قالیلئو قالیلئ: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق
Vikibot (دانیشیق | چالیشمالار) ک Beautification Vikipediya) (۲.۷) |
ک clean up, replaced: اولموش ← اوْلموش (6), سونرا ← سوْنرا (9), بو ← بۇ (15), اولوب ← اوْلوب (4), اولان ← اوْلان (8), اولونموش ← اوْلون using AWB |
||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
}} |
}} |
||
'''قالیلئو قالیلئ''' [[۱۵ فوریه]] [[۱۵۶۴]]، [[پیزا]] – اؤ. [[۸ یانوار]] [[۱۶۴۲]]، [[آرچتری]]) — ایتالیا عالیمی، مکانیکی، فیزیکچی‌سی، آسترونومو، ریاضیات‌چی‌سی، مۆعاصیر [[فیزیک]] و [[آسترونومی]] علملرینین و علمی دوشونجه‌نین بانیلرین‌دن بیری. |
'''قالیلئو قالیلئ''' [[۱۵ فوریه]] [[۱۵۶۴]]، [[پیزا]] – اؤ. [[۸ یانوار]] [[۱۶۴۲]]، [[آرچتری]]) — ایتالیا عالیمی، مکانیکی، فیزیکچی‌سی، آسترونومو، ریاضیات‌چی‌سی، مۆعاصیر [[فیزیک]] و [[آسترونومی]] علملرینین و علمی دوشونجه‌نین بانیلرین‌دن بیری. |
||
آدی [[تاریخ‌ده ۱۰۰ ان چوخ اؤیرنیلمیش شخصیتلر سیاهی‌سی]]نا داخیل ائدیلیب. |
آدی [[تاریخ‌ده ۱۰۰ ان چوخ اؤیرنیلمیش شخصیتلر سیاهی‌سی]]نا داخیل ائدیلیب. |
||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
== حیاتی == |
== حیاتی == |
||
قالیلئو قالیلئ ایتالیا فیزیکی، ریاضیات‌چی‌سی، آسترونومو و فیلوسوفو |
قالیلئو قالیلئ ایتالیا فیزیکی، ریاضیات‌چی‌سی، آسترونومو و فیلوسوفو اوْلوب. علمی اینقیلاب‌دا بؤیوک بیر رول اوینامیش‌دیر. قالیلئو، '"مۆعاصیر آسترونومییانین آتاسی'"، "'مۆعاصیر فیزیکین آتاسی'"، "'بیلیمین آتاسی'" و "'مۆعاصیر بیلیمین آتاسی'" اولاراق آدلاندیریلماق‌دادیر. [[استیون هاوکینگ]] قالیلئو، بلکه دیگر اینسانلاردان مۆعاصیر بیلیمین دوغوشون‌دان مسئول اوْلدوغو اوچون داها چوخ اینسان ایدی" دئییر. |
||
او، [[۱۵۶۴]]-جو ایلده [[ایتالیا]]نین [[پیزا]] شهرین‌ده دوغولوب. دؤورونون تانینمیش موسیقی‌چیلرین‌دن ونیز قالیلیین اوغلو |
او، [[۱۵۶۴]]-جو ایلده [[ایتالیا]]نین [[پیزا]] شهرین‌ده دوغولوب. دؤورونون تانینمیش موسیقی‌چیلرین‌دن ونیز قالیلیین اوغلو اوْلان قالیلئو، ایلک تحصیلینی [[فلوْرانس]]دا آلیب. [[۱۵۸۱]]-جی ایلده پیزا اونیوئرسیتئتین‌ده طیب تحصیلینه باشلاییب. آنجاق پولسوزلوق‌دان مکتبی ترک ائدیر. [[۱۵۸۳]]-جو ایلده‌ن اعتباراً ریاضیاتا ماراق دویان قالیلئو، بۇ مؤوضوداکی ایشلری سایه‌سین‌ده، [[۱۵۸۹]]-جو ایلدا پیزادا پروْفسورلوق الده ائدیر.<ref>[http://books.google.com/books?id=KBKSyHOLzZAC&pg=PA96 هیل‌لیام (۲۰۰۵)، پ. ۹۶].</ref><ref>{{جیتئ web|لاست=روتکین|فیرست=ه. داررئل|اورل=http://www.stanford.edu/dept/HPST/colloquia0405.html|title=Galileo,</ref> |
||
مکانیکی رقصین، اوزن جیسیملرین و حرکتین ارسطو فیزیکاسین‌دان فرق‌لی بیر دوشونجه ایله ریازی اولاراق اله آلینماسینی تکلیف ائدیر. قالیلئو پیزا قولله سین‌دن آغیرلیق داشی ساللایاراق ارسطوین نظریه‌سینه جدی دییشیک‌لیک ائدیر. اونون فیکرینجه بوتون شرطلر برابر |
مکانیکی رقصین، اوزن جیسیملرین و حرکتین ارسطو فیزیکاسین‌دان فرق‌لی بیر دوشونجه ایله ریازی اولاراق اله آلینماسینی تکلیف ائدیر. قالیلئو پیزا قولله سین‌دن آغیرلیق داشی ساللایاراق ارسطوین نظریه‌سینه جدی دییشیک‌لیک ائدیر. اونون فیکرینجه بوتون شرطلر برابر اوْلدوق‌دا هر جیسمین دوشمه سرعتی، آغیرلیغین‌دان آسی‌لی‌دیر. بۇ تکلیفی یاش‌لی پروْفسورلارلا موناقیشه‌یه سبب اولور. [[۱۵۹۲]]-جی ایلده او پیزانی ترک ائدرک، پادویا اونیوئرسیتئتین‌ده ریاضیات کافئدراسینا گلیر. |
||
[[۱۵۹۷]]-جی ایلده پراکتیکادا چوخ فای‌داسی |
[[۱۵۹۷]]-جی ایلده پراکتیکادا چوخ فای‌داسی اوْلان کومپاسی تیجاری اولاراق بازارا چیخارت‌دی. [[۱۶۰۰]]-جو ایلده‌ن درهال سوْنرا پریمیتیو بیر ترمومتر، اینسانین اورک دؤیونتولرینین اؤلچولمه‌سین‌ده ایستیفاده ائدیلمک اوچون بیر رقاض و [[۱۶۰۴]]-جو ایلده سربستدوشمه‌نین ریاضی قانونلارینی کشف ائتدی. آنجاق اونون برابرتجیل‌لی حرکت آنلاییشین‌دا سهو وار ایدی. او، [[۱۶۰۹]]-جو ایلده هوللان‌دییادا تئلئسکوپون اوْلدوغونو ائشیت‌دی و اؤزو داها تکمیل آلت دوزل‌ده‌رک آسترونومییا موشاهی‌ده‌لرین‌ده ایستیفاده ائتدی. [[۱۶۱۰]]-جو ایلده آیداکی داغلار، اوْلدوز توپالاری و سود یولو باره‌ده ایلک تثبیتلرینی نشر ائتدیردی. بۇ واخت [[موشتری]]ین دؤرد پئیکینین وارلیغینی بیلدیردی. اونون بۇ کیتابی اوخوجولاردا چوخ ماراق اویاندیردی و اونون فلوْرانسدا سارای ریاضیات‌چی‌سی اولماسینی تامین ائتدی. درهال سوْنرا وئنئرا پلانئتینین فازالاری و ساتورنون شک‌لی حاقین‌دا معلومات وئررکه‌ن، آسترونومییادا قبول ائدیلمیش [[پتولئمئی سیستمی]]نی شوبهه آلتینا آلدی. |
