰۰۹ ۱۰۰ Accra
Guinea قینه قینه ۲۴۵٬۸۵۷ ۱۰٬۰۵۷٬۹۷۵ ۲۰۰۹ ۴۱ Conakry
Guinea-Bissau قینه بیسائو قینه بیسائو ۳۶٬۱۲۰ ۱٬۵۳۳٬۹۶۴ ۲۰۰۹ ۴۳ Bissau
Ivory Coast فیل دیشی ساحیلی فیل دیشی ساحیلی ۳۲۲٬۴۶۰ ۲۰٬۶۱۷٬۰۶۸ ۲۰۰۹ ۶۴ Abidjan,[۱۲] Yamoussoukro
Liberia لیبریا لیبریا ۱۱۱٬۳۷۰ ۳٬۴۴۱٬۷۹۰ ۲۰۰۹ ۳۱ مانروویا
Mali مالی مالی ۱٬۲۴۰٬۰۰۰ ۱۲٬۶۶۶٬۹۸۷ ۲۰۰۹ ۱۰ باماکو
Mauritania موریتانی موریتانی ۱٬۰۳۰٬۷۰۰ ۳٬۱۲۹٬۴۸۶ ۲۰۰۹ ۳ Nouakchott
Niger نیجر نیجر ۱٬۲۶۷٬۰۰۰ ۱۵٬۳۰۶٬۲۵۲ ۲۰۰۹ ۱۲ Niamey
Nigeria نیجریه نیجریه ۹۲۳٬۷۶۸ ۱۶۶٬۶۲۹٬۰۰۰ ۲۰۱۲ ۱۸۰ Abuja
بیرلشمیش شاهلیق سنت هلنا، اسنشن و تریستان دا کونا سنت هلنا، اسنشن و تریستان دا کونا (بیرلشمیش شاهلیق) ۴۲۰ ۷٬۷۲۸ ۲۰۱۲ ۱۳ Jamestown
Senegal سنقال سنقال ۱۹۶٬۱۹۰ ۱۳٬۷۱۱٬۵۹۷ ۲۰۰۹ ۷۰ Dakar
Sierra Leone سیرالئون سیرالئون ۷۱٬۷۴۰ ۶٬۴۴۰٬۰۵۳ ۲۰۰۹ ۹۰ Freetown
Togo توقو توقو ۵۶٬۷۸۵ ۶٬۰۱۹٬۸۷۷ ۲۰۰۹ ۱۰۶ Lomé
جمعی ۳۰٬۳۶۸٬۶۰۹ ۱٬۰۰۱٬۳۲۰٬۲۸۱ ۲۰۰۹ ۳۳

گؤرونتولر[دَییشدیر]

قایناقلار[دَییشدیر]

  1. ^ World Population Prospects: The 2017 Revision. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division.
  2. ^ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ IMF (WEO October 2018 Edition) GDP nominal and PPP data – international dollar.
  3. ^ Continental regions as per UN categorizations/map.
  4. ^ IDB: Countries Ranked by Population (28 November 1999). آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 28 November 1999.
  5. ^ The Spanish قناری آدالاری, of which لاس پالماس are سانتا کروس (ایسپانیا) are co-capitals, are often considered part of Northern Africa due to their relative proximity to مراکش and Western Sahara; population and area figures are for 2001.
  6. ^ The Spanish exclave of سئوتا is surrounded on land by Morocco in Northern Africa; population and area figures are for 2001.
  7. ^ میصر is generally considered a transcontinental country in Northern Africa (UN region) and Western Asia; population and area figures are for African portion only, west of the سوئز کانالی.
  8. ^ The Portuguese Madeira Islands are often considered part of Northern Africa due to their relative proximity to Morocco; population and area figures are for 2001.
  9. ^ The Spanish exclave of Melilla is surrounded on land by Morocco in Northern Africa; population and area figures are for 2001.
  10. ^ The territory of Western Sahara is claimed by the صحرا دموکراتیک عرب جومهوریتی and مراکش. The صحرا دموکراتیک عرب جومهوریتی is recognized as a sovereign state by the African Union. مراکش claims the entirety of the country as its Southern Provinces. Morocco administers 4/5 of the territory while the SADR controls 1/5. Morocco's annexation of this territory has not been recognized internationally.
  11. ^ Bloemfontein is the judicial capital of South Africa, while Cape Town is its legislative seat, and Pretoria is the country's administrative seat.
  12. ^ Yamoussoukro is the official capital of فیل دیشی ساحیلی, while Abidjan is the de facto seat.

چوخ اوخو[دَییشدیر]

  • Asante, Molefi (2007). The History of Africa. US: Routledge. ISBN 978-0-415-77139-9.
  • Clark, J. Desmond (1970). The Prehistory of Africa. London: Thames and Hudson. ISBN 978-0-500-02069-2.
  • Crowder, Michael (1978). The Story of Nigeria. London: Faber. ISBN 978-0-571-04947-9.
  • Davidson, Basil (1966). The African Past: Chronicles from Antiquity to Modern Times. Harmondsworth: Penguin. OCLC 2016817.
  • Gordon, April A.; Donald L. Gordon (1996). Understanding Contemporary Africa. Boulder: Lynne Rienner Publishers. ISBN 978-1-55587-547-3.
  • Khapoya, Vincent B. (1998). The African experience: an introduction. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall. ISBN 978-0-13-745852-3.
  • Moore, Clark D., and Ann Dunbar (1968). Africa Yesterday and Today, in series, The George School Readings on Developing Lands. New York: Praeger Publishers.
  • Naipaul, V.S.. The Masque of Africa: Glimpses of African Belief. Picador, 2010. آی‌اس‌بی‌ان 978-0-330-47205-0
  • Tausch, Arno (2018-07-16). "Africa on the Maps of Global Values: Comparative Analyses, Based on Recent World Values Survey Data". SSRN Electronic Journal. doi:10.2139/ssrn.3214715. SSRN 3214715.
  • Wade, Lizzie (2015). "Drones and satellites spot lost civilizations in unlikely places". Science. doi:10.1126/science.aaa7864.

خاریجی لینکلر[دَییشدیر]

عمومی معلومات
تاریخ
مدیا خبرلری