سایکولوژی: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

ویکی‌پدیادان، آچیق بیلیک‌لیک‌دن
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
ک Beautification Vikipediya) (۲.۷)
ک replaced: XIX عصر ← ۱۹. یوز ایل, بو ← بۇ (7), اولوب ← اوْلوب (3), چوخ ← چوْخ (2), سونرا ← سوْنرا, اولان ← اوْلان (6), اولدو ← ا using AWB
خط ۵: خط ۵:


== سایکولوژییا تاریخی باخیش ==
== سایکولوژییا تاریخی باخیش ==
سایکولوژی علمی قدیم تاریخه مالیک‌دیر. سایکولوژی آنلاییشلار سیستم شکلین‌ده ایلک دفعه اولاراق [[آریستوتئل]]ین (ائرامیزدان اول ۴-جو عصر) "روح حاقین‌دا" تراکتاتین‌دا شرح اولونموش‌دور. تراکتات سایکولوژی یوخ، "روح حاقین‌دا" آدلانیر. بو دا تصادفی دئییل‌دیر. اوزون مدت (XIX عصرین سونلارینا قدر) سایکولوژی علمی فلسفه‌یه عایید فن حساب اولونوب. آوروپا ادبیاتیندا مئنتال (لاتین سؤزو اولوب "سایکولوژی اولان" دئمک‌دیر) [[فلسفه]]، [[روحیات]]، [[پنوماتالوژی]] (پنوما – یونان سؤزو اولوب نفس، روح دئمک‌دیر) آدلاندیریلمیشلار.
سایکولوژی علمی قدیم تاریخه مالیک‌دیر. سایکولوژی آنلاییشلار سیستم شکلین‌ده ایلک دفعه اولاراق [[آریستوتئل]]ین (ائرامیزدان اول ۴-جو عصر) "روح حاقین‌دا" تراکتاتین‌دا شرح اولونموش‌دور. تراکتات سایکولوژی یوخ، "روح حاقین‌دا" آدلانیر. بۇ دا تصادفی دئییل‌دیر. اوزون مدت ([[۱۹. یوز ایل]]ین سونلارینا قدر) سایکولوژی علمی فلسفه‌یه عایید فن حساب اولونوب. آوروپا ادبیاتیندا مئنتال (لاتین سؤزو اوْلوب "سایکولوژی اولان" دئمک‌دیر) [[فلسفه]]، [[روحیات]]، [[پنوماتالوژی]] (پنوما – یونان سؤزو اوْلوب نفس، روح دئمک‌دیر) آدلاندیریلمیشلار.


[[XVIII عصر]]ین سونونا قدر سایکولوژی سؤزو نه اینگیلیس، نه ده فرانسه ادبیاتیندا ایشلنمیش‌دیر. [[آلمان ادبیاتی]]ندا ایسه سایکولوژی سؤزو ائنسیکلوپئدیست عالیم [[کریستیان وولف]]ون [[۱۷۳۲]]-جی ایلده "ائمپریک سایکولوژی" و [[۱۷۳۴]]-جو ایلده "راسیونال سایکولوژی" کیتابلاری نشر اولونان‌دان سونرا معلوم اولموش‌دور.
[[XVIII عصر]]ین سونونا قدر سایکولوژی سؤزو نه اینگیلیس، نه ده فرانسه ادبیاتیندا ایشلنمیش‌دیر. [[آلمان ادبیاتی]]ندا ایسه سایکولوژی سؤزو ائنسیکلوپئدیست عالیم [[کریستیان وولف]]ون [[۱۷۳۲]]-جی ایلده "ائمپریک سایکولوژی" و [[۱۷۳۴]]-جو ایلده "راسیونال سایکولوژی" کیتابلاری نشر اولونان‌دان سوْنرا معلوم اولموش‌دور.


[[آذربایجان]]دا سایکولوژی لوغتی [[XIX عصر]]ین سونو – [[XX عصر]]ین اوللرین‌ده روس روانشناسلاری واسطه‌سیله ایشله‌نمه‌یه باشلانمیش‌دیر.
[[آذربایجان]]دا سایکولوژی لوغتی [[XIX عصر]]ین سونو – [[XX عصر]]ین اوللرین‌ده روس روانشناسلاری واسطه‌سیله ایشله‌نمه‌یه باشلانمیش‌دیر.


== داورانیش ==
== داورانیش ==
قدیم‌دن داورانیش حاقین‌دا ایکی تعلیم – ماتریالیست و ایدئالیست تعلیم واردیر. سایکولوژینین بیر علم کیمی اینکیشافی اساساً ماتئریالیت تعلیمین اینکیشافی ایله باغلی اولموش‌دور. داورانیش اوبیئکتیو عالمین سوبیئکتیو اینیکاسین‌دان عبارت‌دیر. اینیکاس ماتئرییانین ان عمومی خاصه‌سی‌دیر. اینیکاس دئدیک‌ده ایکی اوبیئکتین قارشی‌لیق‌لی تأثیری پروسسی و اونون نتیجه‌سی نظرده توتولور. بو زامان همین اوبیئکتلردن بیرین‌ده عمله گلن دییشیک‌لیکلر او بیرینی تأثیری ایله شرط‌لنیر و سونونجونون ایستروکتورونا اویغون اولور.
قدیم‌دن داورانیش حاقین‌دا ایکی تعلیم – ماتریالیست و ایدئالیست تعلیم واردیر. سایکولوژینین بیر علم کیمی اینکیشافی اساساً ماتئریالیت تعلیمین اینکیشافی ایله باغلی اولموش‌دور. داورانیش اوبیئکتیو عالمین سوبیئکتیو اینیکاسین‌دان عبارت‌دیر. اینیکاس ماتئرییانین ان عمومی خاصه‌سی‌دیر. اینیکاس دئدیک‌ده ایکی اوبیئکتین قارشی‌لیق‌لی تأثیری پروسسی و اونون نتیجه‌سی نظرده توتولور. بۇ زامان همین اوبیئکتلردن بیرین‌ده عمله گلن دییشیک‌لیکلر او بیرینی تأثیری ایله شرط‌لنیر و سونونجونون ایستروکتورونا اویغون اولور.


