عبدالرئوف فطرت: نوسخهلر آراسینداکی فرق
خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
== ادبی یارادیجیلیق == |
== ادبی یارادیجیلیق == |
||
فطرتدن بای و تنوّعلی ادبی میراث قالمیشدیر. ادیب صفتینده اونون قلمی بوتون بدیع ایجاد ساحهلرینده چالیشیب، اؤزبک تورکجهسی ادبیّاتینین یئنی ژانرلار ایله غنیلشمهسی، شعر دئمهیین اصلاحی، ادبی رئالیزمین |
فطرتدن بای و تنوّعلی ادبی میراث قالمیشدیر. ادیب صفتینده اونون قلمی بوتون بدیع ایجاد ساحهلرینده چالیشیب، اؤزبک تورکجهسی ادبیّاتینین یئنی ژانرلار ایله غنیلشمهسی، شعر دئمهیین اصلاحی، ادبی رئالیزمین درینلشمهسی و چاغ، توپلوم و خلق یاشامی ایله باغلی اولان مسئلهلری ادبیات ساحهسینه گتیرمهیه سبب اولدو. |
||
== وفات == |
== وفات == |
۱۲ ژوئن ۲۰۱۹، ساعت ۱۴:۱۵ نوسخهسی
عبدالرئوف فطرت | |
---|---|
آد | عبدالرئوف فطرت |
قیسا بیلگی | یازار، اورتا آسیا جدیدچیلیک حرکتینین اساسچیلاریندان |
دوْغوم تاریخ | میلادی ۱۸۸۶ بخارا، بخارا امیرلیگی |
اؤلوم تاریخ | میلادی ۱۹۳۸-جی ایلین اکتبر آیینین دؤردو تاشکند، اؤزبکیستان شوروی سوسیالیست جمهوریتی |
اؤلوم سببی | اعدام اولونوب |
میللیت | تورک، اورتا آسیا اؤزبکلریندن |
آیری آدلار | عبدالرئوف عبدالرحمن اوغلو فطرت |
تحصیل | میر عرب مدرسهسی، استانبول دارالفنونو، مسکو شرق تانیماق انستیتیوسو، لنینگراد دؤولت بیلیم یوردو، سمرقند عالی پداگوژی انستیتیوسو، تاشکند دیل و ادبیات انستیتیوسو |
عبدالرئوف فطرت (۱۸۸۶، بخارا، بخارا امیرلیگی - ۱۹۳۸، تاشکند، اؤزبکیستان شوروی سوسیالیست جومهوریتی) بؤیوک تورک تاریخچی، یازیچی، شاعیر، ترجمهچی، دیلچی و سیاستچیسی. عبدالرئوف فطرت جدیدچیلیک حرکتینده چالیشانلاردان بیری و اورتا آسیادا ان آدلیم جدیدچی ایدی. تورکیهده گنج تورکلر حرکتیندن الهاملانیب، بخارادا «یاش بخارالیکلر» (گنج بخارالیلار) حزبینی اساس قویوبدور.
حیات
عبدالرئوف فطرت میلادی ۱۸۸۶-جی ایلده بخارا شهرینده ضیالی بیر عائلهده آنادان اولموشدور. آتاسی تجارت ایشی ایله مشغول اولماسی اوچون ۱۹۱۸-جو ایلهجه کاشغر شهرینده قالاردی. عبدالرئوف اوشاقلیق چاغلاریندا آناسی بیبیجان تربیهسینده اولدو و اوندان نوایی، اویسی، زیب النساء، بیدل و فضولی کیمی بؤیوک شاعرلرین غزللرینی دینلهدی.[۱] ایلک تحصیلینی اسکی میر عرب مدرسهسینده آلدی. میلادی ۱۹۰۲-۱۹۰۳-جو ایللرده آتاسی ایله بیرلیکده حج سفرینه چیخدی و اونو اداء ائتمک یولوندا حجاز، آنادولو، قافقاز، ایران، افغانیستان و هیندوستاندا سیاحت ائتدی. ۱۹۰۶-جی و ۱۹۰۸-جی ایللر آراسیندا روسیهنین قازان، نیژنی نووگرود، سنت پترزبورگ، یاروسلاول و موسکو شهرلرینده اولدو. ایگیرمینجی عصرین باشلانیشیندا تشکیل تاپان تربیه اطفال جمعیتی یاردیمی ایله ۱۹۰۸ ایله ۱۹۱۳-جو ایللر آراسیندا استانبولدا واعظان مدرسهسینده تحصیل ائدیب و ادبی یارادیجیلیغا باشلادی. استانبولدا تحصیل آلدیغی ایللرده عبدالرئوفون بیلیمی و ذهنینین تیزلیگی اوچون استادلار و معلّملر اونا «دانشمند» تخلّوصونو وئرمیشدیلر. تحصیل دوامیندا فطرت اؤز یوردداشلاری ایله بیرلیکده استانبولدا «بخارا تعلیمِ معارف جمعیتی»ـنی تاسیس ائتدی. بو جمعیت بخارالیلارین اؤزآرا مادّی-معنوی ییغیشماسی وظیفهسینده ایدی. بو دؤورده گنج تورکلر انقلابی یئنی بیر حرکت اولاراق استانبولدا آغیر سیاسی فضا یاراتمیشدی. بو سیاسی وضعیت و گنج تورکلر حرکتینین دوشونجهسی عبدالرئوف فطرته ده اثر گؤرستدی. بو شرایطده فطرت شرق ادبیاتی، صنعتی و تاریخینی اوخویوب اؤرگشدی. ترقّیده اولان تورک ادبیاتی واسطهسییله غرب ادبیاتینی دا تانیدی. غرب و شرق آراسیندا اختلافلاری اؤز گؤزویله گؤروب بونون ندنلرینه درینجه فیکیرلشدی.
