تورکمنیستان: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

ویکی‌پدیادان، آچیق بیلیک‌لیک‌دن
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
خط ۹۵: خط ۹۵:
[[Category:Wp/azb]]
[[Category:Wp/azb]]
[[Category:آسیا اؤلکه‌لری]]
[[Category:آسیا اؤلکه‌لری]]
[[Category:تورک اؤلکه‌لر]]


[[ace:Turkmènistan]]
[[ace:Turkmènistan]]

‏۲۲ ژانویه ۲۰۱۳، ساعت ۱۹:۳۰ نوسخه‌سی

تورکمنیستان (تورکمنجه: Türkmenistan) آسیادا بیر دؤولت.

تاریخی

X عصرده تورکمنیستانین اراضی‌سینه اوغوزلار(ایندیکی تورکمن‌لرین اجدادلاری) کؤچوب گلیرلر.اوغوزلار XIII عصرده سلجوق دؤولتینی یارادیrlar.XVI عصرده تورکمنیستان اراضی‌سی خیوه و بوخارا خان‌لیق‌لارینین تابئچیلیینه دوشور.۱۸۶۹-جی ایلده چار روسییاسی طرفین‌دن ایشغال اولونور.۱۹۲۱-جی ایلده تورکوستانین ترکیبینه داخیل اولور.۱۹۲۴-جو ایلده ایسه سسری طرفین‌دن تورکمنیستان مسسر-ی یارادیلیر و سسری-نین ترکیبینه داخیل اولور.۱۹۹۱-جی ایلده موستقیل تورکمنیستان رئسپوبلیکاسی اعلان اولونور.

جوغرافی مؤوقعی و طبیعتی

thumb|تورکمنیستان ویلایت‌لری:
۱. آهال
۲. بالکان
۳. داشوغوز
۴. لئباپ
۵. ماری

اؤلکه‌نین گئوسییاسی مؤوقعی آوروپا اؤلکه‌لری ایله چین و هیندیستانا گئدن قورو یول‌لارینین اوزرین‌ده یئرلشمه‌سی باخیمین‌دان الوئریش‌لی‌دیر.

رئلیئفینه گؤره اووالیق و داغ‌لیق حیسه‌لردن عبارت‌دیر. کوپئتداغ سیلسیله‌سی سئیسمیک جهت‌دن فعال‌دیر. اؤلکه اراضی‌سینین ۸۰%-دن چوخو توران اووالیغیندا اوکئان سوییه‌سین‌دن ۱۰۰-۲۰۰ مئتر هوندورلوک‌ده‌دیر. زنگین طبیعی گاز و نفت احتیاطینا گؤره اؤلکه دونیانین ان قاباقجیل دؤولت‌لرین‌دن بیری‌دیر. اؤلکه اراضی‌سین‌ده ۱۴۴ نئفت و قاز یاتاغی آشکار ائدیلمیش‌دیر. اونلاردان یالنیز ۴۰ یاتاق ایستیسمار اولونور (خزرترافی، بوخارا-خیوه، مرای، لئباپ و س.). یئرالتی سروت‌لردن کوکورد، کالیوم و داشدوز، بئنتونیت گیلی، میرابیلیت، آلونیت واردیر.

اؤلکه‌نین ایقلیمی قورو سوبتروپیک ایقلیمدیر. بورادا ایلین ۲۹۰ گونو بولودسوز کئچیر. رئسپوبلیکا اراضی‌سین‌ده ایللیک و سوتکالیق تئمپئراتورئ آمپلیتودو چوز بؤیوک‌دور. یاغینتی‌لارین اورتا ایللیک میقداری ۵۰-۲۰۰ mm آراسین‌دادیر. مومکون بوخارلانما ۱۵۰۰ مم-دن آرتیق‌دیر. اکین‌چی‌لیک اساساً سووارما، داغ‌لاردا ایسه قیسمن دمیه شرایطین‌ده مومکون‌دور. اؤلکه‌نین شرق رایونلاری آمودریا، مورقاب و تجن چای‌لارینین سولاری ایله تجهیز اولونور.

