عصمت اینونو: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
ک replaced: بو ← بۇ (11), چوخ ← چوْخ (4), سونرا ← سوْنرا (18), اولان ← اوْلان (5), اولدو ← اوْلدو (10), قورول ← قۇرول (10) using AWB |
M.XIII (دانیشیق | چالیشمالار) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{Infobox officeholder |
{{Infobox officeholder |
||
|honorific-prefix =[[تۆركيه]]ىنین [[تۆركيه |
|honorific-prefix =[[تۆركيه]]ىنین [[تۆركيه جمهوريتی‌نین جۇمهورباشقانی|۲.جی جۇمهورباشقانی]] |
||
| name = عصمت اینونو |
| name = عصمت اینونو |
||
|native_name = İsmet İnönü |
|native_name = İsmet İnönü |
||
|native_name_lang =[[آنادولو تورکجه‌سی|تورکجه]] |
|native_name_lang =[[آنادولو تورکجه‌سی|تورکجه]] |
||
|honorific-suffix = ''' |
|honorific-suffix = '''میلّی رهبر''' |
||
| birth_name = مصطفی عصمت اینونو |
| birth_name = مصطفی عصمت اینونو |
||
| image = Inonu Ismet.jpg |
| image = Inonu Ismet.jpg |
||
| caption = |
| caption = |
||
|office =[[تۆركيه |
|office =[[تۆركيه جمهوريتی‌نین جۇمهورباشقانی]] |
||
|term_start = ۱۱.۱۱.۱۹۳۸ |
|term_start = ۱۱.۱۱.۱۹۳۸ |
||
|term_end = ۲۲.۰۵.۱۹۵۰ |
|term_end = ۲۲.۰۵.۱۹۵۰ |
||
|predecessor = [[ |
|predecessor = [[مصطفی کمال آتاتورک|آتاتورک]] |
||
|successor = [[جلال بایار]] |
|successor = [[جلال بایار]] |
||
| primeminister1 = [[جلال بایار]]<br/>[[رفیق سایدام]]<br/>[[احمد فکری توزر]]<br/>[[شوکرو سراج‌اوغلو]]<br/>[[رجب پکر]]<br/>[[حسن ساکا]]<br/>[[شمس‌الدین گون‌آلتای]] |
| primeminister1 = [[جلال بایار]]<br/>[[رفیق سایدام]]<br/>[[احمد فکری توزر]]<br/>[[شوکرو سراج‌اوغلو]]<br/>[[رجب پکر]]<br/>[[حسن ساکا]]<br/>[[شمس‌الدین گون‌آلتای]] |
||
| office2 = [[تۆركيه |
| office2 = [[تۆركيه جمهوريتی‌نین باش ناظيری|تۆركيه جمهوريتی‌نین ۱-اينجى باش ناظيری]] |
||
| term_start2 = ۰۱.۱۱.۱۹۲۳ |
| term_start2 = ۰۱.۱۱.۱۹۲۳ |
||
| term_end2 = ۲۲.۱۱.۱۹۲۴ |
| term_end2 = ۲۲.۱۱.۱۹۲۴ |
||
| predecessor2 = [[علی فتحی اوکیار]] <small>(باش |
| predecessor2 = [[علی فتحی اوکیار]] <small>(باش ناظير- تورکییه بؤیوک میلّت مجلیسی‌نین )</small> |
||
| successor2 = [[علی فتحی اوکیار]] |
| successor2 = [[علی فتحی اوکیار]] |
||
| term_start3 = ۰۴.۰۳.۱۹۲۵ |
| term_start3 = ۰۴.۰۳.۱۹۲۵ |
||
| term_end3 = ۲۵.۱۰.۱۹۳۷ |
| term_end3 = ۲۵.۱۰.۱۹۳۷ |
||
| president3 = [[ |
| president3 = [[مصطفی کمال آتاتورک|آتاتورک]] |
||
| predecessor3 = [[علی فتحی اوکیار]] |
| predecessor3 = [[علی فتحی اوکیار]] |
||
| successor3 = [[جلال بایار]] |
| successor3 = [[جلال بایار]] |
||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
| term_start4 = ۲۰.۱۱.۱۹۶۱ |
| term_start4 = ۲۰.۱۱.۱۹۶۱ |
||
| term_end4 = ۲۰.۰۲.۱۹۶۵ |
| term_end4 = ۲۰.۰۲.۱۹۶۵ |
||
| predecessor4 = [[امین فخرالدین |
| predecessor4 = [[امین فخرالدین اوزديلک]] |
||
| successor4 = [[سعاد خیری اورگوپلو]] |
| successor4 = [[سعاد خیری اورگوپلو]] |
||
| office5 = [[جومهوريت |
| office5 = [[جومهوريت خالق پارتي‌سی (تۆركيه)|جومهوريت خالق پارتي‌سی رهبرى]] |
||
| term_start5 = ۱۱.۱۱.۱۹۳۸ |