||
[[۱۶۱۱]]-جی ایلده رومایا گئت‌دی و اوراداکی علملر آکادئ‌مییاسینا عضو سئچیل‌دی. [[فلوْرانس]]یا دؤنوشون‌ده هیدروستاتیکا اوزرینه بیر چوخ پروْفسورون اعتراضینا سبب |
[[۱۶۱۱]]-جی ایلده رومایا گئت‌دی و اوراداکی علملر آکادئ‌مییاسینا عضو سئچیل‌دی. [[فلوْرانس]]یا دؤنوشون‌ده هیدروستاتیکا اوزرینه بیر چوخ پروْفسورون اعتراضینا سبب اوْلان کیتابی ایله [[۱۶۱۳]]-جو ایلده گونش لکه‌لری اوزرینه یازدیغی اثرینی نشر ائتدی. بۇ اثرین‌ده کوْپرنیک سیستمینی آچیق بیر شکیل‌ده مدافعه ائتدی. بون‌دان اؤتری کلیسا اینکویزی‌سییاسینین آغیر هوجومونا معروض قال‌دی. [[۱۶۱۵]]-جی ایلده شخصاً [[روم]]یا گئده‌رک اؤز ادعاسینی مدافعه ائتسه ده، یالنیز ۱۶۱۶-جی ایلده پاپ بئشینجی پاول طرفین‌دن کیتابلارینی تدقیقی اوچون بیر کومیس‌سییا یارادیل‌دی. بۇ کومیس‌سییا قالیلئونون کیتابلارینی قاداغان ائتمه‌دی. یالنیز دۆنیانین اؤز اوخو اطرافین‌دا دؤندویو ادعاسین‌دان ایمتینا ائتمه‌سینی ایسته‌دی. |
||
قالیلئو، بیر مدت بیلیمین پراکتیک ایستیقامتینه دؤن‌دو، میکروسکوپو اینکیشاف ائتدیردی. آنجاق [[۱۶۱۸]]-جی ایلده اوچ [[کۇیروکلو اولدوز]]ون گؤرولمه‌سی زامانی کلیسا ایله موناقیشه‌یه گیردی. دوستونون [[سککینجی اوربان]] آدی ایله پاپ سئچیلمه‌سین‌دن جسارت‌لنه‌رک یازدیغی "ایکی کاینات سیستمی باره‌ده دیالوق" آدلی اثرینی ۱۶۳۲-جی ایلده نشر ائتدیردی. کیتاب کلیسا طرفین‌دن ائدیله‌ن خبردارلیقلارلا ضدیت تشکیل ائتدیی اوچون رومادا محکمه‌یه چاغیریل‌دی. ۱۶۳۳-جو ایلده |
قالیلئو، بیر مدت بیلیمین پراکتیک ایستیقامتینه دؤن‌دو، میکروسکوپو اینکیشاف ائتدیردی. آنجاق [[۱۶۱۸]]-جی ایلده اوچ [[کۇیروکلو اولدوز]]ون گؤرولمه‌سی زامانی کلیسا ایله موناقیشه‌یه گیردی. دوستونون [[سککینجی اوربان]] آدی ایله پاپ سئچیلمه‌سین‌دن جسارت‌لنه‌رک یازدیغی "ایکی کاینات سیستمی باره‌ده دیالوق" آدلی اثرینی ۱۶۳۲-جی ایلده نشر ائتدیردی. کیتاب کلیسا طرفین‌دن ائدیله‌ن خبردارلیقلارلا ضدیت تشکیل ائتدیی اوچون رومادا محکمه‌یه چاغیریل‌دی. ۱۶۳۳-جو ایلده بۇ کیتاب قاداغان ائدیل‌دی و [[مقدس اینکویزی‌سییا]] طرفین‌دن اؤمورلوک حبسه محکوم ائدیل‌دی. جزاسی ائو حبسی ایله عوض ائدیل‌دی. یئتمیش یاشین‌دا حبس ائدیله‌ن قالیلئو کور اوْلدو و ۱۶۴۲-جی ایلده حیاتینی ایتیردی. |
||
== علمی کشفلری == |
== علمی کشفلری == |
||
قالیلئ زمانه‌سینین ان قاباقجیل شخصیتلرین‌دن |
قالیلئ زمانه‌سینین ان قاباقجیل شخصیتلرین‌دن اوْلوب، مۆترقّی ایدئیالارین یارانماسینا تکان وئره‌ن، علمی دین‌دن آییران، کؤهنه‌لییه قارشی موباریز اولان، اینسانلارین گلجیی اوچون یئنی-یئنی یوللار آچان عالیم اوْلموش‌دور. |
||
بیلیمین کوریفئیی |
بیلیمین کوریفئیی اوْلان قالیلی کلاسیک فیزیکین اساس بانیلرین‌دن بیری، آسترونوم، ریاضیات‌چی، [[نیکولای کوْپرنیک]]ین دۆنیا سیستمینی مدافعه ائدرک اینکیشاف ائتدیره‌ن، پتولومئیین یانلیش گئوسئنتریک سیستمینی ایفشا ائدن، ماتئرییا و حرکتین ابدیلیینی اساسلان‌دیران، [[ارسطو]] فیزیکاسینین سهولرینی آشکار ائدن، بؤیوک عالیم، مۆتفکّیر و ادیب‌دیر. او، تجروبی فیزیکین اساسینی قویموش، بیلم ده تجروبی آراشتیرما اۆصولو تطبیق ائتمیش‌دیر. |
||
قالیلئو قالیلئ [[۱۵۶۴]]-جو ایل فوریه آیینین ۱۵-ده ایتالیانین پیزئ شهرین‌ده موسیقی‌چی عائله‌سین‌ده آنادان |
قالیلئو قالیلئ [[۱۵۶۴]]-جو ایل فوریه آیینین ۱۵-ده ایتالیانین پیزئ شهرین‌ده موسیقی‌چی عائله‌سین‌ده آنادان اوْلموش‌دور. [[۱۱]] یاشینا قدر مکتب‌ده اوخودوق‌دان سوْنرا قالیلی عائله‌سی ایله بیرلیک‌ده [[فلوْرانس]]یا کؤچموش و بورادا موناستیرا وئریلمیش‌دیر. |
||
قالیلی [[۱۵۸۱]]-جی ایلده پیزا اونیوئرسیتئتینه داخیل |
قالیلی [[۱۵۸۱]]-جی ایلده پیزا اونیوئرسیتئتینه داخیل اوْلوب تبابت بیلیمینی اؤیره‌نمه‌یه باشلامیش‌دیر. بورایا او، آتاسینین تکی‌دی ایله گئتمیش‌دیر. چونکی آتاسینین مقصدی اونو هکیم ائتمک ایدی. لاکین قالیلی [[اقلیدس]]ین، [[ارشمیدوس]]ین اثرلرینی اوخوموش‌دور، اونا گؤره اونون ان چوخ ماراغی ریاضیات و مکانیک ساحه‌لرینه ایدی. او، اونیوئرسیتئت‌ده بیر آز اوخودوق‌دان سوْنرا آتاسینین راضی‌لیغی ایله بورانی ترک ائدیب فلوْرانسیا گئدیر. اورادا فیزیکا و ریاضیات علملرینی اؤیره‌نمه‌یه باشلاییر. |
||
طلبه‌لیک ایللرین‌ده قالیلی بؤیوک علمی و پراکتیک اهمیتی |
طلبه‌لیک ایللرین‌ده قالیلی بؤیوک علمی و پراکتیک اهمیتی اوْلان رققاسین رقصین ایزوخرونلوق قانونونو کشف ائدیر. |
||
