تورکیه قورتولوش ساواشی: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

ویکی‌پدیادان، آچیق بیلیک‌لیک‌دن
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
کبدون خلاصۀ ویرایش
کبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲: خط ۲:
|چاتیشما = تۆرک قۇرتولوش ساواشی
|چاتیشما = تۆرک قۇرتولوش ساواشی
|پارچاسی =
|پارچاسی =
|عکس = [[فایل:Türk Kurtuluş Savaşı - kolaj.jpg|بندانگشتی|ساعات یؤنونده: میلّی مۆجادیله‌نین آماج‌لارینی تعیین ائتمک اۆچون سیواس کونگره‌سینده توْپلانان هئیأتی-تمثیلیه؛ ساواش‌دا جبهه‌یه گۆلـله داشیان تۆرک خالقی؛ آنکارا اۇلوس مئیدانیندا ساواشا قاتیلاجاق سوْن بیرلیک‌لرین جبهه‌یه اۇغرانیشی؛ قۇوایی-میلّی‌یه باغلی پیاده‌لر؛ تۆرک اوْردوسونون ایزمیره گیریشی؛ دۆشمان پئشینده‌کی تۆرک آتلی‌لاری]]
|عکس = [[فایل:Türk Kurtuluş Savaşı - kolaj.jpg|300px|بی‌قاب|وسط]]
|باشلیق = ساعات یؤنونده: میلّی مۆجادیله‌نین آماج‌لارینی تعیین ائتمک اۆچون سیواس کونگره‌سینده توْپلانان هئیأتی-تمثیلیه؛ ساواش‌دا جبهه‌یه گۆلـله داشیان تۆرک خالقی؛ آنکارا اۇلوس مئیدانیندا ساواشا قاتیلاجاق سوْن بیرلیک‌لرین جبهه‌یه اۇغرانیشی؛ قۇوایی-میلّی‌یه باغلی پیاده‌لر؛ تۆرک اوْردوسونون ایزمیره گیریشی؛ دۆشمان پئشینده‌کی تۆرک آتلی‌لاری
|باشلیق =
|تاریخ = ۱۹ مئی ۱۹۱۹ - ۱۱ اوْکتوبر ۱۹۲۲
|تاریخ = ۱۹ مئی ۱۹۱۹ - ۱۱ اوْکتوبر ۱۹۲۲
|یئر =
|یئر =

‏۲۲ سپتامبر ۲۰۱۵، ساعت ۱۲:۳۰ نوسخه‌سی

تۆرک قۇرتولوش ساواشی

ساعات یؤنونده: میلّی مۆجادیله‌نین آماج‌لارینی تعیین ائتمک اۆچون سیواس کونگره‌سینده توْپلانان هئیأتی-تمثیلیه؛ ساواش‌دا جبهه‌یه گۆلـله داشیان تۆرک خالقی؛ آنکارا اۇلوس مئیدانیندا ساواشا قاتیلاجاق سوْن بیرلیک‌لرین جبهه‌یه اۇغرانیشی؛ قۇوایی-میلّی‌یه باغلی پیاده‌لر؛ تۆرک اوْردوسونون ایزمیره گیریشی؛ دۆشمان پئشینده‌کی تۆرک آتلی‌لاری
تاریخ ۱۹ مئی ۱۹۱۹ - ۱۱ اوْکتوبر ۱۹۲۲
بؤلگه آنادوْلو٬ تراکیا
سبب تۆرک توْرپاقلاری‌نین ایشغالی
نتیجه کسین تۆرک ظفری
  • عوثمانلی سلطنتی سونا چاتدی.
  • لوْزان صۆلحو ایمضالاندی.
  • تۆرکیه جۆمهۇریتی قۇرولدو.