تورکمنیستان‌دا ان بؤیوک گؤل ساریقامیشدیر. بو گؤل‌دن یوکسک کیفیت‌لی خؤرک دوزو ییغیلیر. سووارما تاریخاً تورکمنیستان اوچون موهوم اهمیت کسب ائتمیش‌دیر. آمودریادان چکیلن قاراقوم کانالی مین‌لرله هئکتار تورپاغین جانلانماسین‌دا موهوم رول اویناییر. تورکمنیستان اراضی‌سی یئرالتی سولارلا زنگین‌دیر. یئرالتی سولارین سطحه یاخین اراضی‌لرین‌ده واحهلر مؤوجوددور. مونبیت تورپاغی، توغای مئشه‌لری، زنگین بیتکی اؤرتویو واههلره اؤزونه‌مخصوص گؤزل‌لیک وئریر. اؤلکه اراضی‌سینین ۳۷۵ مین مربع کیلومتری صحرا و یاریم‌صحرالاردیر. بوز قومسال‌لیق‌دا هامار سطح‌لی تاکیرلار چوخ یئکنسک تأثیر باغیشلاییر. تورکمنیستان اراضی‌سین‌ده بیتن ساکساول کولو اهالینین ایستیفاده ائتدیی ان موهوم بیتکی‌دیر.

اهالی‌سی

تورکمنیستان ائتنوسونون منشیی قدیم ساک-ماسساگئت و سارمات-آلان قبیله‌لری ایله باغلی اولوب. ائتنوسون فورمالاشماسین‌دا اوغوزلار یاخین‌دان ایشتیراک ائتمیش‌لر.

تورکمنیستان‌دا کند اهالی‌سی اوستونلوک تشکیل ائدیر (۵۵%). اهالی اساساً، قاراقوم کانالی زوناسین‌دا، مورقاب و تجن چای‌لارینین دئلتاسین‌دا، کوپئتداغین اتیین‌ده جملشمیش‌دیر. آشقاباد شهری تورکمنیستان رئسپوبلیکاسینین پایتاختی، موهوم علم، صنایع و مدنیت مرکزی‌دیر. باشقا اساس شهرلری جرجو، داشوغوز، ماری، نئبیتداغ، تورکمنباشیدیر.

تورکمنیستان BMT، IKT (ایسلام کونفران‌سی تشکیلاتیMDB، اقتصادی امکداش‌لیق شوراسی و س. تشکیلات‌لارین عضوودور

میللی ترکیب

۱۴.۰۴.۲۰۰۱ – تاریخین‌ده "نئیترال تورکمنیستان" قزئتین‌ده اؤلکه‌نین او زامانکی دؤولت باش‌چی‌سی صاپارموراد نیازووون موصاحیبه‌سی نشر اولون‌دو . کئچمیش پرئزیدئنت ۲۰۰۱-جی ایله اؤلکه اهالی‌سینین ۹۱%-نین تورکمن‌لرین ، ۳%-نی اؤزبک‌لرین ، ۲%-نی روس‌لارین ، ۴%-نی دیگر میللت‌لرین تشکیل ائتدیینی قئید ائتمیش‌دی .[۱] تورکمن‌لر همچینین اؤزبکیستاندا، تاجیکیستاندا، ایراندا، افقانیستاندا و روسییا فئدئراسییاسیندا دا یاشاییرلار. اؤلکه‌نین تورکمن اهالی‌سی یوکسک طبیعی آرتیما مالیک‌دیر. بونا باخمایاراق اورتا سیخ‌لیق چوخ آشاغی‌دیر (۱ کم²-ده ۹،۲ نفر ). ارازینین ۸۰%-ده اهالی یاشامیر.