قالیلئ اؤز معلمی اوستیلیو ریججینین رهبرلیگی ایله ریاضیات و مکانیکنی اؤیره‌نمکله کیفایتله‌نمه‌ییب، مئخانی کانین تئکنیکی تطبیقلرینی، حتی حربی-موهندیس‌لیک ایشلرینی ده اؤیرنمیش و فلوْرانسدا قالالارین تیکیلمه‌سی، سو کمرلرینین چکیلمه‌سی، چایلارین تنزیم ائدیلمه‌سی و س. ایشلری موشاهی‌ده ائتمیش‌دیر. |
قالیلئ اؤز معلمی اوستیلیو ریججینین رهبرلیگی ایله ریاضیات و مکانیکنی اؤیره‌نمکله کیفایتله‌نمه‌ییب، مئخانی کانین تئکنیکی تطبیقلرینی، حتی حربی-موهندیس‌لیک ایشلرینی ده اؤیرنمیش و فلوْرانسدا قالالارین تیکیلمه‌سی، سو کمرلرینین چکیلمه‌سی، چایلارین تنزیم ائدیلمه‌سی و س. ایشلری موشاهی‌ده ائتمیش‌دیر. |
||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
قالیلئ فیتری ایستعدادین اساسین‌دا ارسطو فیزیکاسینین سهو لرینی گؤسترمیش، طبیعت علملرینین یئنی تملینی قورموش، اونون گیزلی سیرلرینی آچاراق، جمعیتین ماتریالیست دۆنیا گؤروشونون اینکیشافینا بؤیوک تکان وئرمیش‌دیر. |
قالیلئ فیتری ایستعدادین اساسین‌دا ارسطو فیزیکاسینین سهو لرینی گؤسترمیش، طبیعت علملرینین یئنی تملینی قورموش، اونون گیزلی سیرلرینی آچاراق، جمعیتین ماتریالیست دۆنیا گؤروشونون اینکیشافینا بؤیوک تکان وئرمیش‌دیر. |
||
قالیلئ کوْپرنیکین نظریه‌سی و دونیاگؤروشو ایله تانیش |
قالیلئ کوْپرنیکین نظریه‌سی و دونیاگؤروشو ایله تانیش اوْلدوق‌دان سوْنرا نینکی اونون طرفداری اوْلموش، حتی اونون دوغرولوغونو تجروبه‌ده ثبوت ائتمه‌یه چالیشمیش‌دیر. |
||
قالیلی فیکیرلشیردی کی، روحانیلردن گیزلین اولاراق، گئجه اؤز بوروسونو سمایا یؤنلت‌سه نئجه اولار؟ |
قالیلی فیکیرلشیردی کی، روحانیلردن گیزلین اولاراق، گئجه اؤز بوروسونو سمایا یؤنلت‌سه نئجه اولار؟ بۇ اوْلدوقجا قورخولو و جسارت‌لی آددیم ایدی. چونکی، روحانیلر تلقین ائدیردیلر کی، آداملار "اللهین ایشلرینه" نظر یئتیرمملیدیرلر. |
||
قالیلی ایلک دفعه اؤز آسترونومیک بوروسونو [[۱۶۱۰]]-جو ایلین یانوار آیینین ۷-ده گئجه آیا طرف یؤنل‌دیر. آیدا داغلارین، کراتئرلرین اولماسینی گؤرور. آی سطحینین ماهیت اعتباری ایله یئره اوخشار اولماسی فیکرینی سؤیلییر. |
قالیلی ایلک دفعه اؤز آسترونومیک بوروسونو [[۱۶۱۰]]-جو ایلین یانوار آیینین ۷-ده گئجه آیا طرف یؤنل‌دیر. آیدا داغلارین، کراتئرلرین اولماسینی گؤرور. آی سطحینین ماهیت اعتباری ایله یئره اوخشار اولماسی فیکرینی سؤیلییر. بۇ ایسه دین علیهینه آتیلمیش ان جسارت‌لی آددیم ایدی. بون‌دان سوْنرا ائدیلمیش باشقا آسترونومیک کشفلر علم خزینه‌سینه داخیل ائدیله‌ن قیمت‌لی هدییه‌لر اولماقلا برابر هم ده پتولومی سیستمینه و اونون دوغرولوغونو رسمه‌ن تصدیق ائتمیش اوْلان کلیسایه، مسجی‌ده، دینه، بوتون مؤوهوماتا و خورافاتا ائندیریله‌ن آغیر بیر زربه‌دیر. |
||
بون‌دان باشقا قالیلی [[موشتری]]ین اطرافین‌دا فیرلانان دؤرد پئیکی کشف ائدیب، وئنئرانین فازالارینی، آغ یولون |
بون‌دان باشقا قالیلی [[موشتری]]ین اطرافین‌دا فیرلانان دؤرد پئیکی کشف ائدیب، وئنئرانین فازالارینی، آغ یولون اوْلدوزلاردان عبارت اوْلدوغونو مویینلشدیردی. گوندوز ایسه قالیلی هیسله قارالدیلمیش شوشه واسطه‌سیله گونشه باخاراق گونش‌ده لکه‌لر اوْلدوغونو و لکه‌لرین حرکتینه گؤره گونش دیسکینین فیرلاندیغینی معین ائتمیش‌دیر. |
||
[[۱۶۰۷]]-جی ایلده قالیلی دۆنیادا ایلک دفعه اولاراق ایشیق سرعتینی تعیین ائتمک اوچون تشببوس گؤسترمیش، لاکین زامان فاصیله‌سینی دقیق اؤلچه بیلمدیین‌دن دوزگون نتیجه آلمامیش‌دیر. |
[[۱۶۰۷]]-جی ایلده قالیلی دۆنیادا ایلک دفعه اولاراق ایشیق سرعتینی تعیین ائتمک اوچون تشببوس گؤسترمیش، لاکین زامان فاصیله‌سینی دقیق اؤلچه بیلمدیین‌دن دوزگون نتیجه آلمامیش‌دیر. |
||
[[File:Galilee.jpg|thumb|upright|Galileo Galilei]] |
[[File:Galilee.jpg|thumb|upright|Galileo Galilei]] |
||
قالیلی شوشه‌لرین جیلالانماسی ایله مشغول |
قالیلی شوشه‌لرین جیلالانماسی ایله مشغول اوْلموش، موختلیف ایری‌لیک‌لی لینزالار هازیرلامیش‌دیر. |
||
قالیلی هم هن‌ده‌سی اوپتیکانین، هم ده فیزیکی اوپتیکانین بعضی مسئله‌لری ایله مشغول |
قالیلی هم هن‌ده‌سی اوپتیکانین، هم ده فیزیکی اوپتیکانین بعضی مسئله‌لری ایله مشغول اوْلموش، اؤمرونون ۱۵ ایلینی بولونیا داشینین فوسفورسسن‌سییاسینین آراشتیرما صرف ائتمیش‌دیر. او، بولو نیا شهرینین یاخینلیغین‌داکی داغ‌دان تاپیلمیش ایشیل‌دایان بولونیا داشینی ۱۶۱۱-جی ایلده رومادا چاغیریلمیش موشاویره‌ده نوماییش ائتدیره‌رک، اونون ایشیل‌داماسینین سببینی بئله ایضاح ائتمیش‌دیر: |
||
<blockquote>بولونیا داشی قیزدیریلدیق‌دا و گونش ایشیغی ایله ایشیقلاندیریلدیق‌دا او ایشیق آتوملارینی اودوب، اؤزون‌ده ساخلاییر و سونرا یاواش-یاواش شوالانماغا باشلاییر.</blockquote> |