| term_start5 = ۱۱.۱۱.۱۹۳۸ |
||
| term_end5 = ۰۸.۰۵.۱۹۷۲ |
| term_end5 = ۰۸.۰۵.۱۹۷۲ |
||
| predecessor5 = [[ |
| predecessor5 = [[مصطفی کمال آتاتورک|آتاتورک]] |
||
| successor5 = [[بولنت اجویت]] |
| successor5 = [[بولنت اجویت]] |
||
| office6 = [[تۆركيه باش |
| office6 = [[تۆركيه باش قارارگاهينين ریيسى]] |
||
| term_start6 = ۲۰.۰۵.۱۹۲۰ |
| term_start6 = ۲۰.۰۵.۱۹۲۰ |
||
| term_end6 = ۰۲.۰۸.۱۹۲۱ |
| term_end6 = ۰۲.۰۸.۱۹۲۱ |
||
| predecessor6 = '' |
| predecessor6 = ''يئنى مقام قورولدو'' |
||
| successor6 = [[مصطفی فوضی چخماق]] |
| successor6 = [[مصطفی فوضی چخماق]] |
||
| office7 = [[تۆركيه |
| office7 = [[تۆركيه جومهوريتينين خاريجى ایشلر ناظيری]] |
||
| term_start7 = ۲۶.۱۰.۱۹۲۲ |
| term_start7 = ۲۶.۱۰.۱۹۲۲ |
||
| term_end7 = ۲۶.۱۱.۱۹۲۴ |
| term_end7 = ۲۶.۱۱.۱۹۲۴ |
||
| primeminister7 = [[رئوف اربای]]<br/>[[علی فتحی اوکیار]] |
| primeminister7 = [[رئوف اربای]]<br/>[[علی فتحی اوکیار]] |
||
| predecessor7 = [[يوسف |
| predecessor7 = [[يوسف کمال تنگيرشنک]] |
||
| successor7 = [[شۆكرۆ |
| successor7 = [[شۆكرۆ قاا]] |
||
| signature = İsmet İnönü Signature.svg |
| signature = İsmet İnönü Signature.svg |
||
|birth_date = ۲۴.۰۹.۱۸۸۴ |
|birth_date = ۲۴.۰۹.۱۸۸۴ |
||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
|restingplace = [[آنیت‌کابیر]], [[آنکارا]] |
|restingplace = [[آنیت‌کابیر]], [[آنکارا]] |
||
|restingplacecoordinates = |
|restingplacecoordinates = |
||
|birthname = |
|birthname = مصطفی عصمت |
||
|citizenship = تورکیه |
|citizenship = تورکیه |
||
|nationality = تۆرک |
|nationality = تۆرک |
||
|party = [[جومهوريت |
|party = [[جومهوريت خالق پارتی‌سی (تۆركيه)|جومهوريت خالق پارتی‌سی]] |
||
|otherparty = <!--For additional political affiliations--> |
|otherparty = <!--For additional political affiliations--> |
||
|spouse = [[ |
|spouse = [[موحبه اینونو]] |
||
|partner = <!--For those with a domestic partner and not married--> |
|partner = <!--For those with a domestic partner and not married--> |
||
|relations = |
|relations = |
||
|children = [[عمر اینونو]] (۱۹۲۴-۲۰۰۴)<br/>[[اردال اینونو]] (۱۹۲۶-۲۰۰۷)<br/>[[اۆزدن |
|children = [[عمر اینونو]] (۱۹۲۴-۲۰۰۴)<br/>[[اردال اینونو]] (۱۹۲۶-۲۰۰۷)<br/>[[اۆزدن توكر]] (۱۹۳۰-)<br/>عزت اینونو (۱۹۲۱-۱۹۲۲) |
||
|residence = |
|residence = |
||
|alma_mater = |
|alma_mater = |
||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
|portfolio = |
|portfolio = |
||
|religion = |
|religion = |
||
|signature = İsmet İnönü Signature.svg |
|signature = İsmet İnönü Signature.svg |
||
<!--Military service--> |
<!--Military service--> |
||
|nickname = |
|nickname = |
||
| خط ۷۵: | خط ۷۵: | ||
|branch = |
|branch = |
||
|serviceyears = ۱۸۹۳-۱۹۲۷ |
|serviceyears = ۱۸۹۳-۱۹۲۷ |
||
|rank = [[اوردو |
|rank = [[اوردو ژنرالی]] |
||
|unit = |
|unit = |
||
|commands = |
|commands = |
||
| battles =[[۱- |
| battles =[[۱-جى دونیا ساواشی]]<br/>[[تورکیه قورتولوش ساواشی]] |
||
|awards = [[قورتولوش ساواشی نشانی]] |