[[ایوان سچنوو]] ثبوت ائتدی کی، داورانیش رفلکتور (لاتینجا رئفلئخوس – عکس اولونان دئمک‌دیر) کاراکتئر داشیییر.
[[ایوان سچنوو]] ثبوت ائتدی کی، داورانیش رفلکتور (لاتینجا رئفلئخوس – عکس اولونان دئمک‌دیر) کاراکتئر داشیییر.
خط ۳۲: خط ۳۲:
سایکولوژی حادثه‌لرین ایکینجی قروپونو تشکیل ائدن '''سایکولوژی حاللار''' و یا وضعیتلر دا موختلیف‌دیر. شن اهوال، آففئکتلر، ائهتیراسلار، دالغین‌لیق، اینام‌سیزلیق، شوبهه و س. سایکولوژی حاللارا مثال اولا بیلر.
سایکولوژی حادثه‌لرین ایکینجی قروپونو تشکیل ائدن '''سایکولوژی حاللار''' و یا وضعیتلر دا موختلیف‌دیر. شن اهوال، آففئکتلر، ائهتیراسلار، دالغین‌لیق، اینام‌سیزلیق، شوبهه و س. سایکولوژی حاللارا مثال اولا بیلر.


'''سایکولوژی خاصه‌لر''' ده سایکولوژی علمینی بؤلمه‌لاری ایچری‌سین‌ده موهوم یئر توتور. تئمپئرامئنت، کاراکتئر و قابیلیتلر اساس سایکولوژی خاصه‌لردیر. اینسانین اونون اوچون سجیوی اولان کئیفیتلرینی (آغلین تنقی‌دی‌لیگی و یا موستقیللیینی)، ائموسیونال خاصه‌لرینی (تئز اؤزون‌دن چیخما، ائموسیونال‌لیق) و س. ده سایکولوژی خاصه‌لره عایید ائدیرلر.
'''سایکولوژی خاصه‌لر''' ده سایکولوژی علمینی بؤلمه‌لاری ایچری‌سین‌ده موهوم یئر توتور. تئمپئرامئنت، کاراکتئر و قابیلیتلر اساس سایکولوژی خاصه‌لردیر. اینسانین اونون اوچون سجیوی اوْلان کئیفیتلرینی (آغلین تنقی‌دی‌لیگی و یا موستقیللیینی)، ائموسیونال خاصه‌لرینی (تئز اؤزون‌دن چیخما، ائموسیونال‌لیق) و س. ده سایکولوژی خاصه‌لره عایید ائدیرلر.


سایکولوژی پروسسلر، حاللار و خاصه‌لر بیر-بیریله عضوی صورت‌ده الاقلیدیرلر. اونلاردان بیری عادته‌ن او بیری‌سینین اساسین‌دا عمله گلیر. سایکولوژی هالتلر و یا وضعیتلر آیری-آیری سایکولوژی پروسسلرین، مثلاً، اهواللار، آففئکتلر حیسلرین، دالغین‌لیق دقتین، ایرادنین، شوبهه تفکّورون تظاهرو کیمی اؤزونو گؤستریر. اونلار ایسه مؤهکملنیب بیر آدامی باشقاسین‌دان فرقله‌ن‌دیره‌ن سایکولوژی خاصه کیمی تظاهر ائده بیلر.
سایکولوژی پروسسلر، حاللار و خاصه‌لر بیر-بیریله عضوی صورت‌ده الاقلیدیرلر. اونلاردان بیری عادته‌ن او بیری‌سینین اساسین‌دا عمله گلیر. سایکولوژی هالتلر و یا وضعیتلر آیری-آیری سایکولوژی پروسسلرین، مثلاً، اهواللار، آففئکتلر حیسلرین، دالغین‌لیق دقتین، ایرادنین، شوبهه تفکّورون تظاهرو کیمی اؤزونو گؤستریر. اونلار ایسه مؤهکملنیب بیر آدامی باشقاسین‌دان فرقله‌ن‌دیره‌ن سایکولوژی خاصه کیمی تظاهر ائده بیلر.