<blockquote>بولونیا داشی قیزدیریلدیق‌دا و گونش ایشیغی ایله ایشیقلاندیریلدیق‌دا او ایشیق آتوملارینی اودوب، اؤزون‌ده ساخلاییر و سونرا یاواش-یاواش شوالانماغا باشلاییر.</blockquote> |
||
قالیلئیین |
قالیلئیین بۇ نؤقتئیی-نظری اونون ایشیغین طبیعتی حاقین‌داکی فیکرینه و ائل‌جه ده ائنئرژینین ساخلانماسی مولاهیزه‌لرینه تامامیله اویغون‌دور. |
||
[[۱۵۹۷]]-جی ایلده قالیلئ ایلک ترمومتر حساب ائدیله‌ن ترموسکوپو قورموش‌دور کی، ایستی‌لیک حادثه‌لرینی اؤیره‌نمک‌ده جیهازین بؤیوک رولو |
[[۱۵۹۷]]-جی ایلده قالیلئ ایلک ترمومتر حساب ائدیله‌ن ترموسکوپو قورموش‌دور کی، ایستی‌لیک حادثه‌لرینی اؤیره‌نمک‌ده جیهازین بؤیوک رولو اوْلموش‌دور. |
||
[[File:Bertini fresco of Galileo Galilei and Doge of Venice.jpg|thumb|right| |
[[File:Bertini fresco of Galileo Galilei and Doge of Venice.jpg|thumb|right| |
||
| خط ۸۱: | خط ۸۱: | ||
قالیلیین مکانیکیا عایید کشفلری ایچری‌سین‌ده اتالت قانونو، نیسبی‌لیک پرینسیپی، سربست دوشمه قانونلاری، مایل موستوی‌ده دوشمه، رققاسین حرکتی، اوفوقه پارالئل و اوفوقه بوجاق آلتین‌دا آتیلمیش جیسمین حرکتی، موحیطین مقاومتی، زربه و س. گؤسترمک اولار. قالیلی زامانی اؤلچمک اوچون رققاس‌دان ایستیفاده ائتمیش‌دیر. |
قالیلیین مکانیکیا عایید کشفلری ایچری‌سین‌ده اتالت قانونو، نیسبی‌لیک پرینسیپی، سربست دوشمه قانونلاری، مایل موستوی‌ده دوشمه، رققاسین حرکتی، اوفوقه پارالئل و اوفوقه بوجاق آلتین‌دا آتیلمیش جیسمین حرکتی، موحیطین مقاومتی، زربه و س. گؤسترمک اولار. قالیلی زامانی اؤلچمک اوچون رققاس‌دان ایستیفاده ائتمیش‌دیر. |
||
قئید ائتمک لازیم‌دیر کی، ارسطو طرفین‌دن کشف ائدیلمیش: "جیسیم قیمت و ایستیقامتی ثابت اولان قوه‌نین تأثیری آلتین‌دا دوز ختت بویونجا برابر سرعت‌لی حرکت ائدیر" کیمی سهو نظریه قالیلیه قدر بیلم ده "حقیقت" کیمی قبول ائدیلمیش‌دیر. قالیلی |
قئید ائتمک لازیم‌دیر کی، ارسطو طرفین‌دن کشف ائدیلمیش: "جیسیم قیمت و ایستیقامتی ثابت اولان قوه‌نین تأثیری آلتین‌دا دوز ختت بویونجا برابر سرعت‌لی حرکت ائدیر" کیمی سهو نظریه قالیلیه قدر بیلم ده "حقیقت" کیمی قبول ائدیلمیش‌دیر. قالیلی بۇ سهوی دوزلت‌دی و گؤستردی کی، جیسیم قیمت و ایستیقامتجه ثابت اوْلان قوه‌نین تأثیری آلتین‌دا دوز ختت بویونجا برابرارتان حرکت ائدیر و بئله بیر قوه جیسمه تأثیر ائتمدیک‌ده جیسیم دوز ختت بویونجا برابرسورت‌لی حرکت ائدیر. بو، حرکتین بیرینجی قانونو اوْلوب "اتالت" قانونو آدی ایله مشهوردور. |
||
قالیلئ اثبات ائتمیش‌دیر کی، هاوانین مقاومتی اولمادیق‌دا بوتون جیسیملر کوتله‌لرین‌دن آسی‌لی اولمایاراق عینی سرعتله دوشور و برابریئیینلشه‌ن حرکت ائدیرلر. او، اؤیرنمیش‌دیر کی، سربست دوشمه‌ده جیسمه ثابت قوه /جازیبه قوه‌سی/ تأثیر ائتدیین‌دن جیسیم شاقولی ایستیقامت‌ده برابرارتان سرعتله حرکت ائدیر. داهی عالیم |
قالیلئ اثبات ائتمیش‌دیر کی، هاوانین مقاومتی اولمادیق‌دا بوتون جیسیملر کوتله‌لرین‌دن آسی‌لی اولمایاراق عینی سرعتله دوشور و برابریئیینلشه‌ن حرکت ائدیرلر. او، اؤیرنمیش‌دیر کی، سربست دوشمه‌ده جیسمه ثابت قوه /جازیبه قوه‌سی/ تأثیر ائتدیین‌دن جیسیم شاقولی ایستیقامت‌ده برابرارتان سرعتله حرکت ائدیر. داهی عالیم بۇ کشفلرله یاناشی حرکتین نیسبی‌لیک پرینسیپینی ده کشف ائتمیش‌دیر. |
||
[[۱۶۳۲]]-جی ایلده قالیلیین "دۆنیانین ایکی اساس سیستمی — [[پتولئمئی]] و کوْپرنیک سیستملری حاقین‌دا صحبت" اثری چاپ‌دان چیخیر. |
[[۱۶۳۲]]-جی ایلده قالیلیین "دۆنیانین ایکی اساس سیستمی — [[پتولئمئی]] و کوْپرنیک سیستملری حاقین‌دا صحبت" اثری چاپ‌دان چیخیر. بۇ کیتاب اوچ وئنئتسیالینین /سالویاتی، ساقرئدو و سیمپلیچیو/ صحبتی شکلین‌ده یازیلمیش‌دیر. سالویاتی اؤز صحبتین‌ده قا لیلئیین گؤروشلرینی ایفاده ائدیر؛ ساقرئدو جانییانان‌لیق ائدیر. سیمپلیچیو ایسه پتولئمئی و ارسطوین نفوذونو مدافعه ائتمکله، ارسطو فلسفه‌سی طرفدارلارینین گؤروشلرینی ایفاده ائدیر. |
||
[[File:Galileo before the Holy Office.jpg|thumb|400px]] |
[[File:Galileo before the Holy Office.jpg|thumb|400px]] |
||
بو کیتابین یازیلماسینا گؤره قالیلی کلیسا طرفین‌دن تعقیب |
بو کیتابین یازیلماسینا گؤره قالیلی کلیسا طرفین‌دن تعقیب اوْلونموش‌دور. |
||
ارسطو بئله حساب ائدیب کی، جیسیم ثابت قوه‌نین تأثیری ایله حرکت ائتدیک‌ده گئتدیی یول زامانلا دوز موتناسیب اولمالی‌دیر. لاکین قالیلی اثبات ائدیر کی، |
ارسطو بئله حساب ائدیب کی، جیسیم ثابت قوه‌نین تأثیری ایله حرکت ائتدیک‌ده گئتدیی یول زامانلا دوز موتناسیب اولمالی‌دیر. لاکین قالیلی اثبات ائدیر کی، بۇ حرکت تجیل‌لی اوْلدوغون‌دان، گئدیله‌ن یول، همین یولا صرف اوْلونان زامانین کوادراتی ایله موتناسیب‌دیر: |