|awards = [[قورتولوش ساواشی نشانی]] |
||
|military_blank1 = |
|military_blank1 = |
||
| خط ۹۱: | خط ۹۱: | ||
|military_data5 = |
|military_data5 = |
||
}} |
}} |
||
'''مصطفی عصمت اینونو''' ( |
'''مصطفی عصمت اینونو''' (۲۴سپتامبر ۱۸۸۴، [[ازمیر]] - ۲۵دسامبر۱۹۷۳، [[آنکارا]])، [[عوثمانلی ایمپیراتورلوغو]] دؤورينده سرهنگ، [[تورکیه]] دؤنمینده اوْردو ژنرالی و تۆركيه باش قارارگاهی‌نين۱.جى ريیسى,<ref>[http://www.tsk.tr/1_TSK_HAKKINDA/1_2_Genelkurmay_Baskanlari/konular/ismet_inonu.htm TSK Genel Kurmay Baskanlari]</ref> [[تۆركيه|جومهوريت]] اعلانيندان سوْنرا تۆركيه جمهوريتی‌نین ۱.جى باش ناظيری<ref>=http://www.basbakanlik.gov.tr/Forms/pPm.aspx Başbakanlar</ref> تۆركيه‌نین ۲.جی جۇمهورباشقانی ،<ref>http://www.tccb.gov.tr/sayfa/cumhurbaskanlarimiz/ismet_inonu/ Cumhurbaşkanlarımız</ref> قورتولوش ساواشی نشانی‌نین صاحیبی ، عسکر و سياستچيدير. آتاتۆركون اؤلوموندن سوْنرا ، رهبر اوْلدوغو زامان جومهوريت خالق پارتی‌سی طرفيندن ''ميلّى رهبر'' اعلان اوْلدو. اینونو ، [[تورکیه قورتولوش ساواشی|قورتولوش ساواشی]]نا قاتيلميش و [[لوزان موقاويله‌سی]]نى ايمضالاميش و بيرچوْخ دفعه باش ناظیرلیکده چالیشمیشدی.<ref>{{وب قایناقلاماسی|url =http://www.sabah.com.tr/Gundem/2013/03/19/basbakan-menderesin-rekorunu-gecti|باشلیق = Başbakan Menderes'in rekorunu geçti|یوخلاما تاریخی= 8 Aralık 2014|یاییملاییجی=Sabah Gazatesi|تاریخ = 19 مارت 2013| یازار =}}</ref>. اینونو ۲۵ دسامبر ۱۹۷۳تاريخينده وفات ائتدی. |
||
== حیاتنين ايلک اييللارى و عسمانلى دورى == |
|||
[[File:Inonu ailesi.jpg|thumb|right|عائلهسی]] |
|||
رشيد افندى اله جورييه تملّى خانيمين ايكينجى اوغوللارى اولاراق دوغموشدو. ايلک و اورتا ياهسيليني [[سیواس]]دا طاماملادى. بير ييل سیيواسدا مولكييه مكتبينده اوخودوقتان سوْنرا, ۱۸۹۷ ييليندا [[اىستانبول]]داكى موهنديسهانه مكتبين گيتى. ۱۴ فورال ۱۹۰۱ده [[مهندسخانۀ برّئ همايون]]ه (توپچو مكتبى) گيريب ۱ سپتامبر ۱۹۰۳ طاريهينده توپچو [[ليتنانت]] اولاراخ مزون اوْلدو. ۲۶ سپتامبر ۱۹۰۶ تاريهينده حارب اقادميياسينى بيرينجيليكله بيتيردى. كاپيتان درجسييله [[ادیرنه]]دكى ۲. اوردونون ۸. طوپچو آلاييندا ۳-جو باتاريا روتا كومانديرى اولاراخ بير تجروبنى كچيريب.<ref name="GenKur186">{{کیتاب قایناقلاماسی |باشلیق=Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademlerdeki Komutanların Biyografileri|year= 1972|publisher= T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları|location= Ankara|page=186|volume= | cilt |access-date=Aralık 8, 2014}}</ref> |
|||
۱۹۰۸ اييليندا اىكينجى سوارى فيرقاسى قاراركاه ظابيتى اوْلدو و ۳۱ مارت اىسيانيندا حاركت اوردوسو قارارگآهيندا گورو الدى. ۱۹۱۰ ايلندا ۴-ونجو قولوردو قارارگاه زابيتليينه كتيريلدى. ۱۹۱۱ده [[یمن]]ه گيتى. ۲۶ اپريل ۱۹۱۲ تاريهينده [[مايور]] درجسينه يوكسلتيلدى. ۱۹۱۲-۱۹۱۳ ايللارى اراسيندا حاربيه نضارتينده ايش گوردو. [[۲-ينجى بالکان وروشماسي]]دا چاتالجا اوردوسوندا ير الدى. حاربتن سوْنرا [[اىستانبول موقاويلسى]]نين ايمزالانماسيندا, #تغییرمسیر [[بولغاریستان|بولغارلار]] ايله موزاكره ياپان هيته عسكرى دانيشمان اولاراک قاتيلدى. |
|||