"پروسس"، "حال" و "خاصه" نه دئمک‌دیر؟ نه اوچون دویغولاری، قاوراییشی، دقتی، حافیظه‌نی، تفکّورو، نیطقی و تخییولو، ایرادنی و حیسلری سایکولوژی پروسس آدلان‌دیریرلار. هالبوکی شوبهه‌نی و یا دالغین‌لیغی سایکولوژی حاللار، تئمپئرامئنت، کاراکتئر و یا قابیلیتلره سایکولوژی خاصه‌لر دئییلیر.
"پروسس"، "حال" و "خاصه" نه دئمک‌دیر؟ نه اوچون دویغولاری، قاوراییشی، دقتی، حافیظه‌نی، تفکّورو، نیطقی و تخییولو، ایرادنی و حیسلری سایکولوژی پروسس آدلان‌دیریرلار. هالبوکی شوبهه‌نی و یا دالغین‌لیغی سایکولوژی حاللار، تئمپئرامئنت، کاراکتئر و یا قابیلیتلره سایکولوژی خاصه‌لر دئییلیر.
پروسس لاتین سؤزو اولوب هر هان‌سی بیر حادثه‌نین باشلانماسی، گئدیشی و اینکیشافی مرحله‌لرینی عکس ائتدیریر. بو باخیم‌دان بوتون سایکولوژی حادثه‌لر – ایستر سایکولوژی خاصه‌لر، ایسترسه ده سایکولوژی حال و خاصه‌لر پروسئسسوال کاراکتئر داشیییر. مثلاًین بئله قویولوشونا ایلک دفعه دقتی روس عالیمی İ.M.Seچئنوو جلب ائتمیش‌دیر.
پروسس لاتین سؤزو اوْلوب هر هان‌سی بیر حادثه‌نین باشلانماسی، گئدیشی و اینکیشافی مرحله‌لرینی عکس ائتدیریر. بۇ باخیم‌دان بوتون سایکولوژی حادثه‌لر – ایستر سایکولوژی خاصه‌لر، ایسترسه ده سایکولوژی حال و خاصه‌لر پروسئسسوال کاراکتئر داشیییر. مثلاًین بئله قویولوشونا ایلک دفعه دقتی روس عالیمی İ.M.Seچئنوو جلب ائتمیش‌دیر.


معاصر سایکولوژیدا پروسس سؤزو اصلینده گئنیش و دار معنادا ایشلنیر. گئنیش معنادا سایکولوژی اولان پروسس کیمی نظردن کئچیریلیر، بوتون سایکولوژی حادثه‌لر عینی درجه‌ده پروسس کیمی تحلیل ائدیلیر.
معاصر سایکولوژیدا پروسس سؤزو اصلینده گئنیش و دار معنادا ایشلنیر. گئنیش معنادا سایکولوژی اوْلان پروسس کیمی نظردن کئچیریلیر، بوتون سایکولوژی حادثه‌لر عینی درجه‌ده پروسس کیمی تحلیل ائدیلیر.
دار معنادا ایسه سایکولوژی پروسس دئدیک‌ده دویغو، قاوراییش، دقت، حافیظه، تفکّور، نیطق، تخیّول، ایراده و حیسلر نظرده توتولور.
دار معنادا ایسه سایکولوژی پروسس دئدیک‌ده دویغو، قاوراییش، دقت، حافیظه، تفکّور، نیطق، تخیّول، ایراده و حیسلر نظرده توتولور.


خط ۵۲: خط ۵۲:
بیولوژی عامللره اؤزونمخسوس جاواب وئرمک اصوللاری تروپیزملر و یا تاکسیکلر آدلانیر.
بیولوژی عامللره اؤزونمخسوس جاواب وئرمک اصوللاری تروپیزملر و یا تاکسیکلر آدلانیر.
تروپیزملرین آشاغی‌داکی نؤولرینی فرقله‌ن‌دیریرلر: فوتوتروپزیم – جان‌لی اورقانیزمین ایشیغین تأثیری ایله حرکت ائتمه مئی‌لی؛ تئرموتروپیزم – ایشیغین تأثیری ایله هرکتئتمه مئی‌لی؛ خئموتروپیزم – معین فیزیکی-کیمیوی موحیطی سئچمه مئی‌لی؛ توپوتروپیزم – مئخانیکی قیجیقلاندیریجیلارین تأثیری ایله حرکت ائتمه مئی‌لی و س.
تروپیزملرین آشاغی‌داکی نؤولرینی فرقله‌ن‌دیریرلر: فوتوتروپزیم – جان‌لی اورقانیزمین ایشیغین تأثیری ایله حرکت ائتمه مئی‌لی؛ تئرموتروپیزم – ایشیغین تأثیری ایله هرکتئتمه مئی‌لی؛ خئموتروپیزم – معین فیزیکی-کیمیوی موحیطی سئچمه مئی‌لی؛ توپوتروپیزم – مئخانیکی قیجیقلاندیریجیلارین تأثیری ایله حرکت ائتمه مئی‌لی و س.
جان‌لیلاردا داورانیشنین تشککول تاپماسی اونلارین موحیطه اویغونلاشا بیلمه‌مه‌لری ایله باغلی اولان دییشیک‌لیکلردن یارانیر.
جان‌لیلاردا داورانیشنین تشککول تاپماسی اونلارین موحیطه اویغونلاشا بیلمه‌مه‌لری ایله باغلی اوْلان دییشیک‌لیکلردن یارانیر.
بیر چوخ جان‌لیلارین داورانیشی اینستیکتیو داورانیش‌دیر و طبیعی تلبات‌دان دوغور. موحیطین معین شرایطینه، تأثیرینه قارشی مورکّب آنادانگلمه رئاک‌سییا فورماسی اینستینکتلر آدلانیر.
بیر چوْخ جان‌لیلارین داورانیشی اینستیکتیو داورانیش‌دیر و طبیعی تلبات‌دان دوغور. موحیطین معین شرایطینه، تأثیرینه قارشی مورکّب آنادانگلمه رئاک‌سییا فورماسی اینستینکتلر آدلانیر.
اینستینکتیو داورانیش معین بیر نؤوون هامی‌سی اوچون خاراکتئریک اولان آنادانگلمه داورانیش‌دیر. بیر چوخ عالیملر حساب ائدیرلر کی، اینستینکتلر دییشمزدیر و جان‌لیلارین فردی قای‌دادا موحیطه اویغونلاشماسی پروسئ‌سین‌ده دییشمز قالیر.
اینستینکتیو داورانیش معین بیر نؤوون هامی‌سی اوچون خاراکتئریک اوْلان آنادانگلمه داورانیش‌دیر. بیر چوْخ عالیملر حساب ائدیرلر کی، اینستینکتلر دییشمزدیر و جان‌لیلارین فردی قای‌دادا موحیطه اویغونلاشماسی پروسئ‌سین‌ده دییشمز قالیر.
آلی حیوانلاردا اینستینکتیو داورانیش فورماسی ایله یاناشی دییشکه‌ن فورمالی داورانیش – وردیشلر و اینتئللئکتوال حرکتلر ده مؤوجوددور. وردیشلر اینکیشافین ان آشاغی پیلله‌سین‌ده بئله اؤزونو گؤستریر. لاکین آچیق-آشکار ایفاده اولونان وردیشلر یالنیز باش بئیین قابیغینا مالیک اولان حیوانلاردا موشاهی‌ده ائدیلیر.
آلی حیوانلاردا اینستینکتیو داورانیش فورماسی ایله یاناشی دییشکه‌ن فورمالی داورانیش – وردیشلر و اینتئللئکتوال حرکتلر ده مؤوجوددور. وردیشلر اینکیشافین ان آشاغی پیلله‌سین‌ده بئله اؤزونو گؤستریر. لاکین آچیق-آشکار ایفاده اولونان وردیشلر یالنیز باش بئیین قابیغینا مالیک اوْلان حیوانلاردا موشاهی‌ده ائدیلیر.
آلی حیوانلاردا داورانیشین ان یوکسک سوییه‌سی اینتئللئکتوال داورانیش‌دیر. اینتئللئکتوال داورانیشین اساسینی آیری-آیری جیسیملر آراسین‌داکی مورکّب موناسیبتلری الس ائتدیرمک تشکیل ائدیر. لاکین حیوانلارین اینتئللئکتوال و یا عقلی داورانیشی طبیعی کی، اینسان آغلین‌دان فرق‌لی کئیفیته مالیک‌دیر.
آلی حیوانلاردا داورانیشین ان یوکسک سوییه‌سی اینتئللئکتوال داورانیش‌دیر. اینتئللئکتوال داورانیشین اساسینی آیری-آیری جیسیملر آراسین‌داکی مورکّب موناسیبتلری الس ائتدیرمک تشکیل ائدیر. لاکین حیوانلارین اینتئللئکتوال و یا عقلی داورانیشی طبیعی کی، اینسان آغلین‌دان فرق‌لی کئیفیته مالیک‌دیر.