||
قالیلی اوللر واختی نبزین وورماسی ایله اؤلچورموش، |
قالیلی اوللر واختی نبزین وورماسی ایله اؤلچورموش، سوْنرالار ایسه رققاس‌دان ایستیفاده ائتمیش‌دیر. رققاس‌لی ساعتی ایلک دفعه [[۱۶۴۹]]-جو ایلده اونون اوغلو وینچئس قالیلی قوروب دوزلتمیش‌دیر. |
||
ارسطوه گؤره جیسمین دوشمه سرعتی اونون چکی‌سی ایله دوز موتناسیب‌دیر. بونون عکسینه اولاراق قالیلی اثبات ائتمیش‌دیر کی، سربستدوشمه‌ده سرعت جیسمین چکی‌سین‌دن آسی‌لی دئییل‌دیر. بونو اثبات ائتمک اوچون مای‌لی پیزا قولله‌سینین باشین‌دان چکیلری موختلیف |
ارسطوه گؤره جیسمین دوشمه سرعتی اونون چکی‌سی ایله دوز موتناسیب‌دیر. بونون عکسینه اولاراق قالیلی اثبات ائتمیش‌دیر کی، سربستدوشمه‌ده سرعت جیسمین چکی‌سین‌دن آسی‌لی دئییل‌دیر. بونو اثبات ائتمک اوچون مای‌لی پیزا قولله‌سینین باشین‌دان چکیلری موختلیف اوْلان ایکی جیسیم سالینماقلا تجروبه آپاریلیر و بۇ تجروبه‌ده قالیلیین نظریه‌سی اؤزونو دوغرول‌دور. |
||
۱۶۳۳-جو ایلده قالیلی کوْپرنیک‌چی‌لیک‌ده و الله‌سیزلیق‌دا تقسیرله‌ن‌دیریله‌رک اینکویزی‌سییا محکمه‌سینه جلب ائدیلیر. محکمه‌ده اثرلرینین یاندیریلماسی و توتدوغو یول‌دان ال چکمدیک‌ده اؤلوم جزاسی ایله حده‌لنه‌رک "توبه ائتمه‌یه" مجبور ائدیلمیش‌دیر. لاکین بئله روایت وار کی، قالیلی محکمه قورتاردیق‌دان |
۱۶۳۳-جو ایلده قالیلی کوْپرنیک‌چی‌لیک‌ده و الله‌سیزلیق‌دا تقسیرله‌ن‌دیریله‌رک اینکویزی‌سییا محکمه‌سینه جلب ائدیلیر. محکمه‌ده اثرلرینین یاندیریلماسی و توتدوغو یول‌دان ال چکمدیک‌ده اؤلوم جزاسی ایله حده‌لنه‌رک "توبه ائتمه‌یه" مجبور ائدیلمیش‌دیر. لاکین بئله روایت وار کی، قالیلی محکمه قورتاردیق‌دان سوْنرا "اونسوزدا او فیرلانیر" دئمیش‌دیر. /بورادا او، یئرین فیرلانماسینی نظرده توتوردو/. محکمه‌دن سوْنرا یئنه ده قوجا عالیم علمی یارادیجی‌لیق‌دان ال چکممیش و اؤز ایدئیاسینی دییشممیش‌دیر. او، [[۱۶۴۲]]-جی ایل [[یانوار]] آیینین [[۸]]-ده [[فلوْرانس]] یاخینلیغین‌دا آرچئتری‌ده وفات ائتمیش‌دیر. |
||
== ایستینادلار == |
== ایستینادلار == |
||
| خط ۱۰۹: | خط ۱۰۹: | ||
* [http://www.liberliber.it/biblioteca/g/galilei/ Текстове на Галилей] (на италиански) |
* [http://www.liberliber.it/biblioteca/g/galilei/ Текстове на Галилей] (на италиански) |
||
* [http://www.newadvent.org/cathen/06342b.htm Статия] |
* [http://www.newadvent.org/cathen/06342b.htm Статия] |
||
* [http://web.archive.org/web/20100705100904/http://atilbulu.okan.edu.tr/Galileo_Galilei.pdf |
* [http://web.archive.org/web/20100705100904/http://atilbulu.okan.edu.tr/Galileo_Galilei.pdf ] |
||
* [http://web.archive.org/web/20111214194556/http://80.251.40.59/humanity.ankara.edu.tr/unat/yu/M38.pdf |
* [http://web.archive.org/web/20111214194556/http://80.251.40.59/humanity.ankara.edu.tr/unat/yu/M38.pdf ] |
||
== همچینین باخ == |
== همچینین باخ == |
||
۵ ژوئن ۲۰۱۷، ساعت ۰۳:۴۹ نوسخه‌سی
 | بۇ صفحهده تاپیلان بعضی یازیلار تۆرک دیلی یازی قۇراللارینا اۇیغون دئییل‌دیر. |
قالیلئو قالیلئ | |
|---|---|
 | |
| دوغوم | ۱۵ فوریهٔ ۱۵۶۴ |
| اؤلوم | ۸ ژانویه ۱۶۴۲ (۷۷ یاش) |
| میلیت | ایتالیا |
| تحصیل یئری | University of Pisa (no degree) |
| تانینماق سببی | Kinematics Dynamics Telescopic observational astronomy Heliocentrism |
| علمی منسبی | |
| ساحه‌لر | آسترونومی, فیزیک, موهندیس, natural philosophy, ریاضیات |
| مؤسیسه | پیزا بیلیم یوردو University of Padua |
| حامی‌لر | Cardinal del Monte Fra Paolo Sarpi Prince Federico Cesi Cosimo II de Medici Ferdinando II de Medici Maffeo Barberini |
| باشقا اۇستادلار | Ostilio Ricci[۱] |
| باشقا اؤیرنجیلری | Benedetto Castelli Mario Guiducci Vincenzo Viviani[۲] |
| ایمضاسی | |
 | |
| نوتلار | |
His father was the musician Vincenzo Galilei. Galileo Galilei's mistress Marina Gamba (1570 – 21 August 1612?) bore him two daughters, (Maria Celeste (Virginia, 1600–1634) and Livia (1601–1659), both of whom became nuns), and a son, Vincenzo (1606–1649), a lutenist. | |
قالیلئو قالیلئ ۱۵ فوریه ۱۵۶۴، پیزا – اؤ. ۸ یانوار ۱۶۴۲، آرچتری) — ایتالیا عالیمی، مکانیکی، فیزیکچی‌سی، آسترونومو، ریاضیات‌چی‌سی، مۆعاصیر فیزیک و آسترونومی علملرینین و علمی دوشونجه‌نین بانیلرین‌دن بیری.
آدی تاریخ‌ده ۱۰۰ ان چوخ اؤیرنیلمیش شخصیتلر سیاهی‌سینا داخیل ائدیلیب.