== ۱-ينجى دونیا محاربه‌سی == |
|||
۲۹ نويابر ۱۹۱۴ ده [[قايماقام]] (سرهنگ دوم) روتبسينه خرجلنميشدى و ۲ دكابر ۱۹۱۴ تاريخينده باش قارارگاه ۱-جى شوبه موديرى طاين اولوندو. ۲ دكابر ۱۹۱۵-جى ايل تاريخينده [[۲-جى اوردو (عسمانلى)|۲-جى اوردو]] قارارگاه باشچيليغينا گتيريلدى و ۱۴ دكابر ۱۹۱۵-جى ايلده ميرالاى (سرهنگ) روتبسينه خرجلنميشدى. [[۱-ينجى دونیا محاربه‌سی]] گديشينده [[قافقاز جبهسي]]نين ايشتيراق قورپوس قومانديرى اولاراق، موستافا كامال پاشا ايله بيرليكده چاليشدى. بۇ زامان موستافا كامال بۇ اوردونون [[۱۶-جى كورپوس (عسمانلى)|۱۶-جى كورپوس]] كوماندانليغينا تايين اديلدى. ۱۹۱۶-جى ايلين ياز ايلاريندا بير موددت توققوشمالارى ايداره اتدى. [[۲-جى اوردو (عسمانلى)|۲-جى اوردو]] قوماندان وكيلى موستافا كامال پاشانين تكليفى ايل، ۱۲ يانوار ۱۹۱۷ تاريخينده [[۴-جو قورپوس (عسمانلي)|۴-جو قورپوس]] قوماندانليغينا تيين اديلدى. |
|||
== قورتولوش ساواشی == |
|||
{{Main|تورکیه قورتولوش ساواشی}} |
|||
[[مودروس موقاويلسي]]نين ايمزالانماسيندان از اونجه [[سینا و فلسطين جبهسي]]ندكى [[اىلديريم اوردولارى غروبو]]نون گنرال [[ادموند آللنبى]] (Edmund Allenby) قارشيسيندا اوغراديغى [[مكيددو محاربه‌سی-۱۹۱۸|نابلوس خارابازارى]] زامانى يارالاناراق [[اىستانبول]]ا قايتدى. ۲۴ اوکتوبر ۱۹۱۸ تاريخينده خربىه نظارتى موستشارليك-ينا تاين اديلدى. ۲۹ دكابر ۱۹۱۹-جى ايل تاريخينده [[پاريس صلح كنفرانسى (۱۹۱۹)|پاريس صلح كنفرانسى]]نا هازيرليق اوچون ياراديلان كوميسسييادا خاربى موشاوير اولوب. اىلك دفا ۸ يانوار ۱۹۲۰-جى ايل تاريخينده [[آنكارا]]يا كتدى و قيسا بير موددت موستافا كامال پاشا ايله چاليشدى. ينى ياراديلان [[على ريزا پاشا]] هوكومتينده خاربىه ناظيرى اوْلان فوزى پاشانين چاغيريشى ايله فورالين سونلاريندا اىستانبولا كتدى. ۹ آپرل ۱۹۲۰ تاريخينده موستافا كامال پاشانين چاغيريشى ايله ينيدن آنكارايا قاييتدى و اىستانبول ايله بوتون الاقالرينى كسدى. |
|||
۲۲۳ آپرل ۱۹۲۰-جى ايلده اچيلان [[توركيه بويوك ميللت مجليسي]]نه [[ادیرنه]] ميللت وكيلى كيمى ايشتيراق اديب. ۶ اىيون ۱۹۲۰ تاريخينده اىستانبولداكى [[ديوانى حارب]] طارافيندان دورونده اعدام جزاسينا ماهكوم اديليب. ۰ نويابر ۱۹۲۰ تاريخينده ميللت وكيلليغى وظیفەسينى يتيرمدن، [[غارب جبهسى]] شيمال حيسسه كوماندانليغينا تايين اديلدي. [[چركز اتهم]] اوسيانين و ديگر داخيلى اوسيانلارين ياتيريلماسيندا فاال رول اوينادى. غارب جبهسى شيمال حيسسه قومانديرى اولاراخ، يانوار ۱۹۲۱ تاريخينده يونان كتمسينى دايانديراندا ۵ ايلدير يرلشديى ميرالاى (سرهنگ) روتبسيندن [[ميرليوا]] روتبسينه خرجلنميشدى و [[پاشا]] اوْلدو. ۴ ماى ۱۹۲۱ تاريخينده غارب جبهسى قوماندانليغينا تايين اديلدى. آنجاق ۱۷ اىيول ۱۹۲۱ تاريخينده کوتاهیه-اسکی‌شهر موحاريبلرينده الديغى ماغلوبيت اوزرينده ت.ب.م.م تارافيندان باش قارارگاه باشچيليغى وظیفەسيندن چيخاريليب. آوزينه ۳ آوگوست ۱۹۲۱-جى ايل تاريخينده ينى زاماندا باشوكيل و ميللى مودافيا وكيلى ده اوْلان [[فوزى پاشا]] گتيريلدى. داحا سوْنرا [[سقاریه ميدان موهاريبسى]] زمانى ت.ب.م.م طرفيندان مجليسين صادرى موصطفی کامال پاشانين باشقوموتانليغا گتيريلمسى اوزرينده اونون الطيندا [[ميرلوا]] روتبسى اله غرب جبهسى قوماندانليغى واظيفسينده اولوب. بويوک دويوشدن سوْنرا اوغورلارينا گوره [[فریق]] (سرتیپ) روتبسينه خرجلنميشدى. [[ازمیر]]ين گرى الينماسيندان سوْنرا موستافا كامال پاشا تارافيندان اتشكس دانيشيقلاريندا اولماخ اوزره تاپشيريلاراق [[مودانیا]]ىا كوندريليب. |