ظفر خاطیره‌سی٬ آتاتۆرک و سیلاح آرخاداشلاری
مغلوب اوْلوب چکیلیرکن تۆرک قصبه و کؤی‌لرینی اوْدلایان یۇنان‌لارین آردیندان جبهه‌یه یئتیشن تۆرک سیلاحلی بیرلیکلری یارالی‌لاری حمل ائدیر.

تۆرکیه قۇرتولوش ساواشی٬ ایستیقلال حربی یوْخسا میلّی مۆجادیله اوْلاراق آدلاندیریلان٬ ۱-جی دۆنیا ساواشیندان مغلوب چیخان عوثمانلی ایمپراتوْرلوغونون مۆتّفیق دؤولتلرینجه ایشغالی سوْنوجوندا میثاقی‌میلّی سینیرلاری ایچینده اؤلکه بۆتونلوگونو قوْروماق اۆچون گیریشیلن چوْخ جبهه‌لی سیاسی و عسگری مۆجادیله. ۱۹۱۹-۱۹۲۲ ایللری آراسیندا گرچک‌لنمیش و ۱۱ اوکتوبر ۱۹۲۲ده ایمضالانان مۇدانیا صۆلحو ایله عملده٬ ۲۴ جولای ۱۹۲۳ده ایمضالانان لوْزان عهدی ایله رسماً سوْنا چاتمیش‌دیر.

۱-جی دۆنیا ساواشی سوْنراسی٬ اوکتوبر ۱۹۱۸ - مئی ۱۹۱۹

۱-جی دۆنیا ساواشینا آلمان ایله بیرلیک‌ده گیرن عوثمانلی دؤولتی٬ چاناق‌قالا ساواشینداکی باجاریلی دیفاع ائتمگه٬ عیراق‌دا کوت‌العمّاره‌ده بریتانیا اوْردوسونو مۆحاصیره ائدیب اسیر آلماسینا و ساواشین سوْن آی‌لاریندا قافقاز جبهه‌سینده‌کی باجاریلارا رغماً٬ ساواشین سوْن گۆنلرینده فیلیسطین جبهه‌سینده اِدموند آلنبی امرینده‌کی بیرلشیک قرال‌لیک اوْردولارینا قارشی نابلوس هزیمتینه اۇغرامیش‌دی. ایلدیریم اوْردولاری قروپونون ۱۸ سِپتامبر ۱۹۱۸ده‌کی بۇ ضاییعات‌دان سوْنرا لیمان وان ساندِرس باشچی‌لیغیندان ایستیعفا ائتمیش و یئرینه پادیشاه طرفیندن اؤزونه یاوری‌فخری حضرتی‌شهریاری عونوانی دا وئریلن موصطافا کمال پاشا تعیین ائدیلمیش‌دی. بۇنونلا یاناشی ۱ اوکتوبر ۱۹۱۸ده شام٬ ۱۶ اوکتوبر ۱۹۱۸ده حاما و حومس٬ ۲۵ اوکتوبر ۱۹۱۸ده ده حلب الدن گئتدی.

سوریه جبهه‌سی‌نین داغیلماسی اۆزرینه ایتّیحاد و ترقّی حۆکومتی ۸ اوکتوبر ۱۹۱۸ده ایستیعفا ائتدی. حۆکومت ایلری گلن‌لریندن طلعت٬ انور و جمال پاشالار خاریجه‌یه قاچدی‌لار. عۆمومی عفو اعلان ائدیله‌رک٬ سۆرگون و حبس‌ده‌کی مۆخالیف‌لرین ایستانبولا دؤنوشونه ایجازه وئریلدی. ۳۰ اوکتوبر ۱۹۱۸ده ایمضالانان موْندروس صۆلحو ایله عوثمانلی حۆکومتی مغلوبیّتی قبول ائتدی.