خط ۶۲: خط ۶۲:
سایکولوژی علمی اؤز اینکیشافینین موختلیف مرحله‌لرین‌ده کئچمیش‌دیر. بونلار آشاغی‌داکیلاردان عبارت‌دیر:
سایکولوژی علمی اؤز اینکیشافینین موختلیف مرحله‌لرین‌ده کئچمیش‌دیر. بونلار آشاغی‌داکیلاردان عبارت‌دیر:


'''ائلمقدرکی بیرینجی مرحله'''. قدیم دؤوردن باشلایاراق بیزیم ائرادان اوولکی ۷-جی-۶-جی عصرلره قدرکی دؤورو احاطه ائدیر. بو دؤورده روح (داورانیش)حاقین‌دا تسووورلر چوخسای‌لی میف و افسانه‌لرده، ناغیل و ایلکین دینی ایناملاردا، توتئملرده اؤز عکسینی تاپمیش‌دیر.
'''ائلمقدرکی بیرینجی مرحله'''. قدیم دؤوردن باشلایاراق بیزیم ائرادان اوولکی ۷-جی-۶-جی عصرلره قدرکی دؤورو احاطه ائدیر. بۇ دؤورده روح (داورانیش)حاقین‌دا تسووورلر چوخسای‌لی میف و افسانه‌لرده، ناغیل و ایلکین دینی ایناملاردا، توتئملرده اؤز عکسینی تاپمیش‌دیر.


'''ایلکین علمی تسووورلر (ایکینجی مرحله)'''. بو دؤور ائرامیزدان اول ۷-جی-۶-جی عصرلردن باشلایاراق ۱۸-جی عصرین سونونا قدر اولان دؤورو احاطه ائدیر. بو دؤورده سایکولوژی علمی فلسفه‌نین ترکیبین‌ده اینکیشاف ائتمیش‌دیر. ایکینجی مرحله‌نین باشا چاتماسی ایله باغلی اولاراق سایکولوژی ادبیات‌دا فیکیر و مؤقعلر فرق‌لی‌دیر.
'''ایلکین علمی تسووورلر (ایکینجی مرحله)'''. بۇ دؤور ائرامیزدان اول ۷-جی-۶-جی عصرلردن باشلایاراق ۱۸-جی عصرین سونونا قدر اوْلان دؤورو احاطه ائدیر. بۇ دؤورده سایکولوژی علمی فلسفه‌نین ترکیبین‌ده اینکیشاف ائتمیش‌دیر. ایکینجی مرحله‌نین باشا چاتماسی ایله باغلی اولاراق سایکولوژی ادبیات‌دا فیکیر و مؤقعلر فرق‌لی‌دیر.


