طوطی (درگی)

ویکی‌پدیادان، آچیق بیلیک‌لیک‌دن

طوطی
سوروملو مودور تقی نقییئف
دیل آذربایجان تورکجه‌سی
یاییلان یئر باکی
موضوع طنز، ساتیریک

طوطی (لاتین تورکجه: Tutiآذربایجاندا یاییلان هفته‌ليک ساتيريک، عکسلی ژورنال ایدی.

حاقّیندا[دَییشدیر]

"طوطي" (Tuti) ژورنالي "موللا نصرالدين" ژورنالي‌نين تاثيري آلتيندا هفته‌ده بير باکيدا آذربايجان ديلينده نشر اولونموشدور. سياسي، ادبي، ايجتيماعي تورک مضحکه مجموعه‌سي ايدي. "طوطي" ژورنالي‌نين رئداکتورو "صدا" قزئتي‌نين موحرّيري جعفر بونيادزاده، ناشيري و صاحيبي تاغي ناغي‌يئو ايدي. ژورنالين ايلک نؤمره‌سي 1914-جو ايل 27 دئکابردا، سونونجو نؤمره‌سي 1917-جي ايل 29 اييوندا (جمعي 112 نؤمره) بوراخيلميشدير. بيرينجي ايل بير نؤمره، ايکينجي ايل 44 نؤمره، اۆچونجو ايل 1916 - جي ايل اييولون 30 - نا کيمي 28 نؤمره چيخميشدير. دؤردونجو ايل "طوطي" اينقيلابا قدر چيخميشدير. همين ايل موديرليگي داداش بونيادزاده درعؤهده ائديب. مجموعه 15 گونده بير نشر اولونماغا باشلاميشدير.[1] بيرينجي نؤمره‌ده عومومي باشليغين يانيندا آشاغيداکي ائعلان وئريلميشدير:

دوغرو، غرضسيز و آچيق تورک ديلينده يازيليب جماعتيميزه نفعی و ميلّت نؤقطه‌يي نظرينجه اهميیّتلي مادّه‌لري تعليم ائدن هر نؤوع مقاله‌لره مجموعه‌ميزده يئر وئريلير.

ژورنال اؤزوندن اوّل چيخان ساتيريک ژورناللاري تکرار ائتمه‌يه‌جگيني و اونلاردان تاماميله فرقلنه‌جگيني بيرينجي نؤمره‌نين باش مقاله‌سينده اوخوجولارا وعد ائتميشدي و گؤسترميشدي کي، همين مضحکه ژورناللاري‌نين مسلکيني تعقيب ائتمه‌يه‌جکدير. ژورنال اؤز مسلکيني مقاله‌ده بئله شرح ائدير:

مجموعه‌ميزين باشيندا گئدن شکله ديقّتله باخينيز، او، منيم مسلکيمدير. ساغدا بير چمنليک، سولدا دا بير خرابه‌زار بير باغ گؤرونور. او باغدا قوروموش بير آغاجدان آغزي سينميش بير قفس آسيلميشدير. اورادان خيلاص اولوب اوزوم چمنليگه طرف دورموشام. آرزوم بودور کي، سيزله باهم اينشاللاه، چمنليگه يئتيشيب، چايين کناريندا، بولبوللرين جه-جهي ائشيديلن بير مقامدا بؤرکوموزو يانيميزا قوياراق چيرت چوبوغونا خود وئرک.

مرام و مقصديني آچيقلايان ژورنالين باش مقاله‌سيندن حيسّ اولونور کي، "طوطي"چيلر اينسانلارين آزاد ياشاياجاق بير دؤورده اولماسيني آرزولاييرلار. لاکين ژورنالين کومپلئکتلريني ورقله‌ديکجه معلوم اولور کي، بو "آزاد دونيا" چوخ دومانلي شکيلده تصوّور ائديلير. بير سيرا مؤليفلر اصيل آزاد دونيانين کؤهنه قورولوشو دئويرديکدن سونرا ياراناجاغيني درک ائتميرديلر. اونلار خيردا ايصلاحاتلارلا عومومي ريفاه قازانالاجيغيني گومان ائديرلر. بو ايدئيا ماتئرياللاردا دا اؤز عکسيني تاپيردي.

امکداشلار[دَییشدیر]

"طوطي"ده م.س.اوردوبادي، س.حوسئين، ج.محمّدقولوزاده، ا.شمسي‌زاده، ع.نظمي، صمد منصور، ي.و.چمنزمينلي، ج.جاببارلي، حاجي سليم سياح، علي محزون ايرواني، م.هادي، م.حاجينسکي، ج.مومتاز و ب. فعّال ايشتيراک ائديرديلر. گؤروندوگو کيمي، مؤليفلر مسلک و عقيده‌جه موختليفدير. بو موختليفليک ساتيريک يازيلاردا دا اؤز عکسيني تاپيردي. بعضاً آچيق و جسارتلي يازيلاري‌نين اوستونده "طوطي" موحرّيرلريني تعقيب ائديرديلر. بعضي موحرّيرلر ايسه، مثلا، صمد منصور خالقي فلاکتدن قورتارماق اۆچون آللاهي کؤمگه چاغيريردي. "طوطي" ايله عئيني واختدا باکيدا "بابايي-امير" و "مزه‌لي" ژورناللاري دا چيخيردي. بعضاً بو ژورناللار آراسيندا عادي، خيردا مسله‌لر اوستونده موباحيثه‌لر گئديردي.

ژورنالدا عکس اولونان مؤوضولار[دَییشدیر]

ژورنالدا ايجتيماعي-سياسي مؤوضولاردا، معاريف، ادبيات، اينجه‌صنعت مسله‌لرينه داير، اساسن، خيردا ايصلاحاتچيليق، بعضاً دئموکراتيک روحدا يازيلار درج اولونوردو. "طوطي"ده موطلقيت قورولوشونا، موستملکه سيياستينه قارشي کسکين چيخيشلار دا اولوردو. سئنزورانين تضييقي بعضاً صحيفه‌لرين آغ قالماسي ايله نتيجه‌له‌نيردي. ج.محمدقولوزاده بو ژورنالدا "دمدمه‌کي " ،"موللا حسرتالي" ،"دردمند" ،"فهله" ،"هردمخيال" ايمضالاري ايله يازيلار درج ائتديريردي.

قایناقلار[دَییشدیر]

1.جليل محمدقولوزاده ائنسيکلوپئديياسي. باکي، 2008. ص. 287 (آزرب.)

2.ن.ن.زئينالوو "آذربايجان مطبوعات تاريخي" ،1. حيصه . باکي، 1973، ADU-نون نشرياتي

3.ولييئو عاکيف عبدولعظيم اوغلو (آشيرلي). "آذربايجان مطبوعاتي تاريخي" (1875-1920)، باکي "عئلم و تحصيل" ،2009، 172 ص