موْندروْس صۆلحو لازیمینجا مۆتّفیق دؤولت‌لرینه تهلۆکه‌سیزلیک‌لری گریی ایسته‌دیکلری یئرلری ایشغال ائتمه صلاحیّتی تانیندیردی. ۳۰ اوْکتوبر ۱۹۱۸-جی ایلده موْندروس صۆلحو ایمضالاندیغیندا موصول و اطرافی هله علی احسان سابیس پاشا امرینده‌کی تۆرک بیرلیکلری‌نین ایداره‌سینده ایدی. آتش‌کس‌دن سوْنرا بریتانیالی‌لار٬ موصول و زاهوداکی وطنداش مسیحی‌لرین توْپلوجا اؤلدورولدوگونو ایدّیعا ائده‌رک تۆرک بیرلیک‌لرینین موصولو ترک ائتمه‌سینی ایسته‌دیلر. علی احسان سابیس پاشا٬ بۇ استگی ردّ ائتدی آنجاق سوریه جبهه‌سینده موصطافا کمال پاشا (آتاتۆرک) امرینده‌کی ایلدیریم اوْردولاری قروپونون شام‌دان سوْنرا حلب‌ده ده بریتانیالارا مغلوب اوْلوب[قایناق گؤسترین] آدانایا قدر چکیلمه‌سی نتیجه‌سینده دمیریوْلو ایکمال خطلری‌نین کسیلمه‌سی اۆزَره و ایستانبول حۆکومتی‌نین ده بو یوْلدا امر وئرمه‌سیندن سوْنرا موصولو بۇراخیب نصیبینه قدر چکیلدی. بریتانیا عسگرلری هئچ‌بیر مۆقاویمته قارشیلاشمادان موصولا گیردی‌لر. ایستانبول‌دان بنزر بیر امر موصطافا کمال پاشایا دا چۇکوروْوا بؤلگه‌سینی ترک ائتمه‌سی اۆچون گلمیش‌سه ده موصطافا کمال پاشا آدانانی بوْشالتماییب نیظامی نظارت ایله ائتدیگی تلگراف‌لاشمالاردا امرین قانون‌سوز اوْلدوغونو سؤیله‌یه‌رک امره مۆقاویمت گؤسترمیش‌دی. نیظامی نظارتی٬ کمال پاشانی وظیفه‌دن آلیب قرارگاها چاغیردیغیندا٬ کمال پاشا (آتاتۆرک) اوْردونون بیر قیسیم سیلاح‌لارینی خلقه پایلایاراق دۆشمان الینه گئچمه‌سینه مانع اوْلموشدو. بعضی سیلاحلار ایسه٬ آنادوْلو‌دا بیر دۆشمان مۆقاویمتینده ایستیفاده اۆزَره تشکیلاتی‌محسوسه ایشچی‌لری طرفیندن داها اهمیت‌لی اوْلان دوْغو جبهه‌سینه داشینمیش‌دی. موصطافا کمال پاشانین ایستانبولا دؤنمه‌سیندن سوْنرا علی فوواد پاشا٬ امرینده‌کی ۲۰. قوْل‌اوْردونو تجهیزات ایله بیرلیک‌ده اؤنجه قوْنیایا سوْنرا دا آنکارایا گتیره‌رک ایستیقلال ساواشی حاضیرلیق‌لارینا باشلادی. بۇ سیرادا کاظیم قارابکیر پاشا دا امرینده‌کی ۱۵. قوْل‌اوْردونو ترخیص ائتمه‌ییب ارض‌‌روم‌دا ساواشا حاضیر تۇتوردو.