سایکولوژینین اینکیشافینین مرحله‌لره آیریلماسی دیگر علملرده اولدوغو کیمی شرطی کاراکتئر داشیییر. بزه‌ن سایکولوژی علمینین موستقیل علم ساحه‌سی کیمی یارانماسینی V.Vundtun ائکسپئریمئنتال پسیخولوگیای لابوراتوریاسینین یارانماسی تاریخین‌دن گؤتورمدیی ده تکلیف ائدنلر ده وار.
سایکولوژینین اینکیشافینین مرحله‌لره آیریلماسی دیگر علملرده اوْلدوغو کیمی شرطی کاراکتئر داشیییر. بزه‌ن سایکولوژی علمینین موستقیل علم ساحه‌سی کیمی یارانماسینی V.Vundtun ائکسپئریمئنتال پسیخولوگیای لابوراتوریاسینین یارانماسی تاریخین‌دن گؤتورمدیی ده تکلیف ائدنلر ده وار.


'''سایکولوژی علمینین اینکیشافینین اوچونجو مرحله‌سی''' آلماننین لئیپسیق شهرین‌ده V.Vundtun ایلک ائکسپئریمئنتال سایکولوژی لابوراتوریاسینین یاراتماسی ایله باشلاییر.
'''سایکولوژی علمینین اینکیشافینین اوچونجو مرحله‌سی''' آلماننین لئیپسیق شهرین‌ده V.Vundtun ایلک ائکسپئریمئنتال سایکولوژی لابوراتوریاسینین یاراتماسی ایله باشلاییر.
ائکسپئریمئنتال سایکولوژی لابوراتوریاسینین یارانماسی ایله سایکولوژی موستقیل، اوبیئکتیو و ائکسپئریمئنتال علم ساحه‌سینه چئوریل‌دی. لاکین V.Vundtun آسسوسیانیست یاناشمانین اساسین‌دا قوردوغو سایکولوژی مودئل اینسانین روحو عالمی، ائموسیونال هالتی، شخصیتین ایستروکتورو، یارادیجی فعال‌لیغی ایله باغلی یئنی فاکتلار وئره بیلمه‌دی.
ائکسپئریمئنتال سایکولوژی لابوراتوریاسینین یارانماسی ایله سایکولوژی موستقیل، اوبیئکتیو و ائکسپئریمئنتال علم ساحه‌سینه چئوریل‌دی. لاکین V.Vundtun آسسوسیانیست یاناشمانین اساسین‌دا قوردوغو سایکولوژی مودئل اینسانین روحو عالمی، ائموسیونال هالتی، شخصیتین ایستروکتورو، یارادیجی فعال‌لیغی ایله باغلی یئنی فاکتلار وئره بیلمه‌دی.


۲۰-جی عصرین ۲-جی یاری‌سین‌دا یئنی سایکولوژی مکتبلری و ایستیقامتلری: هومانیست سایکولوژی، گئنئتیک سایکولوژی، کوقنیتیو سایکولوژی میدانا چیخ‌دی. بئله‌لیکله، دئمک اولار کی، ۲۰-جی عصرین ۶۰-جی ایللرین‌دن باشلایاراق سایکولوژی علمی اؤزونون یئنی اینکیشاف مرحله‌سینه داخیل اولدو. بو مرحله‌نین خاراکتئریک خصوصیتی اونان عبارت‌دیر کی، ایندی آیریلما، پارچالانما یوخ، آیری-آیری مکتبلرین، تدقیقات ایستیقامتلرینین بیرلشمه‌سی پروسسی گئدیر.
۲۰-جی عصرین ۲-جی یاری‌سین‌دا یئنی سایکولوژی مکتبلری و ایستیقامتلری: هومانیست سایکولوژی، گئنئتیک سایکولوژی، کوقنیتیو سایکولوژی میدانا چیخ‌دی. بئله‌لیکله، دئمک اولار کی، ۲۰-جی عصرین ۶۰-جی ایللرین‌دن باشلایاراق سایکولوژی علمی اؤزونون یئنی اینکیشاف مرحله‌سینه داخیل اوْلدو. بۇ مرحله‌نین خاراکتئریک خصوصیتی اونان عبارت‌دیر کی، ایندی آیریلما، پارچالانما یوخ، آیری-آیری مکتبلرین، تدقیقات ایستیقامتلرینین بیرلشمه‌سی پروسسی گئدیر.


== قایناقلار ==
== قایناقلار ==

‏۳۱ مئی ۲۰۱۷، ساعت ۰۵:۳۱ نوسخه‌سی

سایکولوژی یا روانشناسی — روح، روحی عالم؛ — بیلیک، اؤیره‌نمک، علم) — "داورانیش حاقین‌دا علم" دئمک‌دیر. سایکولوژی لوغتی ائوریستیک باخیم‌دان علمین پرئدمئتینی دقیق ایفاده ائدیر: سایکولوژی داورانیش حاقین‌دا علم‌دیر. سایکولوژی علمینین پرئدمئتی مورکّب و چوخجهت‌لی‌دیر.

سایکولوژی علمی هم ده فعالیت و بیلیم یوردون سایکولوژی پروبلملرینی اؤیرنیر. داورانیش فعالیت و اونسیت پروسسینده موختلیف فورمالاردا تظاهر ائدیر. سایکولوژی بئیین‌ده اوبیئکتیو عالمین سوبیئکتیو صورتی کیمی عمله گلن داورانیشنین فاکتلاری، قانون اویغونلوقلاری و مکانیزم لری حاقین‌دا علم‌دیر.

سایکولوژییا تاریخی باخیش

سایکولوژی علمی قدیم تاریخه مالیک‌دیر. سایکولوژی آنلاییشلار سیستم شکلین‌ده ایلک دفعه اولاراق آریستوتئلین (ائرامیزدان اول ۴-جو عصر) "روح حاقین‌دا" تراکتاتین‌دا شرح اولونموش‌دور. تراکتات سایکولوژی یوخ، "روح حاقین‌دا" آدلانیر. بۇ دا تصادفی دئییل‌دیر. اوزون مدت (۱۹. یوز ایلین سونلارینا قدر) سایکولوژی علمی فلسفه‌یه عایید فن حساب اولونوب. آوروپا ادبیاتیندا مئنتال (لاتین سؤزو اوْلوب "سایکولوژی اولان" دئمک‌دیر) فلسفه، روحیات، پنوماتالوژی (پنوما – یونان سؤزو اوْلوب نفس، روح دئمک‌دیر) آدلاندیریلمیشلار.