|||
== سيياسى حاياتى == |
|||
=== جومهوريت اونجسى === |
|||
[[تورکیه قورتولوش ساواشی|ميللى موباريزنين]] سونونو معين أدن ۳ اوكتيابر - ۱۱ اوكتيابر ۱۹۲۲-جى ايل تاريخلرى اراسيندا گرچكلشن [[مودانيا باريشيغى]] دانيشيقلاريندا تۆرک تارافينى تمسيل اديب. ۲۶ واكتيابر ۱۹۲۲-جى ايل تاريخده ط.ب.م.م تارافيندان خاريجيه وكيلى سچيليب. [[لوزان گوروشلري]]نده مرخص هیئتينين صدرى اوْلدو؛ ينى دولتين مستقلليغنى تصدیق ادن، [[سور موقاويلسي]]نى وموندروس باريشيغينى اساسسيز ادن [[لوزان موقاويلسي]]نى ايمزالاييب. |
|||
=== جومهوريت و باش ناضيرليق اييللارى === |
|||
[[File:Inonu Cakmak Ataturk 29 10 1936.jpg|right|thumb|275px|جومهوريت بايرامي. ۲۹ اوكتوبر ۱۹۳۶ .عصمت اینونو, مصطفی فوضی چخماق و آتاتورک]] |
|||
۲۹ اوكتوبر ۱۹۲۳-جى ايلده جومهوريتين الانى ايله نتيجلنن پروسسده، موصطفی کاماللا ياخين سيياسى امكداشليق ايچينده ايدى. ۳۰ اوكتوبر ۱۹۲۳ تاريخينده توركيه جومهوريتينين ايلك هوكومتينى قوردو و ينى زاماندا خالق فيرقاسى (سوْنرادان جومهورييت خالق پارتيياسي، و يا ج.خ.پ) اومومى سادر سلاهيتلرينى اوزرينه گوتوردو. ايلك باش ناضيرليق دورونده جومهوريتين ايلك اينقيلابلارى كچيريلميه باشلاندى. تدریسين بيرلشديريلمسى، خيلافتين قالديريلماسى و ديانت اىشلرينين قۇرولماسى (۳ مارس ۱۹۲۴) بۇ دورده باش وردى. موخاليفت پارتياسى اولاراق قۇرولان [[ترقی‌پرور جومهوريت فيرقسى]]نين [[چانقايا كوشكو|چانقايايا]] اوْلان راديقال موخاليفتينى هوكومت اوزريندنه اپارماسى اوزرينه جمهورباشقانی موستفى كامالين ارزوسو ايله ۸ نويابر ۱۹۲۴-جى ايل تاريخينده باش نازيرليخدن ايستفا وردى. ۲۱ نويابر ۱۹۲۴ تاريخينده ينى هوكومتى [[علی فتحی اوکیار|فتهى بى]] قوروب. فتهى بين شارقداكى [[شيخ صايد وسيانى]]نا موداخيلده كج قالماسى و ايستفا اتمسى اوزرين، ۳ مارس ۱۹۲۵-جى ايل تاريخينده پرزيدنت موصطفی کامال تارافيندان ينى هوكوماتى قورماقلا تاپشيريليب. قيامين ياتيريلماسيندا باش نازير كيمى موهوم رول اوينادى. ۶ مارس ۱۹۲۵-جى ايل تاريخينده [[تقرير سكون قانونى]] (امين-آمانليغين تأمین اولونماسى قانونى) قويه سالاراق [[استقلال ماهكملرى]]نين ينيدن قۇرولماسينى هاياتا گچيريب. بۇ قانونا اساسلاناراق بوتون موخاليفت پارتييالارينى و موخاليفت قزئتلرى باغلاتديردى. ۱۹۲۶-جى ايلده [[اوردو گنرالى]] روتبسينه خرجلنميشدى. ۱۹۲۷-جى ايلده اوز ايستيى ايله عسكرليكدن امكلى اوْلدو. بۇ تاريخدن سوْنرا، ينى دولتين قۇرولوشوندا موستفى كامال ايله بيرليكده ن موهوم سيياسى شخسيييت كيمى كوروندو. ۱۹۳۴-جى ايلده صويادى قانونونون قويه گيرمسيندن سوْنرا موستفى كامال تارافيندان اىنونو سويادى وريلدى.<ref>Hakimiyeti Milliye Gazetesi. 26 Kasım 1934</ref> ۱۹۲۴ ايلدهن ۱۹۳۷ ايله قادار باش ناضير وازيفسينى فاسيلاسيز داوام اتديريب. بۇ دورده اولكدكى بوتون موهوم سيياسى ديرچليش؛ اىنقيلابلارين چاتديريلماسيندا و حاياتا كچيريلمسيند، ايقتيساد سياستينده دولتچيليك پرينسيپينين قابول اديلمسينده و حاياتا كچيريلمسينده، ينى دولتين قۇرولماسيندا چوْخ موحوم رولو اوْلدو. ۱۹۳۶-جى ايلدا آتاتورك ايله ارالاريندا بازى مسئلهلرده فكر ايريليغى باش وردى. [[درسيم وسيانى]]نين ياتيريلماسى زامانى دا فكر ايريليقلارى چيخاندا سپتامبر ۱۹۳۷ تاريخينده آتاتورك تارافيندان باش ضازيرليخ و ج.ح.پ اومومى باشچى وكيلليغى وازيفلريندن اليندى و يرينه جلال بايار تعين اديلدى. بۇ دورده يالنيز بويوك ميللت مجليسينده [[مالاتيا]] ميللت وكيلى اولاراخ فعالیت گوستريب. |