حیاتی
قالیلئو قالیلئ ایتالیا فیزیکی، ریاضیات‌چی‌سی، آسترونومو و فیلوسوفو اوْلوب. علمی اینقیلاب‌دا بؤیوک بیر رول اوینامیش‌دیر. قالیلئو، '"مۆعاصیر آسترونومییانین آتاسی'"، "'مۆعاصیر فیزیکین آتاسی'"، "'بیلیمین آتاسی'" و "'مۆعاصیر بیلیمین آتاسی'" اولاراق آدلاندیریلماق‌دادیر. استیون هاوکینگ قالیلئو، بلکه دیگر اینسانلاردان مۆعاصیر بیلیمین دوغوشون‌دان مسئول اوْلدوغو اوچون داها چوخ اینسان ایدی" دئییر.
او، ۱۵۶۴-جو ایلده ایتالیانین پیزا شهرین‌ده دوغولوب. دؤورونون تانینمیش موسیقی‌چیلرین‌دن ونیز قالیلیین اوغلو اوْلان قالیلئو، ایلک تحصیلینی فلوْرانسدا آلیب. ۱۵۸۱-جی ایلده پیزا اونیوئرسیتئتین‌ده طیب تحصیلینه باشلاییب. آنجاق پولسوزلوق‌دان مکتبی ترک ائدیر. ۱۵۸۳-جو ایلده‌ن اعتباراً ریاضیاتا ماراق دویان قالیلئو، بۇ مؤوضوداکی ایشلری سایه‌سین‌ده، ۱۵۸۹-جو ایلدا پیزادا پروْفسورلوق الده ائدیر.[۳][۴]
مکانیکی رقصین، اوزن جیسیملرین و حرکتین ارسطو فیزیکاسین‌دان فرق‌لی بیر دوشونجه ایله ریازی اولاراق اله آلینماسینی تکلیف ائدیر. قالیلئو پیزا قولله سین‌دن آغیرلیق داشی ساللایاراق ارسطوین نظریه‌سینه جدی دییشیک‌لیک ائدیر. اونون فیکرینجه بوتون شرطلر برابر اوْلدوق‌دا هر جیسمین دوشمه سرعتی، آغیرلیغین‌دان آسی‌لی‌دیر. بۇ تکلیفی یاش‌لی پروْفسورلارلا موناقیشه‌یه سبب اولور. ۱۵۹۲-جی ایلده او پیزانی ترک ائدرک، پادویا اونیوئرسیتئتین‌ده ریاضیات کافئدراسینا گلیر.
۱۵۹۷-جی ایلده پراکتیکادا چوخ فای‌داسی اوْلان کومپاسی تیجاری اولاراق بازارا چیخارت‌دی. ۱۶۰۰-جو ایلده‌ن درهال سوْنرا پریمیتیو بیر ترمومتر، اینسانین اورک دؤیونتولرینین اؤلچولمه‌سین‌ده ایستیفاده ائدیلمک اوچون بیر رقاض و ۱۶۰۴-جو ایلده سربستدوشمه‌نین ریاضی قانونلارینی کشف ائتدی. آنجاق اونون برابرتجیل‌لی حرکت آنلاییشین‌دا سهو وار ایدی. او، ۱۶۰۹-جو ایلده هوللان‌دییادا تئلئسکوپون اوْلدوغونو ائشیت‌دی و اؤزو داها تکمیل آلت دوزل‌ده‌رک آسترونومییا موشاهی‌ده‌لرین‌ده ایستیفاده ائتدی. ۱۶۱۰-جو ایلده آیداکی داغلار، اوْلدوز توپالاری و سود یولو باره‌ده ایلک تثبیتلرینی نشر ائتدیردی. بۇ واخت موشتریین دؤرد پئیکینین وارلیغینی بیلدیردی. اونون بۇ کیتابی اوخوجولاردا چوخ ماراق اویاندیردی و اونون فلوْرانسدا سارای ریاضیات‌چی‌سی اولماسینی تامین ائتدی. درهال سوْنرا وئنئرا پلانئتینین فازالاری و ساتورنون شک‌لی حاقین‌دا معلومات وئررکه‌ن، آسترونومییادا قبول ائدیلمیش پتولئمئی سیستمینی شوبهه آلتینا آلدی.
۱۶۱۱-جی ایلده رومایا گئت‌دی و اوراداکی علملر آکادئ‌مییاسینا عضو سئچیل‌دی. فلوْرانسیا دؤنوشون‌ده هیدروستاتیکا اوزرینه بیر چوخ پروْفسورون اعتراضینا سبب اوْلان کیتابی ایله ۱۶۱۳-جو ایلده گونش لکه‌لری اوزرینه یازدیغی اثرینی نشر ائتدی. بۇ اثرین‌ده کوْپرنیک سیستمینی آچیق بیر شکیل‌ده مدافعه ائتدی. بون‌دان اؤتری کلیسا اینکویزی‌سییاسینین آغیر هوجومونا معروض قال‌دی. ۱۶۱۵-جی ایلده شخصاً رومیا گئده‌رک اؤز ادعاسینی مدافعه ائتسه ده، یالنیز ۱۶۱۶-جی ایلده پاپ بئشینجی پاول طرفین‌دن کیتابلارینی تدقیقی اوچون بیر کومیس‌سییا یارادیل‌دی. بۇ کومیس‌سییا قالیلئونون کیتابلارینی قاداغان ائتمه‌دی. یالنیز دۆنیانین اؤز اوخو اطرافین‌دا دؤندویو ادعاسین‌دان ایمتینا ائتمه‌سینی ایسته‌دی.
قالیلئو، بیر مدت بیلیمین پراکتیک ایستیقامتینه دؤن‌دو، میکروسکوپو اینکیشاف ائتدیردی. آنجاق ۱۶۱۸-جی ایلده اوچ کۇیروکلو اولدوزون گؤرولمه‌سی زامانی کلیسا ایله موناقیشه‌یه گیردی. دوستونون سککینجی اوربان آدی ایله پاپ سئچیلمه‌سین‌دن جسارت‌لنه‌رک یازدیغی "ایکی کاینات سیستمی باره‌ده دیالوق" آدلی اثرینی ۱۶۳۲-جی ایلده نشر ائتدیردی. کیتاب کلیسا طرفین‌دن ائدیله‌ن خبردارلیقلارلا ضدیت تشکیل ائتدیی اوچون رومادا محکمه‌یه چاغیریل‌دی. ۱۶۳۳-جو ایلده بۇ کیتاب قاداغان ائدیل‌دی و مقدس اینکویزی‌سییا طرفین‌دن اؤمورلوک حبسه محکوم ائدیل‌دی. جزاسی ائو حبسی ایله عوض ائدیل‌دی. یئتمیش یاشین‌دا حبس ائدیله‌ن قالیلئو کور اوْلدو و ۱۶۴۲-جی ایلده حیاتینی ایتیردی.
علمی کشفلری
قالیلئ زمانه‌سینین ان قاباقجیل شخصیتلرین‌دن اوْلوب، مۆترقّی ایدئیالارین یارانماسینا تکان وئره‌ن، علمی دین‌دن آییران، کؤهنه‌لییه قارشی موباریز اولان، اینسانلارین گلجیی اوچون یئنی-یئنی یوللار آچان عالیم اوْلموش‌دور.
بیلیمین کوریفئیی اوْلان قالیلی کلاسیک فیزیکین اساس بانیلرین‌دن بیری، آسترونوم، ریاضیات‌چی، نیکولای کوْپرنیکین دۆنیا سیستمینی مدافعه ائدرک اینکیشاف ائتدیره‌ن، پتولومئیین یانلیش گئوسئنتریک سیستمینی ایفشا ائدن، ماتئرییا و حرکتین ابدیلیینی اساسلان‌دیران، ارسطو فیزیکاسینین سهولرینی آشکار ائدن، بؤیوک عالیم، مۆتفکّیر و ادیب‌دیر. او، تجروبی فیزیکین اساسینی قویموش، بیلم ده تجروبی آراشتیرما اۆصولو تطبیق ائتمیش‌دیر.