ایستانبولون ایشغالی٬ نووامبر ۱۹۱۸

نوْوامبردا بوْغازلار سیلاح‌سیزلاندیریلدی. ۷ نوْوامبردا ایشغال گۆجلری چاناق‌قالادان گئچدی. ۱۳ نوْوامبر ۱۹۱۸ گۆنو٬ مۆتّفیق دؤولت‌لرین ۶۱ پارچا دؤیوش گمی‌سیندن عیبارت بیر دوْنانماسی٬ صۆلح شرطلری‌نین اؤزلرینه وئردیگی صلاحیّته دایاناراق٬ ایستانبول اؤنلرینه گلیب دمیر (لنگر) آتدیلار. بۇ دوْنانمادا ۱۵ دؤیوش گمی‌سی٬ ۱۱ کرِیسِر٬ ۲۹ موخریب و ۶ دنیزآلتی گمی‌سی وار ایدی. عئینی گۆن بوْغازدان ۱۱ دؤیوش گمی‌سی ایله یۇنانلی‌لارین بیر زیریهلی‌سی داها گیریب توْپلام گمی سایی‌سی ۷۳ه چیخمیش ایدی. ۱۳ نوْوامبردا مۆتّفیق فیلوْسوندان ۲٫۶۱۶ بیرلشیک قراللیق٬ ۵۴۰ فرانسه‌لی و ۴۷۰ مۆتّفیق عسگری اوْلماق اۆزره توْپلام ۳٫۶۲۶ عسگر ایستانبولا چیخاریلدی. ۲۳ نووامبر ۱۹۱۸ده احمد عیزّت پاشا یئنی حۆکومتی قۇردو. ۹ فِوریه‌ده حادیثات قرئتینده سۆلئیمان نظیف «قارا گۆن» باشلیق‌لی بیر یازی یازدی. تۆرک میلّتینین بئله بیر ایشغالی یاشامادیغینی و بۇنو قالدیرامایاجاغینی سؤیله‌دی. مۆتّفیق دؤولتلر تۆرک خلقی‌نین تپکی‌سینی چکمه‌ییب حاق‌لیغینی گؤسترمک اۆچون ایشغالین گئچی‌جی اوْلدوغونو آماجی‌نین پادیشاه‌لیغی٬ خلیفه‌لیگی٬ آزینلیق‌لاری قوْروماق اوْلدوغو٬ پادیشاه‌لیق مقامی‌نین قالدیریلمادیغینی و ایستانبولدان وئریله‌جک قرارلارین گئچَری‌لی اوْلدوغونو اعلان ائتدی.

چوْخونلوغو بریتانیالی‌لاردان عیبارت بیر ظابیت قروپو و عسگر قروپو مجلسی باسیب باغلادی. بئله‌جه ت.ب.م.م. آچیلانا قدر خلقین سسی کسیلدی. میلّتچی و میلّی مۆجادیله‌نین داوامی‌نی ساغلاماق آماجی‌نی گۆدن میلّت‌وکیللرینی مالتایا سۆرگون گؤندردی‌لر. بۇ وکیللرین بیر قیسمی ۱۹۲۱ده بیر قیسمی ده ۱۹۲۲-۱۹۲۳ آراسیندا آنادوْلویا دؤندولر.

قووایی-میلّیّه

ایتّیحاد و ترقّی رهبرلیگی‌نین٬ گیزلی بیر تشکیلات اوْلان تشکیلاتی-محسوسه واسیطه‌سی‌ ایله آنادوْلو و رۇم‌ائلی‌ده ساواش سوْنراسی بیر مۆقاویمت حرکتی تشکیلات‌لان‌دیردیغی آیدین اوْلدو. مۆقاویمتین آماجی٬ دوْغو ایالت‌لری‌نین ائرمنی‌لره٬ ائگه بؤلگه‌سینده بعضی یئرلرین یۇنانلی‌لار و آدانا بؤلگه‌سی‌نین فرانسه الینده‌کی سوریه‌یه وئریلمه‌سی‌نی نظرده تۇتان دخالت‌لره قارشی مۆجادیله ائتمک ایدی. هابئله٬ ساواش ایللرینده چئشیدلی اۆصۇل‌لار ایله اؤنملی ثروت و یئرلی ایقتیدارا قوْووشان ایتّیحاد و ترقّی طرفداری زۆمره‌لرین مؤوقع‌لرینین قوْرونماسی٬ ساواش سیراسیندا سۆرولن غئیری-مۆسلمان عوثمانلی وطنداشلاری‌نین گئری دؤنمه‌سی‌نین قارشی‌سینی آلماق٬ بۇندان اؤتَری چیخا بیله‌جک قاریشیق‌لیق‌لار سبب ایله مۆتّفیق دؤولت‌لرین اوْلا بیله‌جک مۆداخیله‌سینه قارشی قوْیولماسی آماج‌لانماق‌دا ایدی.