XVIII عصرین سونونا قدر سایکولوژی سؤزو نه اینگیلیس، نه ده فرانسه ادبیاتیندا ایشلنمیش‌دیر. آلمان ادبیاتیندا ایسه سایکولوژی سؤزو ائنسیکلوپئدیست عالیم کریستیان وولفون ۱۷۳۲-جی ایلده "ائمپریک سایکولوژی" و ۱۷۳۴-جو ایلده "راسیونال سایکولوژی" کیتابلاری نشر اولونان‌دان سوْنرا معلوم اولموش‌دور.

آذربایجاندا سایکولوژی لوغتی XIX عصرین سونو – XX عصرین اوللرین‌ده روس روانشناسلاری واسطه‌سیله ایشله‌نمه‌یه باشلانمیش‌دیر.

داورانیش

قدیم‌دن داورانیش حاقین‌دا ایکی تعلیم – ماتریالیست و ایدئالیست تعلیم واردیر. سایکولوژینین بیر علم کیمی اینکیشافی اساساً ماتئریالیت تعلیمین اینکیشافی ایله باغلی اولموش‌دور. داورانیش اوبیئکتیو عالمین سوبیئکتیو اینیکاسین‌دان عبارت‌دیر. اینیکاس ماتئرییانین ان عمومی خاصه‌سی‌دیر. اینیکاس دئدیک‌ده ایکی اوبیئکتین قارشی‌لیق‌لی تأثیری پروسسی و اونون نتیجه‌سی نظرده توتولور. بۇ زامان همین اوبیئکتلردن بیرین‌ده عمله گلن دییشیک‌لیکلر او بیرینی تأثیری ایله شرط‌لنیر و سونونجونون ایستروکتورونا اویغون اولور.

ایوان سچنوو ثبوت ائتدی کی، داورانیش رفلکتور (لاتینجا رئفلئخوس – عکس اولونان دئمک‌دیر) کاراکتئر داشیییر.

آکادمیک ایوان پاولوو رفلکتور نظریه‌نی گئنیش اکسپریمنتال تدقیقاتلار اساسین‌دا یئنی فاکتلارلا زنگینلشدیردی. اونون آلی سینیر فعالیتی حاقین‌داکی تعلیمی رئفلئکتور نظریه‌نین اینکیشافین‌دا خصوصی مرحله تشکیل ائدیر.

داورانیش حاقین‌دا علمی تسووورلرین فورمالاشماسین‌دا تبیتشوناس‌لیق موهوم رول اوینامیش‌دیر. معاصر تسووورلره گؤره سایکولوژی فونک‌سییالار بئیین ساحه‌لرینین بیرگه ایشی سایه‌سین‌ده حیاتا کئچیریله‌ن فونکسیونال سیستملر (P.K.Anoxin) کیمی فعالیت گؤستریر. اونون سیستم تشکیل ائدن مرکزی عاملی ایشین نتیجه‌سی و یا مقصدی ایله اوزلاشیرلار.

سایکولوژی حادثه‌لرین تصنیفی

سایکولوژی حادثه‌لری شرطی اولاراق اوچ بؤیوک قروپا بؤلورلر:

  1. سایکولوژی پروسسلر.
  2. سایکولوژی حاللار (و یا سایکولوژی هالتلر، وضعیتلر).
  3. سایکولوژی خاصه‌لر (و یا خصوصیتلر).

سایکولوژی پروسسلر سایکولوژی علمینین اساس بؤلمه‌لارین‌دان بیری‌دیر. ایدراک پروسسلرینه (دویغو، قاوراییش، دقت، حافیظه، تفکّور، نیطق و تخیّول)، ایرادی پروسسلره و ائموسیونال پروسسلره بیرلیک‌ده سایکولوژی پروسسلر دئییلیر. باشقا سؤزله، سایکولوژی پروسسلر اؤزلری ده اوچ یاریمقروپا بؤلونور: ایدراک پروسسلری، حیسی پروسسلر، ایرادی پروسسلر.

سایکولوژی حادثه‌لرین ایکینجی قروپونو تشکیل ائدن سایکولوژی حاللار و یا وضعیتلر دا موختلیف‌دیر. شن اهوال، آففئکتلر، ائهتیراسلار، دالغین‌لیق، اینام‌سیزلیق، شوبهه و س. سایکولوژی حاللارا مثال اولا بیلر.

سایکولوژی خاصه‌لر ده سایکولوژی علمینی بؤلمه‌لاری ایچری‌سین‌ده موهوم یئر توتور. تئمپئرامئنت، کاراکتئر و قابیلیتلر اساس سایکولوژی خاصه‌لردیر. اینسانین اونون اوچون سجیوی اوْلان کئیفیتلرینی (آغلین تنقی‌دی‌لیگی و یا موستقیللیینی)، ائموسیونال خاصه‌لرینی (تئز اؤزون‌دن چیخما، ائموسیونال‌لیق) و س. ده سایکولوژی خاصه‌لره عایید ائدیرلر.