قالیلئو قالیلئ ۱۵۶۴-جو ایل فوریه آیینین ۱۵-ده ایتالیانین پیزئ شهرین‌ده موسیقی‌چی عائله‌سین‌ده آنادان اوْلموش‌دور. ۱۱ یاشینا قدر مکتب‌ده اوخودوق‌دان سوْنرا قالیلی عائله‌سی ایله بیرلیک‌ده فلوْرانسیا کؤچموش و بورادا موناستیرا وئریلمیش‌دیر.
قالیلی ۱۵۸۱-جی ایلده پیزا اونیوئرسیتئتینه داخیل اوْلوب تبابت بیلیمینی اؤیره‌نمه‌یه باشلامیش‌دیر. بورایا او، آتاسینین تکی‌دی ایله گئتمیش‌دیر. چونکی آتاسینین مقصدی اونو هکیم ائتمک ایدی. لاکین قالیلی اقلیدسین، ارشمیدوسین اثرلرینی اوخوموش‌دور، اونا گؤره اونون ان چوخ ماراغی ریاضیات و مکانیک ساحه‌لرینه ایدی. او، اونیوئرسیتئت‌ده بیر آز اوخودوق‌دان سوْنرا آتاسینین راضی‌لیغی ایله بورانی ترک ائدیب فلوْرانسیا گئدیر. اورادا فیزیکا و ریاضیات علملرینی اؤیره‌نمه‌یه باشلاییر.
طلبه‌لیک ایللرین‌ده قالیلی بؤیوک علمی و پراکتیک اهمیتی اوْلان رققاسین رقصین ایزوخرونلوق قانونونو کشف ائدیر.
قالیلئ اؤز معلمی اوستیلیو ریججینین رهبرلیگی ایله ریاضیات و مکانیکنی اؤیره‌نمکله کیفایتله‌نمه‌ییب، مئخانی کانین تئکنیکی تطبیقلرینی، حتی حربی-موهندیس‌لیک ایشلرینی ده اؤیرنمیش و فلوْرانسدا قالالارین تیکیلمه‌سی، سو کمرلرینین چکیلمه‌سی، چایلارین تنزیم ائدیلمه‌سی و س. ایشلری موشاهی‌ده ائتمیش‌دیر.
دئییله‌نلره گؤره، کلیساده عبادت زامانی تاوان‌دان آسیلمیش ایکی چیلچیراغین یئلله‌نمه‌سینی موشاهی‌ده ائدرکه‌ن قالیلی، رققاسین پئریودونون آمپلیتود و کوتله‌دن آسی‌لی اولمادیغینی معین ائتمیش‌دیر.
قالیلئ فیتری ایستعدادین اساسین‌دا ارسطو فیزیکاسینین سهو لرینی گؤسترمیش، طبیعت علملرینین یئنی تملینی قورموش، اونون گیزلی سیرلرینی آچاراق، جمعیتین ماتریالیست دۆنیا گؤروشونون اینکیشافینا بؤیوک تکان وئرمیش‌دیر.
قالیلئ کوْپرنیکین نظریه‌سی و دونیاگؤروشو ایله تانیش اوْلدوق‌دان سوْنرا نینکی اونون طرفداری اوْلموش، حتی اونون دوغرولوغونو تجروبه‌ده ثبوت ائتمه‌یه چالیشمیش‌دیر.
قالیلی فیکیرلشیردی کی، روحانیلردن گیزلین اولاراق، گئجه اؤز بوروسونو سمایا یؤنلت‌سه نئجه اولار؟ بۇ اوْلدوقجا قورخولو و جسارت‌لی آددیم ایدی. چونکی، روحانیلر تلقین ائدیردیلر کی، آداملار "اللهین ایشلرینه" نظر یئتیرمملیدیرلر.
قالیلی ایلک دفعه اؤز آسترونومیک بوروسونو ۱۶۱۰-جو ایلین یانوار آیینین ۷-ده گئجه آیا طرف یؤنل‌دیر. آیدا داغلارین، کراتئرلرین اولماسینی گؤرور. آی سطحینین ماهیت اعتباری ایله یئره اوخشار اولماسی فیکرینی سؤیلییر. بۇ ایسه دین علیهینه آتیلمیش ان جسارت‌لی آددیم ایدی. بون‌دان سوْنرا ائدیلمیش باشقا آسترونومیک کشفلر علم خزینه‌سینه داخیل ائدیله‌ن قیمت‌لی هدییه‌لر اولماقلا برابر هم ده پتولومی سیستمینه و اونون دوغرولوغونو رسمه‌ن تصدیق ائتمیش اوْلان کلیسایه، مسجی‌ده، دینه، بوتون مؤوهوماتا و خورافاتا ائندیریله‌ن آغیر بیر زربه‌دیر.
بون‌دان باشقا قالیلی موشتریین اطرافین‌دا فیرلانان دؤرد پئیکی کشف ائدیب، وئنئرانین فازالارینی، آغ یولون اوْلدوزلاردان عبارت اوْلدوغونو مویینلشدیردی. گوندوز ایسه قالیلی هیسله قارالدیلمیش شوشه واسطه‌سیله گونشه باخاراق گونش‌ده لکه‌لر اوْلدوغونو و لکه‌لرین حرکتینه گؤره گونش دیسکینین فیرلاندیغینی معین ائتمیش‌دیر.
۱۶۰۷-جی ایلده قالیلی دۆنیادا ایلک دفعه اولاراق ایشیق سرعتینی تعیین ائتمک اوچون تشببوس گؤسترمیش، لاکین زامان فاصیله‌سینی دقیق اؤلچه بیلمدیین‌دن دوزگون نتیجه آلمامیش‌دیر.
قالیلی شوشه‌لرین جیلالانماسی ایله مشغول اوْلموش، موختلیف ایری‌لیک‌لی لینزالار هازیرلامیش‌دیر.
قالیلی هم هن‌ده‌سی اوپتیکانین، هم ده فیزیکی اوپتیکانین بعضی مسئله‌لری ایله مشغول اوْلموش، اؤمرونون ۱۵ ایلینی بولونیا داشینین فوسفورسسن‌سییاسینین آراشتیرما صرف ائتمیش‌دیر. او، بولو نیا شهرینین یاخینلیغین‌داکی داغ‌دان تاپیلمیش ایشیل‌دایان بولونیا داشینی ۱۶۱۱-جی ایلده رومادا چاغیریلمیش موشاویره‌ده نوماییش ائتدیره‌رک، اونون ایشیل‌داماسینین سببینی بئله ایضاح ائتمیش‌دیر:
بولونیا داشی قیزدیریلدیق‌دا و گونش ایشیغی ایله ایشیقلاندیریلدیق‌دا او ایشیق آتوملارینی اودوب، اؤزون‌ده ساخلاییر و سونرا یاواش-یاواش شوالانماغا باشلاییر.
قالیلئیین بۇ نؤقتئیی-نظری اونون ایشیغین طبیعتی حاقین‌داکی فیکرینه و ائل‌جه ده ائنئرژینین ساخلانماسی مولاهیزه‌لرینه تامامیله اویغون‌دور.