۱۹۱۹ باشلاریندان عیبارتاً قووایی-میلّیّه (میلّی قووّت‌لر) آدی ایله سیلاح‌لانان بعضی قروپلار٬ ائگه و قارادنیز بؤلگه‌سینده رۇم‌لارا٬ گۆنئی‌دوْغودا ایسه ائرمنی‌لره قارشی چاتیشمالارا گیردی‌لر. بۇ قروپ‌لارین چوْخو ۵۰ ایله ۲۰۰ نفرلیک نیظام‌سیز قووّت‌لردن اوْلوشماقدا و تشکیلاتی-محسوسه عۆضوو اوْلدوغو بیلینن شخص‌لرجه ایداره اوْلونماق‌دا ایدی.

۱۹۱۹ فِوریه آییندا مۆتّفیق قووّت‌لری یۆکسک باشچی‌سی اِدموند آلِنبی٬ آنادوْلودا امنیّتی ساغلاییب هله تسلیم اوْلمامیش اوْلان علی فوواد پاشا امرینده‌کی آنکاراداکی ۲۰. و کاظیم قارابکیر پاشانین امرینده‌کی ارض‌روم‌داکی ۱۵. قوْل‌اوْردولارین تسلیم اوْلمالارینا ریضایت وئرمه‌لری آماجی ایله٬ بیرلشمیش کرال‌لیق اوْردوسونون سوریه جبهه‌سینده‌کی تۆرک قۆوّت‌لرینی قیسا مۆدّت‌ده نئجه مغلوب اوْلدوغونو بیلن اۆست سویّه بیر تۆرک باشچی‌سی‌نین خۆصۇصی صلاحیّت‌‌لر ایله تجهیز ائدیله‌رک آنادوْلویا گؤندریلمه‌سینی تکلیف ائتدی. ۱۵ مئی ۱۹۱۹دا «آنافارتلار قهرمانی» و «یاوری-فخری حضرتی-شهریاری (پادشاهین فخری یاوری)» میرلیوا موصطافا کمال پاشا٬ ۹. اوْردو باشچی‌سی و آنادوْلو عۆمۇمی مۆتفّیشی صیفتی ایله٬ پادشاه (تورکیه تورکجه‌سی: VI. Mehmet Vahdettin) آنادوْلویا گؤندریلدی.

ایزمیرین ایشغالی٬ مئی ۱۹۱۹

ایزمیرین ایشغالی دۆشونجه‌سی ۱۹۱۹-ون فِوریه اوْرتالاریندا یونان باشباخانی وِنیزِلوْسون اؤنری‌سی‌ ایله٬ بیرلشمیش کراللیک باشباخانی لوْید جوْرج طرفیندن اوْرتایا آتیلدی. ایزمیرین ایشغالی٬ ۱-جی دۆنیا ساواشی سوْنراسیندا پاریس‌ده توْپلانان اۇلوسلار آراسی باریش کوْنفرانسی‌نین قراری ایله اوْرتایا چیخدی. آمریکا باشباخانی ویلسوْن بۇ اؤنریه اؤنجه کسینلیک‌له قارشی چیخدی٬ آنجاق ۲۵ مارس اوْلاییندا داها یۇموشاق بیر رفتاری منیمسه‌دی. ۷ مئی‌ده بیرلشمیش کراللیک٬ آمریکا و فرانسه٬ یونان دنیزسل اوْردوسونون ایزمیره گؤندریلمه‌سینده موتابیق قالدی‌لار.