سایکولوژی پروسسلر، حاللار و خاصه‌لر بیر-بیریله عضوی صورت‌ده الاقلیدیرلر. اونلاردان بیری عادته‌ن او بیری‌سینین اساسین‌دا عمله گلیر. سایکولوژی هالتلر و یا وضعیتلر آیری-آیری سایکولوژی پروسسلرین، مثلاً، اهواللار، آففئکتلر حیسلرین، دالغین‌لیق دقتین، ایرادنین، شوبهه تفکّورون تظاهرو کیمی اؤزونو گؤستریر. اونلار ایسه مؤهکملنیب بیر آدامی باشقاسین‌دان فرقله‌ن‌دیره‌ن سایکولوژی خاصه کیمی تظاهر ائده بیلر.

"پروسس"، "حال" و "خاصه" نه دئمک‌دیر؟ نه اوچون دویغولاری، قاوراییشی، دقتی، حافیظه‌نی، تفکّورو، نیطقی و تخییولو، ایرادنی و حیسلری سایکولوژی پروسس آدلان‌دیریرلار. هالبوکی شوبهه‌نی و یا دالغین‌لیغی سایکولوژی حاللار، تئمپئرامئنت، کاراکتئر و یا قابیلیتلره سایکولوژی خاصه‌لر دئییلیر. پروسس لاتین سؤزو اوْلوب هر هان‌سی بیر حادثه‌نین باشلانماسی، گئدیشی و اینکیشافی مرحله‌لرینی عکس ائتدیریر. بۇ باخیم‌دان بوتون سایکولوژی حادثه‌لر – ایستر سایکولوژی خاصه‌لر، ایسترسه ده سایکولوژی حال و خاصه‌لر پروسئسسوال کاراکتئر داشیییر. مثلاًین بئله قویولوشونا ایلک دفعه دقتی روس عالیمی İ.M.Seچئنوو جلب ائتمیش‌دیر.

معاصر سایکولوژیدا پروسس سؤزو اصلینده گئنیش و دار معنادا ایشلنیر. گئنیش معنادا سایکولوژی اوْلان پروسس کیمی نظردن کئچیریلیر، بوتون سایکولوژی حادثه‌لر عینی درجه‌ده پروسس کیمی تحلیل ائدیلیر. دار معنادا ایسه سایکولوژی پروسس دئدیک‌ده دویغو، قاوراییش، دقت، حافیظه، تفکّور، نیطق، تخیّول، ایراده و حیسلر نظرده توتولور.

سایکولوژی پروسس لوغتی سایکولوژی فاکتین پروسئسوال‌لیغینی، دینامیکاسینی نظره چارپدیریر. سایکولوژی هالت لوغتی سایکولوژی فاکتین نیسبی داوام‌لی‌لیغینی بیلدیریر. سایکولوژی خاصه و یا سایکولوژی خصوصیت لوغتی ایسه سایکولوژی فاکتین سابیتلیینی، اونون شخصیتین ایستروکتورون‌دا مؤهکملندیینی و تکرار اولونماسینی ایفاده ائدیر. سایکولوژی پروسسلر، سایکولوژی حاللار و سایکولوژی خاصه‌لرین هامی‌سینا بیرلیک‌ده داورانیش و یا سایکولوژی حادثه‌لر دئییلیر.

داورانیشنین عمله گلمه‌سی ماتئرییانین حرکتینین بیولوژی فورماسینین تشککولو ایله باغلی‌دیر. حیات طبیعتین اینکیشافینین کئیفیتجه یئنی مرحله‌سی‌دیر. داورانیشنین یارانماسی و اینکیشافینین اؤیرنیلمه‌سی طبیعت علملرینین، او جمله‌دن سایکولوژینین قارشی‌سین‌دا دوران مورکّب، موهوم وظیفه‌لردن اولموش‌دور. داورانیشنین فیلوگئنیزده اینکیشافی اکسئت‌دیرمه‌نین تروپیزم، اینستینکتیو، حیات‌دا قازانیلان و اینتئللئکتوال داورانیش فورمالارین‌دا تظاهر ائتمیش‌دیر. ائلئمئنتار قیجیقلانما ساده، بیرهوجئیره‌لی اورقانیزملرده اؤزونو گؤستریر و اونلارین موهوم تأثیرینه حرکتله جاواب وئریرلر. موحیط جان‌لی اورقانیزمه بیولوژی تأثیر گؤستره بیلیر کی، بونون نتیجه‌سین‌ده همین اورقانیزمین پروتوپلازمانین خاصه‌سی دییشیر. بیولوژی عامللره اؤزونمخسوس جاواب وئرمک اصوللاری تروپیزملر و یا تاکسیکلر آدلانیر. تروپیزملرین آشاغی‌داکی نؤولرینی فرقله‌ن‌دیریرلر: فوتوتروپزیم – جان‌لی اورقانیزمین ایشیغین تأثیری ایله حرکت ائتمه مئی‌لی؛ تئرموتروپیزم – ایشیغین تأثیری ایله هرکتئتمه مئی‌لی؛ خئموتروپیزم – معین فیزیکی-کیمیوی موحیطی سئچمه مئی‌لی؛ توپوتروپیزم – مئخانیکی قیجیقلاندیریجیلارین تأثیری ایله حرکت ائتمه مئی‌لی و س. جان‌لیلاردا داورانیشنین تشککول تاپماسی اونلارین موحیطه اویغونلاشا بیلمه‌مه‌لری ایله باغلی اوْلان دییشیک‌لیکلردن یارانیر. بیر چوْخ جان‌لیلارین داورانیشی اینستیکتیو داورانیش‌دیر و طبیعی تلبات‌دان دوغور. موحیطین معین شرایطینه، تأثیرینه قارشی مورکّب آنادانگلمه رئاک‌سییا فورماسی اینستینکتلر آدلانیر. اینستینکتیو داورانیش معین بیر نؤوون هامی‌سی اوچون خاراکتئریک اوْلان آنادانگلمه داورانیش‌دیر. بیر چوْخ عالیملر حساب ائدیرلر کی، اینستینکتلر دییشمزدیر و جان‌لیلارین فردی قای‌دادا موحیطه اویغونلاشماسی پروسئ‌سین‌ده دییشمز قالیر. آلی حیوانلاردا اینستینکتیو داورانیش فورماسی ایله یاناشی دییشکه‌ن فورمالی داورانیش – وردیشلر و اینتئللئکتوال حرکتلر ده مؤوجوددور. وردیشلر اینکیشافین ان آشاغی پیلله‌سین‌ده بئله اؤزونو گؤستریر. لاکین آچیق-آشکار ایفاده اولونان وردیشلر یالنیز باش بئیین قابیغینا مالیک اوْلان حیوانلاردا موشاهی‌ده ائدیلیر. آلی حیوانلاردا داورانیشین ان یوکسک سوییه‌سی اینتئللئکتوال داورانیش‌دیر. اینتئللئکتوال داورانیشین اساسینی آیری-آیری جیسیملر آراسین‌داکی مورکّب موناسیبتلری الس ائتدیرمک تشکیل ائدیر. لاکین حیوانلارین اینتئللئکتوال و یا عقلی داورانیشی طبیعی کی، اینسان آغلین‌دان فرق‌لی کئیفیته مالیک‌دیر.

