رشیدالدین فضل الله همدانلی
رشیدالدین فضل الله(دوغوم: ۶۴۸ ه.ق/۶۲۹ ه.ش همداندا-اؤلوم: دی آیی‌نین ۲۸ اینجی گونو ۶۹۶ ه.ش /۷۱۷ ه.ق نین ذی القعده آیی‌ندا.) جامع التواریخ کتابینین یازانی دیر. طب و تاریخ یازماقدا و سیاست ده آدلیم ایدی[۱]. غازان خانین وزیری اولدو و وزارتینده ربع رشیدینی بناائتدی. ربع رشیدی مکتبینده نئچه دیل دانیشیلیردی و اوردا عربجه، تورکجه، فارسجا، گورجو و تورکمن دیللرینده مکتب وار ایدی. تاریخچی موریس روزامبی اونو ایرانین ائل خانلار زامانیندا ان بؤیوک و آدلیم باباخانی ساییب[۲].
کؤکو
[دَییشدیر]خواجه رشیدالدین فضل‌الله الوزیر ابن عمادالدوله ابی الخیر بن موفق‌الدوله علی همدانی. کؤکو بیر یهودی طبیبه یئتیشیر و اصلی شمعون جویوتلریندن‌دیر کی هخامنشلر زامانیندا همداندا ساکن اولموشدورلار. اونون جدی موفق الدوله علی بیر جویوت طبیب ایدی کی اسماعیلیلر اونو الموت قالاسیندا ساخلامیشدیلار و هولاکوخان اورانی آلاندان سونرا هولاکوخانین خدمتینه گیردی.
رشیدالدین ایلک زامانلار رشیدالدوله آدینا تانینیردی. یهودی اولدوغونا گؤره موسلمان اولدوقدان سونرا اونا رشیدالدین آدینی وئردیلر[۳].
رشیدالدین و موغوللار
[دَییشدیر]رشیدالدین آباغاخان سارایی‌ندا خانین مخصوص طبیبی اولدو و ارخون درباریندا طبابت ائتدی -غازان خان ۶۹۴ ه.ق ایلینده خانلیغا یئتیشدی و اوچ ایل سونرا اؤز وزیر اعظمی خواجه صدرالدین زنگانلی‌نی اؤلدوردو و رشیدالدین فضل الله وسعدالدین ساوجی‌نی بیرلیکده وزارته یئتیردی.
۷۰۳ -نجو ایلده غازان خان شام و دمشقه قوشون چکدی و خواجه رشیدالدین او قوشوندا ایدی. او ایلده غازان خان دونیادان گؤز یومدو.
اولجایتو
[دَییشدیر]غازان خان دونیادان گؤز یوماندان سونرا قارداشی الجایتو یا سلطان محمد خانلیغا یئتیشدی. الجایتو خواجه سعدالدین ساوجی‌نی خلع ائله‌دی و رشیدالدین فضل الله وزیراعظم اولدو (ه.ق ۶۹۱ -نجی ایل).
باهادورخان ورشیدالدینی اؤلدورمه‌سی
[دَییشدیر]الجایتو ۷۱۷ ه.ق ده دونیادان گؤز یومدو و اونون یئرینه باهادورخان خان اولدو و خواجه علیشاه گیلانی و رشیدالدین ایکی وزیری اولدولار کی مملکتده ایشلر قاریشدی و جماعت اعتراض ائتدیلر. باهادورخان رشیدالدینی عزل ائله‌دی و او سلطانیه‌دن تبریزه گلدی. اونون دوشمانلاری ۷۱۷ -نجی ایلده اونا توطئه ائتدیلر و شاهی مسموم ائتمک جورمونه او و اونون اون آلتی یاشیندا اوغلو کی اولجایتونون شربتچی‌سی ایدی ابهرین چرگر کندینده توتدولار و محکمه‌یه وئریب یهودی نسبینه گؤره جزالاندیریب باشینی کسدیلر و اوغلونو اؤلدوردولر. خواجه رشیدالدینین کله‌سی نئچه گون شهرده قالدی و هامی اونو یهودی تانیدی[۴] و آخیرده ربع رشیدی‌ده دفن اولدو. دونیادان گئدنده ۷۱ یاشی وار ایدی و اونون بوتون قونشولاری قتله یئتیریلدیلر و آرادان گئتدیلر. تیمور تبریزی آلاندان سونرا میرانشاه امر ائتدی کی اونون سوموکلرین چیخاردیب و یهودیلر قبریستانیندا دفن ائتسینلر[۵].
یاراتدیغی اثرلر
[دَییشدیر]- جامع التواریخ
-دونیانین دیرلی تاریخ کیتابلاریندان بیری دیر. بو کیتاب رشیدالدینین یهودی اولدوغونا گؤره فارس دیلینده یازیلیب کی همدانین جویوتلرینین دیلی دیر. بو کیتاب موغوللار و اونلارین ائللرینی تانیتدیریب. یهودیلر تاریخ یازماغا چوخ علاقه‌لری وار ایدی و بو کیتاب پیغمبرلر تاریخینی آدام تا حضرت محمده جن یازیب و سوسان تورکلرینین تاریخینی فارس دیلنده یازیب کی جویوت کتابلاریندان اله گلمیشدی.
- الاحیاء والاثار
بو کیتاب اکینچی‌لیک، آغاج اکمک، پتک ساخلاماق، معمارلیق، معدن، گمی دوزلتمک و... صنعتلرین کتابی‌دیر ۲۴ جیلدده
- توضیحات
بوکتاب صوفی رسمی و علم کلامدا یازیلیب کی الجایتو ایسته‌یینه خاطیر یازیلیب بو کتاب فرانسه نین ملی موزه‌سینده قالیر.
- مفتاح التفاسیر
قران و اونو تفسیر ائتمک رسمی
- الرساله السلطانیه
- لطائف الحقایق
- بیان الحقایق
رشیدالدین اثرلریندن دیر.
قایناقلار
[دَییشدیر]- ^ ایلیاپاولویچ، پطروشفسکی؛ اسلام در ایران (از هجرت تا قرن نهم هجری) ترجمه رضا کشاورز، انتشارات پیام، چاپ هفتم، تهران، ۱۳۶۳، ص ۹۸.
- ^ Genghis Khan: World Conqueror? Introduction by Morris Rossabi
- ^ کتاب تاریخ اسلام چاپ کمبریج ص243
- ^ دیوید لیتمان (1979)، یهودیان تحت حکومت مسلمانان: قسمت ایران. پرش به بالا ↑
- ^ http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ejud_0002_0017_0_16453.html