ایزمیرین ایشغالی قانسیز باشلادی. حتّی ایزمیرین ایشغالی‌نی ۱ گون اؤنجه‌دن بیلدیگیندن ایزمیرده‌کی عوثمانلی اوْردوسونا قارشی‌لیق وئرمه‌مه‌سینی امر ائتمیش‌دیر. بئله‌جه ایزمیرده‌کی عوْثمانلی اوْردوسو حرکت‌سیز قالیب یوْنان‌لارا تسلیم اوْلدو.

ایشغال گۆنو یونان اوْردوسونون ان یامان بیرلیک‌لری اوْلان اِوزوْن عسگرلری شهرده ظفر تۇرو آتدیلار. بۇ ظفر تۇرو سیراسیندا تۆرک افسرلری ساحیل خطّینده دۆزدولر. عزیز نسین بۇ اوْلایی داها سوْنرا آراشدیرمالارینا دایاناراق کیتابیندا بئله یازیب: بیر تۆرک افسری اِوزوْن عسگری‌نین زیتوْ وِنیزِلوْس (یاشاسین وِنیزِلوْس) دیه باغیرماسینی ایسته‌دیگی حالدا ائتمه‌دیگی اۆچون اؤلدورولدو. اِوزوْن عسگرلری شهری هر گزدیکلرینده و افسره گئری دؤندوکلرینده بیر دفعه سۆنگولنیردی. بۇ تۆرک افسری ۲۲ دفعه سۆنگولنیب اؤلدورولدو. یونانلار داها ایلک گۆن بیر چوْخ تۆرک عسگر و وطنداشی اؤلدوردو. بئله‌جه ایشغالین ایلک گۆنده ۴۰۰ نفر[قایناق گؤسترین] اؤلدورولدو.

ایزمیرین ایشغالی ایله تۆرک خلقینده وار اوْلان لاکین یئتَرسیز باشچی‌لار اۆزوندن ایستیفاده اوْلونمایان مۆجادیله قابیلیّتلری تکرار اوْیانیب ایزمیرده‌کی بیر قیسیم عسگر ایستیعفا ائده‌رک میلّی مۆجادیله‌یه قاتیلدی. عئینی زاماندا ایزمیرده‌ قالان تۆرکلر ده ایشغالین گتیردیگی حوضورسوزلوغا دایانانماییب آنادوْلویا کؤچدو. قالماقاد ایصرار ائدن تۆرک عاییله‌لر ایسه یونان عسگرلرینین رفتارلارینا و ائتدیکلری اذیّت‌لره داها آرتیق دایانانماییب آنادوْلوداکی میلّی مۆجادیله‌یه دستک وئرمک آماجلی اوْلاراق کؤچدولر.

تشکیلات‌لانما دؤنمی٬ مئی ۱۹۱۹ - مارس ۱۹۲۰

عوثمانلی مجلیسی‌نین آچیلماسی و میثاقی‌میلّی٬ نووامبر ۱۹۱۹ - یانوار ۱۹۲۰

عوثمانلی مجلیسینین باغلانیلماسی٬ مارس ۱۹۲۰

حاکیمیّتین ساغلانماسی٬ مارس ۱۹۲۰ - مارس ۱۹۲۲

بؤیوک میلّت مجلیسی آچیلماسی٬ ۲۳ آوریل ۱۹۲۰

ایچ جبهه

دوْغو جبهه‌سی

الجزیره جبهه‌سی

گۆنئی جبهه‌سی

باتی جبهه‌سی

لوْندرا صۆلح کونفرانسی٬ فوریه ۱۹۲۱ و مارس ۱۹۲۲

باریشین ساغلانماسی٬ مارس ۱۹۲۲ - نووامبر ۱۹۲۳

قایناق

Türk Kurtuluş Savaşı ٫ آنادوْلو تۆرکجه‌سی ویکی‌پدیا