|||
=== جمهورباشقانليغى و چوخ پارتيالى دور === |
|||
۱۰ نوامبر ۱۹۳۸ تاريخينده موستفى كامال آتاتوركون اولومو اوزرينه، ۱۱ نوامبر ۱۹۳۸ تاريخينده فوقالاده توپلانان ت.ب.م.م تارافيندان يك ديلليكله جمهورباشقانی (پرزيدنت) سچيليب. ۲۶ دكابر ۱۹۳۸ تاريخينده طوپلانان ج.ح.پ. فوقالاده قۇرولتاييندا پارتييانين دغشمز اومومى صادريع سچيليب و اوزونه ملی رهبر ادى وريليب. رزيدنت سچيلمسيندن درهال سوْنرا باشلايان [[۲-ينجى دونيا موهاريبسى]] دوروند، اولكنى موهاريبدن اوزاق توتماغا چاليشدى. موهاريبه ايللريندكى ايقتيسادى و سوسيال چتينليكلر ايسه دورون اونودولمايان ميراسى اولاراخ قالدى. [[۲-نجى دونیا محاربسی]]ندن درحال سوْنرا، گرك بين الخالق سياستدكى پروسسلر، ايسترسه اولكه داخيليندكى ينى قۇرولوشلار رژيمين اومومى خاراكترينده موهوم دييشيكليكلرى گوندمه كتيردى. موحاريبنين غاليبلريندن اوْلان [[س.س.ر.ي]] ليدرى ىوسيف [[ايستالین]] تۆركيهدن [[قارص]]، [[اردهان]]، [[آرتوین]] و [[ساری‌قمیش]]ى ايستمسى، تۆركيهى، موحاريبنين ديغر غاليبلرى [[آمریکا بیرلشمیش اوستانلری|آ.ب.ا]] و [[انگلتره]] ايل داحا ياخين موناسيبتلره مجبور اتدى. |
|||
[[File:Roosevelt Inonu Churchill.jpg|thumb|left|300px|روزولت, چرچیل, اینونو]] |
|||
۱۹۴۵-جى ايلدا ياراديلان (ميللى قالقينما پارتيسى) ميللى اىنكيشاف پارتياسيندان سوْنرا ۱۹۴۶-جى ايلدا ياراديلان [[دەموقرات پارتيا-تۆركيه|دەموقرات پارتيا]] (د.پ) ايله گرگين بير سچكى ياريشينا گيردى. ۱۹۴۶-جى ايلدا كچيريلن ايلك چوْخ پارتيالى سچكيده آچيق سس-گيزلى تصنیف متودو ايستيفاده اولوندو و ج.ح.پ بۇ سچكيلرده اقتدارينى داوام اتديردى. تک باشينا ايقتيداردا اوْلدوغو ۱۹۳۸-۱۹۵۰ دورونده توركيه ايقتيسادياتى اورتا حسابلا ايلليق %۱.۸ فايز ارتيب. بونونلا ياناشى توركيه نين اوموم داخيلى محصولو دونيا جمينين مينده ۶.۵۲سيندن مينده ۶.۴۳ونه دوشدو.<ref>{{وب قایناقلاماسی |یازار = |باغلانتی=http://www.ggdc.net/Maddison/Historical_Statistics/horizontal-file_03-2007.xls |باشلیق=Türkiye'nin GSMH'si |دیل=اینگیلیسجه | یاییملاییجی = |تاریخ = |یوخلاما تاریخی=04.11.2015 |آرشیو باغلانتی‌سی= |آرشیولنمه تاریخی=}}</ref> |
|||
=== ۱۹۵۰ سچكيلرى و سونراسى === |
|||
۱۴ ماى ۱۹۵۰ پارلامنت سچكيلرينده ج.ح.پ. %۴۰، د.پ. ايسه %۵۲ سس الدى. بونون اوزرينه ج.ح.پ. ايقتيدارى د.پ ا بوراخاركن، عصمت اىنونو ده پرزيدنتلخيندن ايريليب. انا موخاليفت پارتيياسينين صادرى اولاراخ سياسى حاياتينى داوام اتديردى. اون ايلليك موخاليفتچيليق دوروند، ۱۹۵۴ و ۱۹۵۷ سچكيلرينى ده ييتيرمسينه باخماياراق پارتياسينين باشيندا قالدى و حاكيمييتين سياسى تازيقلرينه باخماياراق، ج.ح.پ. نين ينيدن گوجلنمسينه كومك اتدى. |
|||
=== ۲۷ ماى انقلابى === |
|||