۱۵۹۷-جی ایلده قالیلئ ایلک ترمومتر حساب ائدیله‌ن ترموسکوپو قورموش‌دور کی، ایستی‌لیک حادثه‌لرینی اؤیره‌نمک‌ده جیهازین بؤیوک رولو اوْلموش‌دور. [[File:Bertini fresco of Galileo Galilei and Doge of Venice.jpg|thumb|right|
آکوستیکا بیر علم کیمی قالیلیله باشلاییر. او، تجروبی اۆصوللا سس حادثه‌لرینی اؤیره‌نه‌ن بیرینجی فیزیک‌دیر. قالیلی اؤیرنیر کی، سس تونونون یوکسک‌لیگی یالنیز منبیین رقص تئزلیین‌دن آسی‌لی‌دیر.
قالیلیین مکانیکیا عایید کشفلری ایچری‌سین‌ده اتالت قانونو، نیسبی‌لیک پرینسیپی، سربست دوشمه قانونلاری، مایل موستوی‌ده دوشمه، رققاسین حرکتی، اوفوقه پارالئل و اوفوقه بوجاق آلتین‌دا آتیلمیش جیسمین حرکتی، موحیطین مقاومتی، زربه و س. گؤسترمک اولار. قالیلی زامانی اؤلچمک اوچون رققاس‌دان ایستیفاده ائتمیش‌دیر.
قئید ائتمک لازیم‌دیر کی، ارسطو طرفین‌دن کشف ائدیلمیش: "جیسیم قیمت و ایستیقامتی ثابت اولان قوه‌نین تأثیری آلتین‌دا دوز ختت بویونجا برابر سرعت‌لی حرکت ائدیر" کیمی سهو نظریه قالیلیه قدر بیلم ده "حقیقت" کیمی قبول ائدیلمیش‌دیر. قالیلی بۇ سهوی دوزلت‌دی و گؤستردی کی، جیسیم قیمت و ایستیقامتجه ثابت اوْلان قوه‌نین تأثیری آلتین‌دا دوز ختت بویونجا برابرارتان حرکت ائدیر و بئله بیر قوه جیسمه تأثیر ائتمدیک‌ده جیسیم دوز ختت بویونجا برابرسورت‌لی حرکت ائدیر. بو، حرکتین بیرینجی قانونو اوْلوب "اتالت" قانونو آدی ایله مشهوردور.
قالیلئ اثبات ائتمیش‌دیر کی، هاوانین مقاومتی اولمادیق‌دا بوتون جیسیملر کوتله‌لرین‌دن آسی‌لی اولمایاراق عینی سرعتله دوشور و برابریئیینلشه‌ن حرکت ائدیرلر. او، اؤیرنمیش‌دیر کی، سربست دوشمه‌ده جیسمه ثابت قوه /جازیبه قوه‌سی/ تأثیر ائتدیین‌دن جیسیم شاقولی ایستیقامت‌ده برابرارتان سرعتله حرکت ائدیر. داهی عالیم بۇ کشفلرله یاناشی حرکتین نیسبی‌لیک پرینسیپینی ده کشف ائتمیش‌دیر.
۱۶۳۲-جی ایلده قالیلیین "دۆنیانین ایکی اساس سیستمی — پتولئمئی و کوْپرنیک سیستملری حاقین‌دا صحبت" اثری چاپ‌دان چیخیر. بۇ کیتاب اوچ وئنئتسیالینین /سالویاتی، ساقرئدو و سیمپلیچیو/ صحبتی شکلین‌ده یازیلمیش‌دیر. سالویاتی اؤز صحبتین‌ده قا لیلئیین گؤروشلرینی ایفاده ائدیر؛ ساقرئدو جانییانان‌لیق ائدیر. سیمپلیچیو ایسه پتولئمئی و ارسطوین نفوذونو مدافعه ائتمکله، ارسطو فلسفه‌سی طرفدارلارینین گؤروشلرینی ایفاده ائدیر.
بو کیتابین یازیلماسینا گؤره قالیلی کلیسا طرفین‌دن تعقیب اوْلونموش‌دور.
ارسطو بئله حساب ائدیب کی، جیسیم ثابت قوه‌نین تأثیری ایله حرکت ائتدیک‌ده گئتدیی یول زامانلا دوز موتناسیب اولمالی‌دیر. لاکین قالیلی اثبات ائدیر کی، بۇ حرکت تجیل‌لی اوْلدوغون‌دان، گئدیله‌ن یول، همین یولا صرف اوْلونان زامانین کوادراتی ایله موتناسیب‌دیر: قالیلی اوللر واختی نبزین وورماسی ایله اؤلچورموش، سوْنرالار ایسه رققاس‌دان ایستیفاده ائتمیش‌دیر. رققاس‌لی ساعتی ایلک دفعه ۱۶۴۹-جو ایلده اونون اوغلو وینچئس قالیلی قوروب دوزلتمیش‌دیر.
ارسطوه گؤره جیسمین دوشمه سرعتی اونون چکی‌سی ایله دوز موتناسیب‌دیر. بونون عکسینه اولاراق قالیلی اثبات ائتمیش‌دیر کی، سربستدوشمه‌ده سرعت جیسمین چکی‌سین‌دن آسی‌لی دئییل‌دیر. بونو اثبات ائتمک اوچون مای‌لی پیزا قولله‌سینین باشین‌دان چکیلری موختلیف اوْلان ایکی جیسیم سالینماقلا تجروبه آپاریلیر و بۇ تجروبه‌ده قالیلیین نظریه‌سی اؤزونو دوغرول‌دور.
۱۶۳۳-جو ایلده قالیلی کوْپرنیک‌چی‌لیک‌ده و الله‌سیزلیق‌دا تقسیرله‌ن‌دیریله‌رک اینکویزی‌سییا محکمه‌سینه جلب ائدیلیر. محکمه‌ده اثرلرینین یاندیریلماسی و توتدوغو یول‌دان ال چکمدیک‌ده اؤلوم جزاسی ایله حده‌لنه‌رک "توبه ائتمه‌یه" مجبور ائدیلمیش‌دیر. لاکین بئله روایت وار کی، قالیلی محکمه قورتاردیق‌دان سوْنرا "اونسوزدا او فیرلانیر" دئمیش‌دیر. /بورادا او، یئرین فیرلانماسینی نظرده توتوردو/. محکمه‌دن سوْنرا یئنه ده قوجا عالیم علمی یارادیجی‌لیق‌دان ال چکممیش و اؤز ایدئیاسینی دییشممیش‌دیر. او، ۱۶۴۲-جی ایل یانوار آیینین ۸-ده فلوْرانس یاخینلیغین‌دا آرچئتری‌ده وفات ائتمیش‌دیر.
ایستینادلار
- ^ F. Vinci, Ostilio Ricci da Fermo, Maestro di Galileo Galilei, Fermo, 1929.
- ^ The Mathematics Genealogy Project - Galileo Galilei. nodak.edu.
- ^ هیل‌لیام (۲۰۰۵)، پ. ۹۶.
- ^ {{جیتئ web|لاست=روتکین|فیرست=ه. داررئل|اورل=http://www.stanford.edu/dept/HPST/colloquia0405.html%7Ctitle=Galileo,
خاریجی کئچیدلر
- «گالیلئو گالیلئی»
- ایستریدئن اوم گالیلئی
- Оригинални документи за процеса срещу Галилей
- Биография
- Компасът на Галилей (на английски)
- گالیلئو//تهئک@، архив с източници за Галилей (на английски)
- Статия в Станфордската философска енциклопедия (на английски)
- Текстове на Галилей (на италиански)
- Статия
- [۱]
- [۲]