سایکولوژی علمینین اینکیشاف مرحله‌لری

سایکولوژی علمی اؤز اینکیشافینین موختلیف مرحله‌لرین‌ده کئچمیش‌دیر. بونلار آشاغی‌داکیلاردان عبارت‌دیر:

ائلمقدرکی بیرینجی مرحله. قدیم دؤوردن باشلایاراق بیزیم ائرادان اوولکی ۷-جی-۶-جی عصرلره قدرکی دؤورو احاطه ائدیر. بۇ دؤورده روح (داورانیش)حاقین‌دا تسووورلر چوخسای‌لی میف و افسانه‌لرده، ناغیل و ایلکین دینی ایناملاردا، توتئملرده اؤز عکسینی تاپمیش‌دیر.

ایلکین علمی تسووورلر (ایکینجی مرحله). بۇ دؤور ائرامیزدان اول ۷-جی-۶-جی عصرلردن باشلایاراق ۱۸-جی عصرین سونونا قدر اوْلان دؤورو احاطه ائدیر. بۇ دؤورده سایکولوژی علمی فلسفه‌نین ترکیبین‌ده اینکیشاف ائتمیش‌دیر. ایکینجی مرحله‌نین باشا چاتماسی ایله باغلی اولاراق سایکولوژی ادبیات‌دا فیکیر و مؤقعلر فرق‌لی‌دیر.

سایکولوژینین اینکیشافینین مرحله‌لره آیریلماسی دیگر علملرده اوْلدوغو کیمی شرطی کاراکتئر داشیییر. بزه‌ن سایکولوژی علمینین موستقیل علم ساحه‌سی کیمی یارانماسینی V.Vundtun ائکسپئریمئنتال پسیخولوگیای لابوراتوریاسینین یارانماسی تاریخین‌دن گؤتورمدیی ده تکلیف ائدنلر ده وار.

سایکولوژی علمینین اینکیشافینین اوچونجو مرحله‌سی آلماننین لئیپسیق شهرین‌ده V.Vundtun ایلک ائکسپئریمئنتال سایکولوژی لابوراتوریاسینین یاراتماسی ایله باشلاییر. ائکسپئریمئنتال سایکولوژی لابوراتوریاسینین یارانماسی ایله سایکولوژی موستقیل، اوبیئکتیو و ائکسپئریمئنتال علم ساحه‌سینه چئوریل‌دی. لاکین V.Vundtun آسسوسیانیست یاناشمانین اساسین‌دا قوردوغو سایکولوژی مودئل اینسانین روحو عالمی، ائموسیونال هالتی، شخصیتین ایستروکتورو، یارادیجی فعال‌لیغی ایله باغلی یئنی فاکتلار وئره بیلمه‌دی.

۲۰-جی عصرین ۲-جی یاری‌سین‌دا یئنی سایکولوژی مکتبلری و ایستیقامتلری: هومانیست سایکولوژی، گئنئتیک سایکولوژی، کوقنیتیو سایکولوژی میدانا چیخ‌دی. بئله‌لیکله، دئمک اولار کی، ۲۰-جی عصرین ۶۰-جی ایللرین‌دن باشلایاراق سایکولوژی علمی اؤزونون یئنی اینکیشاف مرحله‌سینه داخیل اوْلدو. بۇ مرحله‌نین خاراکتئریک خصوصیتی اونان عبارت‌دیر کی، ایندی آیریلما، پارچالانما یوخ، آیری-آیری مکتبلرین، تدقیقات ایستیقامتلرینین بیرلشمه‌سی پروسسی گئدیر.

قایناقلار

ادبیات

  1. بایراموو ا.س. علی‌زاده ا.ا. سایکولوژی. باکی-۲۰۰۳
  2. سئییدوو س.İ. همزیئو م.ا. سایکولوژی. باکی-۲۰۰۷
  3. Немов Р.С . Психология. М: ۲۰۰۱
  4. Маклаков С.Я. Общая психология. М: ۲۰۰۶
  5. Геппенрейтер Ю. Введение в психологии. М: ۱۹۹۶