سیاسی اجتماعی چالیشمالار
فطرت وطنی بخارایا قاییداندان سونرا بیر جدیدچی صفتینده خلقی معرفت و مدنیّته چاغیرماق اوچون یورولمازدان چالیشدی. او معلّم صفتینده بخارانین بؤلگهلرینه گئدیب، جدیدچیلیک غایهلرینی تبلیغ ائتدی. میلادی ۱۹۱۵-جی ایلدن «یاش بخارالیکلر» حرکتینین سول قاناتینا باشچیلیق ائتدی. ۱۹۱۶-جی ایلهجه بیرلیکده اولان بخارا جدیدچیلری، ایکی قسمه بؤلوندو. عبدالواحد برهانوف باشچیلیغیندا اولان بؤلوم قدیم یولو دوام ائدیب، یالنیز معرفت و مدنیت تبلیغی یولونو توتدو. باشقا بؤلوم، عبدالرئوف فطرت و فیض الله خوجایئو کیمی کیمسهلر باشچیلیغی ایله معرفت و مدنیت ساحهسینده چالیشماقدان علاوه، بخارا امیری ایله ده قارشی قارشییا دوردولار. بو بؤلونوشه اوچ سبب واریمیش:
- تورکیستان اؤلکهسی و او جملهدن بخارا امیرلیگیندهکی روس امپراطورلوغو و بخارا امیرلیگینین ظلمونون حددن آشماسی
- بولشویکلرین محلّی خلق آراسیندا یورودن تبلیغاتلارا اینانماق
- محلّی خلق وکیللرینین سیاسی خلاءده ساخلانماقلاری و اونلارین سیاست و اونون هدفلریندن خبرسیزلیکلری
فطرت ۱۹۱۷-جی ایلین فوریه آیینین واقعهلری و جدیدچیلرین بخاراداکی وضعیتینین چتینلشمهسیندن سونرا سمرقنده کؤچوب، ۱۹۱۷-جی ایلین آوریل آییندان ۱۹۱۸-جی ایلین مارسیناجا «حریّت» جریدهسینی یاییملادی. جریده ایشلری محمود خوجا بهبودینین فطرت چاغریسی ایله جریدهیه قوشولماسیندان سونرا داها گوجلو یورودولدو. بو ایللرده فطرت «ایتّیحادِ ترقّی» (یا میلّی ایتّیحاد) تشکیلاتینین بخارا بؤلومونون رئیسی ده اولموشدو.
فطرت روسیه حاکمیتینده اولان اورتا آسیا بؤلگهسی اوچون ۱۹۱۷-جی ایلین اوکتوبر آیینین واقعهلرینی «یورد قایغیسی» آدلاندیرمیش. ۱۹۱۷-جی ایلین نووامبر آیینین ایگیرمی یئتدیسینده خوقند دؤولتینین قورولماسیندان سئوینن فطرت، بو گونه «میلّی لیلة القدریمیز» آدینی وئرمیشدیر. لکن فطرتین سئوینجی دوامسیز اولوب، ۱۹۱۸-جی ایلین فئوریه آییندا خوقند حکومتی، بولشئویکلر و ارمنیلرین داشناکسوتون حزبی حملهسییله مسلمانلارین آزادلیغینین فیکرینی باشلاریندا داشییان چوخلو اینسانین قانینین آخماسی ایله سونا چاتدی. بو واقعه تاریخده خوقند واقعهسی آدی ایله تانینمیش دیر.