معاصر سوسیال-اقتصادی وضعیت

تورکمنیستان رئسپوبلیکاسین‌دا اؤلکه‌نی خاممال ایستئهسال‌چی‌سین‌دان حاضر محصول ایستئهسال‌چی‌سینا چئویرمک مقصدی داشییان دؤولت پروقرامی حیاتا کئچیریلیر. پروقرام رئاللاشماسی اوچون اعمال ائدیجی صنایع ساحه‌لرینه دقت آرتیریلیر، اهالینین ارزاغا اولان تلباتینی داخی‌لی ایمکان‌لار حسابینا اؤدمک اوچون لاییحه‌لر حاضرلانیر.

صنایع

تورکمنیستانین تصروفاتینین اساس گلیرلی ساحه‌سی نئفت و قاز کومپلئک‌سینین اینکیشافی‌دیر. نئفت و قازچیخارما رئسپوبلیکانین ایختیساسلاشمیش ساحه‌سی‌دیر. اؤلکه‌نین گلیرینین ۶۰%-ی بو ساحه‌لرین پایینا دوشور. نفت بورولارلا ائمال اوچون تورکمنباشی و جرجو شهرلرینه نقل ائدیلیر. نفتین بیر حیسه‌سی خزر دنیزی ایله آزربایجانا و باشقا اؤلکه‌لره آپاریلیر. تورکمنیستان طبیعی قاز احتیاطینا گؤره دونیادا ۴-جو یئرده دورور. خصوصیله، آچاق، ماری و خزرساهی‌لی یاتاق‌لار داها محصول‌داردیر. ایلده ۳۲ میلیارد م۳ قاز حاصیل اولونور و بو قازین بؤیوک حیسه‌سی قونشو اؤلکه‌لره، او جمله‌دن آزربایجانا، گورجوستانا، اوکراینایا، روسییا فئدئراسییاسینا گؤندریلیر.

تورکمنیستان‌دا طبیعی گازی ایخراج ائتمک اوچون هله‌لیک یالنیز بیر بورو کمری (روسییایا) مؤوجوددور. لاکین ایران و تورکیهدن کئچمکله آوروپایا، افقانیستاندان کئچمکله پاکیستان و هیندیستانا قاز اؤتورمک اوچون بورو کمری مارشروت‌لاری اوزرین‌ده ایشلر گئدیر.

اؤلکه‌ده ماشینقاییرما صنایع‌سی نئفت-قاز و کند تصروفاتینا خیدمت ساحه‌لرین‌دن عبارت‌دیر. کیمیا صنایع‌سی اوچون کیفایت قدر یئرلی خاممال واردیر. کوکورد، کالیوم دوزلاری، یود اساسین‌دا نئبیتداغدا، بئکداشدا، چلکه‌نده، جرجودا، ماریدا کیمیا زاوودلاری فعالیت گؤستریر. بیر چوخ خاریجی شیرکت‌لر تورکمنیستان‌دا کیمیا زاوودلاری موس‌سی‌سه‌لری یاراتماق ماراغین‌دادیر.

تورکمنیستان‌دا ائلئکتریک ائنئرژی‌سینه اولان تلبات ایری شهرلره یاخین تیکیلمیش ایئس-لر و ایراندان آلینان ائنئرژی حسابینا تعمین اولونور.

کند تصروفاتی

تورکمنیستان‌دا اکین‌چی‌لیک اوچون یارارلی تورپاق‌لارین یاری‌سین‌دان پامبیق‌چی‌لیقدا ایستیفاده اولونور. قاراقومون مورقاب و تجه‌ن دئلتالارین‌دا، آمودریا بویونجا اوزانان ساحه‌لرده پامبیق اکین‌لری داها چوخ‌دور.