۱۹۶۰لارا گلديكده ج.ح.پ. ايله د.پ. اراسينداكى موباحيسلار داحا دا آرتيب. حمچينين اىنونو باشدا اولماخلا ج.ح.پ. ايرلى گلنلرى اوزولرينه حوجوملار تشكيل اولونوب. ج.ح.پ. يى دستكلين قزئتلر ارد اردا اورتولوب، موخاليف ژورناليستلر حبس اولوندو. بونون اوزرينه آپرل ۱۹۶۰ تاريخينده د.پ. مطبوعاتى اراشديرماق ماقساديله طاحقيقات قوميسسياسى ياراديلماسينى ايستين قانون تكليف اتدى. بۇ قانوندا قوميسسيايا قزئتلری باغلاما و ژورناليست حابس اتمه سلاحييتى وريلمسى تكليف اديليردى، بونا گوره ج.ح.پ. لى وكيلار سرت بير شكيلده بۇ قانونا قارشى چيخدى. گوروشلر زامانى ج.ح.پ.لى وكيللره بازى محدودييتلر گتيريلدى. اىنونونون اوزونه ايسه ۱۲ ايجلاسدا ايشتيراک ياساغى وريليب. د.پ، ۱۹۶۰-جى ايلدا ۲۷ ماى اينقيلابى ايله حاكيميتدن اوزاقلاشديريب ينى قونستيتوسيا قابول اديلديكدن سوْنرا، ۱۵ اوكتابر ۱۹۶۱-جى پارلامنت سچكيلريندن ج.ح.پ. تک باشينا ايقتيدار اولاجاق اكثریتى تأمين ایتمسى ده، بيرينجى پارتيا اولاراخ چيخاندا، ۲۴ ايل سوْنرا ينيدن باش ناضير اولاراق حوكومهتى قورماقلا طاپشيريليب. بۇ دورده قواليسيا حوكومتلرينه رحبرليک اديب. ينى ياراديلان سياسى سيستمين ساغلام شكيلده ايشلمسى اوچون ساى گوستردى. اىنونو حوكومتى مجليسده كچيريلن بودجه سس ورمسينده رد سسلرينين قابول سسلريندن چوْخ چيخماسى اوزرينه ايستفا وردى و ۲۰ فورال ۱۹۶۵-جى ايل تاريخينده يرينى [[سعاد خیری اورگوپلو]] حوكومتينه بوراخدى. ۱۰ اوکتوبر ۱۹۶۵ سچكيلرينده پارتياسينين سچكينى ييتيرمسى اوزرين، پارتيادا داخيلى فكر ايريليقلارى درينلشيب. اىنونونون دستكلدغى ''أورتهنين سولو'' سياستينين ج.ح.پ طرفيندان قابول اديلمسينه باخماياراق، پارتيا ۱۹۶۹-جى ايلدا كچيريلن پارلامنت سچكيلرى ده ييتيردى. تورک سلاحلى قولرينين ۱۲ مارت ۱۹۷۱ تاريخينده موداخيلسيندن سوْنرا، ج.ح.پ. باش كاتبى [[بولنت اجویت]] اله مناقشهىه دوشدو. اجویته گوره، موداخلنين مقصدى، ج.ح.پ. داخيلينده حكیم اوْلان أورتهنين سولو سياستينه سون قویمق و پارتيانين اقتدار اولماسينى قارشيسينى الماق. اىنونو ده موداخيليه قارشى اوْلدو. موداخيلدن ۲ گون سوْنرا ج.ح.پ. غروپوندا چوْخ سرت چيخيش اديب؛ آنجاق ينه ده حاوانين يومشالماسى اوچون ينى قابينته ناظير ورميى قابول اديب. ينى قۇرولاجاق حوكومته پارتيانين اعضا وريب ورميجغى بارده يارانان موناقيشه نتيجسينده اجويت ايستفا وردى. اجويت اله گرگين موباريزيه گيردى. ماى ۱۹۷۲ تاريخينده طوپلانان ۵-نجى فوقالاده قۇرولتايدا، سياساتينى پارتياسى تصدیق ایتمهمهسى وضعیتينده ايستفا ورجغنى اچيقلايب. قۇرولتايدا پارتيا مجليسى اجويتن يانيندا ير الاندا دا ۸ ماى ۱۹۷۲ تاريخينده ۳۴ ايلدير وظیفە اتديغى ج.ح.پ صادرليغندن ايستفا وردى. تورك سياسى حاياتيندا پارتيا داخيلى موباريزه نتيجسينده ديشن الک اومومى باشچى اوْلدو. ۴ نويابر ۱۹۷۲ تاريخينده ج.ح.پ اوزولوغوندان، ۱۴ نويابر ۱۹۷۲ تاريخينده ده وكيلليكدن ايستفا وردى. |
|||
== اولومو == |
|||
۲۵ دكابر ۱۹۷۳تاريخينده وفات اديب. ۲۸ دكابر ۱۹۷۳ تاريخينده دولهت مراسيمى اله [[آنیت‌کابیر]]ده تورپاغا وريليب. |
|||
== مديا == |
== مديا == |
||
| خط ۱۳۸: | خط ۱۰۱: | ||
{{تۆرکیه‌نین باش باخانلاری}} |
{{تۆرکیه‌نین باش باخانلاری}} |
||
{{تۆركيه‌نین جۇمهور باشقانلارى}} |
{{تۆركيه‌نین جۇمهور باشقانلارى}} |
||
[[بؤلمه:سیاستچیلر]] |
|||
[[بؤلمه:کیمسه‌لر]] |
|||
۳ جولای ۲۰۱۷، ساعت ۰۹:۰۴ نوسخه‌سی
عصمت اینونو میلّی رهبر | |
|---|---|
İsmet İnönü | |
 | |
| تۆركيه جمهوريتی‌نین جۇمهورباشقانی | |
| ایشده ۱۱.۱۱.۱۹۳۸ – ۲۲.۰۵.۱۹۵۰ | |