۱۹۱۸-جی ایلین مارس آییندا اولان کولئسوف واقعهسیندن سونرا تاشکنده کؤچوب، تورکیستان مسلمان دارالفنونی یانیندا تشکیل تاپان دارالمعلّمینده دیل و ادبیات درسی وئردی. ۱۹۱۹ ایله ۱۹۲۰-جی ایللر آراسیندا افغانیستان امیرلیگینین تاشکندده اولان وکالتخانهسینده ترجمهچیلیک ائتدی. تاشکندده گئچیردیگی گونلرده داها آرتیق علم، ادبیات و ایجاد ساحهسینده چالیشدی و درسلیک کیتابلاری حاضیرلادی. «چیغاتای گورونگی» آدلی علمی-ادبی تشکیلاتا اساس قویوب، اؤزو ده اوندا فعالیت ائتدی. ۱۹۲۰-جی ایلین آوریل آییندا، ضیالیلار اولادینین وطن سئورلیک و میلّت سئورلیک روحیّاتیندا تربیهسی اوچون «تاڭ» (دان، فلق) مجلهسینین نشرینه چالیشدی. «تاڭ» مجلهسینین شعاری اولان «دوشونجه دییشیلمهیینجه باشقا دییشیلمهلر اساس توتماز»، فطرتین او ایللردهکی چالیشمالاری و هدفینی افاده ائدیردی. مجلهده «چیغاتای گورونگی» عضولرینین بؤیوک قیسمی اشتراک ائتمیشدی لکن مجلهنین اوچ ساییسیندان سونرا نشری دایاندیریلدی.
بخارا خلق جومهوریّتینین قورولماسیندان سونرا، ۱۹۲۱-جی ایلده فطرت بخارایا تکلیف ائدیلیب و او ایلدن معارف ناظری اولاراق ایشه باشلادی. معارف ناظیرلیگیندن سونرا باشقا دؤولت وظیفهلرینده ده اولدو. فطرت چالیشماسی ایله بخارالی یئتمیش ایگید یئنی بیلیملرین تحصیلی اوچون آلمانا گؤندریلدی. فطرت چالیشمالاری نتیجهسینده بخارا خلق جومهوریّتینین رسمی دیلی «تورک دیلی» اعلان ائدیلدی. دؤولت تئاترینی تشکیل ائدیب، اونون ایشلرینی تاشکنددن منّان اویغور و چولپانا تاپشیردی، داهی وقف ایشلرینی ده منوّر قاری عبدالرشیدخانوفا تکلیف ائتدی.
۱۹۲۳-جو ایلده موسکودان گلن بیر کمیته نظرییله فطرت ایشدن آلینیب، اؤزو ایستهمهدن ۱۹۲۳-جو ایلدن ۱۹۲۷-جی ایلهجه شرق تانیماق انستیتیوسوندا علم ایله مشغول اولدو. بو ایللر لنینگراد دؤولت بیلیم یوردوندا استادلیق درجهسینه یئتیشیب، تورک، عرب و فارس دیللرینی تدریس ائتدی. چالیشمالاریندان باشقا بیر قیسمی «ابوالفیض خان»، «بیدل»، «قیامت» و «شیطانین تانرییا عصیانی» اثرلرینی یاراتماسی دیر. ۱۹۲۷-جی ایلین باشلاریندا اؤز یوردونا قاییدیب سمرقند عالی پداگوژی انستیتیوسوندا و تاشکندده دیل و ادبیات انستیتیوسوندا مشغول اولدو. فطرت اؤز حیاتی دوامیندا یوزلر اجتماعی مقالهلر و اونلار اجتماعی-سیاسی و علمی رسالهلر یاراتدی. او یالنیز تورکیستان دییل، تورکیه، هیندوستان، قافقاز، افغانیستان و ایتیل بویو مطبوعاتیندا دا فعال اشتراک ائتدی.
ادبی یارادیجیلیق
فطرتدن بای و تنوّعلی ادبی میراث قالمیشدیر. ادیب صفتینده اونون قلمی بوتون بدیع ایجاد ساحهلرینده چالیشیب، اؤزبک تورکجهسی ادبیّاتینین یئنی ژانرلار ایله غنیلشمهسی، شعر دئمهیین اصلاحی، ادبی رئالیزمین درینلشمهسی و چاغ، توپلوم و خلق یاشامی ایله باغلی اولان مسئلهلری ادبیات ساحهسینه گتیرمهیه سبب اولدو.
وفات
خاطرلرده
قایناقلار
اؤزبک تورکجهسی ویکیپدیاسینین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Abdurauf Fitrat»، مقالهسیندن گؤتورولوبدور. (۱۰ ژوئن ۲۰۱۹ تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).
- ^ عبدالرئوف فطرت (اؤزبک تورکجهسی). کتبخانه (Kutubxona).