رئسپوبلیکادا ییغیلان پامبیغین ۲۵%-ی زریفلیف‌لی‌دیر. گله‌جک‌ده پامبیق ایستئهسالینی ۳ میلیون تونا چات‌دیرماق نظرده توتولور. سوواریلان تورپاق‌لاردان باغ‌چی‌لیقدا، اوزومچولوکده و تاخیل‌چی‌لیقدا ایستیفاده اولونور. چلتیک آمودریانین آشاغی آخارلارین‌دا بئجریلیر. واهه‌لرده اهالی باراماچی‌لیقلا مشغول اولور. بوستان بیتکی‌لری خصوصیله گئنیش یاییلمیش‌دیر. سون ایللر شکر چوغون‌دورو اکین‌لری گئنیش ووسعت آلمیش‌دیر.

کند تصروفاتینین ایکینجی ساحه‌سی حیوان‌دارلیقدیر. شرقی قاراقومدا قاراگول قویون‌لاری، قربی قاراقوم‌دا زریفیون‌لو قویون‌لار و بیرهورگوج‌لو دوه‌لر ساخلانیلیر. پامبیقته‌میزله‌مه (تورکمنقالا)، پامبیقپارچا، ایپک (آشقاباد، تورکمناباد و ماری‌دا)، قاراگول دری‌سینین آشیلانماسی و س. فابریک‌لری فعالیت گؤستریر. لاکین یونگول صنایع‌ده آپاریجی ساحه خالچاچی‌لیقدیر.

نقلیات

ارازینین ترانزیت مؤوقئیی نقلیاتین اینکیشافی اوچون گئنیش ایمکان‌لار آچیر. تورکمنیستان جنوب ایستیقامت‌ده نقلیات شبکه‌سی‌نی یاراتماق مؤوقئیی توتموش‌دور. تجه‌ن شهرین‌دن مجهد شهرینه چکیله‌ن آوتوموبیل یولو مرکزی آسییانین دیگر رئسپوبلیکالاری (خصوصاً قازاخیستان و اؤزبکیستان) اوچون موهوم اهمیته مالیک‌دیر. باکی ایله تورکمنباشی شهرلری آراسین‌دا خزر دنیزینده گمی-بره ایشلییر.

تیکینتی

تیکینتی صنایع‌سینه دقت آرتیریلمیش‌دیر. اؤلکه بوتؤولوکله تیکینتی میدانینی خاتیرلادیر. اؤلکه‌یه داخیل اولان ۲۰ میلیارد دول‌لار خاریجی اینوئستی‌سییانین ۸۳%-ی تیکینتییه یؤنلمیش‌دیر. تورکمنیستان ۵۰-دن چوخ اؤلکه ایله اقتصادی علاقه‌لر یاراتمیش‌دیر.

ماراق‌لی فاکت‌لار

  • تورکمنیستان اوچون خاراکتئریک حیوان آتدیر. آخالتکه وادی‌سین‌ده ائینیادلی آت جینسینین یئتیشدیریلمه‌سینین تاریخی ۴۰۰۰ ایلده‌ن چوخ‌دور.
  • اؤلکه‌ده اهالینین سوسیال مدافعه‌سی دؤولت سیاستی‌دیر. ۱۹۹۳-جو ایلده‌ن اهالییه الکتریک انرژی‌سی، طبیعی گاز، خؤرک دوزو پول‌سوزدور. آزتمینات‌لی عائله‌لره مادی کؤمک ائدیلیر. طیبی خیدمت‌ده گذشت‌لر وار.
  • اؤلکه مطبوعاتین‌دا خاریجه اینفورماسییا وئرمک رسمن قاداغان اولونموش‌دور.
  • یئمیش (قووون) اؤلکه اوچون ان موهوم بوستان بیتکی‌سی‌دیر. آوقوست آیینین ۲-جی بازار گونو اؤلکه‌ده "یئمیش گونو" کئچیریلیر. هامی یئمیش یئمه‌لی، بیر-بیرینه هدییه ائتمه‌لی‌دیر. بورادا یئمیشین ۲۰۰-دک نؤوو بئجریلیر

قایناقلار

همچینین باخ

خاریجی کئچیدلر