| قاباقکی | آتاتورک |
| سونراکی | جلال بایار |
| باش‌وزیر | جلال بایار رفیق سایدام احمد فکری توزر شوکرو سراج‌اوغلو رجب پکر حسن ساکا شمس‌الدین گون‌آلتای |
| تۆركيه جمهوريتی‌نین ۱-اينجى باش ناظيری | |
| ایشده ۰۱.۱۱.۱۹۲۳ – ۲۲.۱۱.۱۹۲۴ | |
| قاباقکی | علی فتحی اوکیار (باش ناظير- تورکییه بؤیوک میلّت مجلیسی‌نین ) |
| سونراکی | علی فتحی اوکیار |
| ایشده ۰۴.۰۳.۱۹۲۵ – ۲۵.۱۰.۱۹۳۷ | |
| رییس‌جومهور | آتاتورک |
| قاباقکی | علی فتحی اوکیار |
| سونراکی | جلال بایار |
| ایشده ۲۰.۱۱.۱۹۶۱ – ۲۰.۰۲.۱۹۶۵ | |
| رییس‌جومهور | جمال گورسل |
| قاباقکی | امین فخرالدین اوزديلک |
| سونراکی | سعاد خیری اورگوپلو |
| جومهوريت خالق پارتي‌سی رهبرى | |
| ایشده ۱۱.۱۱.۱۹۳۸ – ۰۸.۰۵.۱۹۷۲ | |
| قاباقکی | آتاتورک |
| سونراکی | بولنت اجویت |
| تۆركيه باش قارارگاهينين ریيسى | |
| ایشده ۲۰.۰۵.۱۹۲۰ – ۰۲.۰۸.۱۹۲۱ | |
| قاباقکی | يئنى مقام قورولدو |
| سونراکی | مصطفی فوضی چخماق |
| تۆركيه جومهوريتينين خاريجى ایشلر ناظيری | |
| ایشده ۲۶.۱۰.۱۹۲۲ – ۲۶.۱۱.۱۹۲۴ | |
| باش‌وزیر | رئوف اربای علی فتحی اوکیار |
| قاباقکی | يوسف کمال تنگيرشنک |
| سونراکی | شۆكرۆ قاا |
| شخصی بیلگیلر | |
| دوغوم | مصطفی عصمت اینونو ۲۴.۰۹.۱۸۸۴ ازمیر, عوثمانلی ایمپیراتورلوغو |
| اولوم | ۲۵.۱۲.۱۹۷۳ آنکارا, تورکیه |
| ایستراحت یئری | آنیت‌کابیر, آنکارا |
| وطنداشلیق | تورکیه |
| میلیت | تۆرک |
| سیاسی حزبی | جومهوريت خالق پارتی‌سی |
| حیات یولداشلاری | موحبه اینونو |
| اوشاقلاری | عمر اینونو (۱۹۲۴-۲۰۰۴) اردال اینونو (۱۹۲۶-۲۰۰۷) اۆزدن توكر (۱۹۳۰-) عزت اینونو (۱۹۲۱-۱۹۲۲) |
| جایزه‌لری | قورتولوش ساواشی نشانی |
| ایمضاسی |  |
| نیظامی خیدمت | |
| باغلانتی‌سی | عوثمانلی ایمپیراتورلوغو (۱۹۰۳–۱۹۲۰) تۆركيه (۱۹۲۰–۱۹۲۶) |
| Years of service | ۱۸۹۳-۱۹۲۷ |
| درجه | اوردو ژنرالی |
| موباریزه‌لر/ساواشلار | ۱-جى دونیا ساواشی تورکیه قورتولوش ساواشی |
مصطفی عصمت اینونو (۲۴سپتامبر ۱۸۸۴، ازمیر - ۲۵دسامبر۱۹۷۳، آنکارا)، عوثمانلی ایمپیراتورلوغو دؤورينده سرهنگ، تورکیه دؤنمینده اوْردو ژنرالی و تۆركيه باش قارارگاهی‌نين۱.جى ريیسى,[۱] جومهوريت اعلانيندان سوْنرا تۆركيه جمهوريتی‌نین ۱.جى باش ناظيری[۲] تۆركيه‌نین ۲.جی جۇمهورباشقانی ،[۳] قورتولوش ساواشی نشانی‌نین صاحیبی ، عسکر و سياستچيدير. آتاتۆركون اؤلوموندن سوْنرا ، رهبر اوْلدوغو زامان جومهوريت خالق پارتی‌سی طرفيندن ميلّى رهبر اعلان اوْلدو. اینونو ، قورتولوش ساواشینا قاتيلميش و لوزان موقاويله‌سی‌نى ايمضالاميش و بيرچوْخ دفعه باش ناظیرلیکده چالیشمیشدی.[۴]. اینونو ۲۵ دسامبر ۱۹۷۳تاريخينده وفات ائتدی.
مديا
- http://en.wikipedia.org/wiki/Image:IsmetInonu1963.ogg İsmet İnönü'den ses dosyası, Kemal Atatürk, 10 Kasım 1963
- http://en.wikipedia.org/wiki/Image:IsmetInonu1963_text.pdf İsmet İnönü ses dosya metni
قایناق‌لار
- ^ TSK Genel Kurmay Baskanlari
- ^ =http://www.basbakanlik.gov.tr/Forms/pPm.aspx Başbakanlar
- ^ http://www.tccb.gov.tr/sayfa/cumhurbaskanlarimiz/ismet_inonu/ Cumhurbaşkanlarımız
- ^ Error on call to شابلون:وب قایناقلاماسی: Parameters باغلانتی and باشلیق must be specified . Sabah Gazatesi (19 مارت 2013). یوخلانیلیب 8 Aralık 2014.
.svg)
