آنسیکلوپدی

thumb|D'Alembert və Diderotun 1772-ci ildə tərtib etdikləri "Encyclopédie“ kitabın üz vərəqi ائنسيکلوپئدييا (يونانجا enkýklios – چئوره فورمالی و paideí درس، بيليک سوزلري نين بيرلشمه سيندن يارانميشدير) سورغو کیتابی اولوب اينسان بيليگي نين بوتون ساحه لرينی آرديجيل شکيلده و اطرافلي احاته ائدير.

اونيوئرسال ائنسيکلوپئدييالار اينسانيت اوچون عومومی بيليگی تصوير ائدير، خوصوصی ائنسيکلوپئدييالار ايسه يالنيز موعين بير ساحه اوزره محدود معلومات وئرير.

ائنسيکلوپئدييا مۆشکیللری "ائسيکلوپئديکا" فننينده علمی تدقيق اولونور.

تاریخی حاقّیندا

ائنسیکلوپئدییانین یارانامسی قدیمه، آنتیک یونان واختلارینا گئدیب چیخیر. ایلک دفعه اولاراق سیستئماتیک ائنسیکلوپئدییا یونان فیلوسوفو، پلاتونون قوهومو سپئوسیپپوس طرفیندن یارادیلمیشدیر. ب.ائ.ه. 370-جی ایلده حئیوانات و بیتکی عالمی اوزره ده ائنسیکلوپئدییا- هومویا یارائدیلیر.

باشقا فیلوسوفلاردان، مثلا آریستوتئل اؤز دؤورونده مؤوجود اوْلان بیلیکلری توپلو شکلینه سالمیشلار، آنجاق اونلار هر هانسی ائنسیکلوپئدییا یارادا بیلمه میشلر.

روما دؤورونده دؤولت آدامی مارجوس پوجیوس جاتو ب.ائ.ا. 150-جی ایلده دیئ لیبری آد مارجوم فیلیوم die Libri ad Marcum filium (مارجوسون اوغلانلارینا کیتابلار) آدلی توپلونو ترتیب ائدیر. بۇ کیتابلار کند تصروفاتی، تیبب، رئتوریکا، دؤیوش تئخنیکاسی کیمی ساحه لرین پئداقوقیکا باخیمیندان بیر ائنسیکلوپئدییادا جملنمه سی ایدی.

نؤوبتی ائنسیکلوپئدیک کیتاب مارجوس تئرئنتیوس واررو طرفیندن یازیلمیش دیسجیپلیناروم لیبری دوققوز Disciplinarum libri IX ایدی. او معلوم کیتابلاری تیبب و آرخیتئکتورا ایله تاماملاییر. اونون 41 کیتابیندان یالنیز فراقمئنتلر بیزه گلیب چاتمیشدیر.

ان قدیم، تام بیزه قدر گلیب چاتمیش، لاتین دیلیده اوْلان سیستئماتیک ائنسیکلوپئدییا روما تاریخچیسی پلینیوس طرفیندن ترتیب اولونموشدور. اونون طبیعتین تاریخی آدلی کیتابی 37 جیلدده، 2493 فصیلدن عیبارت ایدی. بورادا کوسمولوگییا، جوغرافیا، ائتنولوگییا، آنتروپولوگییا، پسیخولوگییا، زوولوگییا، بوتانیکا، مینئرالوگییا و مئتاللورگییا حاقیندا معلومات وئریلمیشدیر.

منبعلرین وئردیگی معلوماتلارا اساساً بۇ کیتابین ترتیب اولونماسیندا 500 مؤلیف ایشتراک ائتمیشدیر. 1469-جی ایلده بۇ ائنسیکلویپئدییا وئنئسییادا یئنیدن نشر اولونور. 1543-جو ایلده اونون 11 جیلدی آلمان دیلینه ترجومه اولونور و ائستئراسبورقدا بوراخیلیر.

اورتا عصرلرده ترتیب اولونان اثرلر داها یاخشی ترکیبه مالیک ایدیلر. اونلار لاتین دیلینده یازیلمیشدیلار. میلّی ائنسیکلوپئدییالار سونارلار، اورتا عصرین سونوندا و یئنی تاریخین اولینده مئیدانا گلیر. بیزانتییا دؤورونده یازیلمیش یئگانه کیتاب اوْلان سودا Suda دا یونان دیلینده ایدی. سودا کیتابیندا چوغرافییا و تاریخچی آنتیک مؤلیفلر حاقیندا 32000 مقاله جملنمشدیر.

یئنی دؤورون باشلانغیجیندا ائنسیکلوپئدییا یارادیلماسی اوزره پیونئر فرانسیز فیلوسوفو فرانچیز باکون ساییلیر. او 1620-جی ایلده اؤز "Preparative toward a Natural and Experimental History" کیتابیندا 130 آددا موختلیف ائلملری صافالاییر. بۇ تسنیفاتلاندیرما اوندان سونراکی عالیملر اوچون اساس گؤتورولوردو. اوندان سونرا یااشمیش دیدئروت اؤز ائنسیکلوپئدییاسیندا باکونا ایستیناد ائدیر.

1704-جو ایلده ریاضیاتمی جون هارریس Con Harris لوندوندا تئخنیکا حاقیندا ائنسیکلوپئدییانی (Lexicon technicum) چاپ ائتدیریر. بۇ تئخنیکا ساحه سینده ایلک الیفبا سیراسی ایله دوزولموش، اینگیلیس دیلینده یازیلمیش عومومی ائنسیکلوپئدییا ایدی.

17851-جی ایلده فرانسیز دئنیس دیدئروت Denis Diderot و دالئمبئرت d'Alembert طرفیندن فرانسیز دیلینده ترتیب اولونموش Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences ،(عاغیللی شکیلده دوزولموش لوغت)ایشیق اوزو گؤرور.

1769 و 1771-جی ایللرده ویلیام ائسمیل Viliam Smille طرفیندن Encyclopædia Britannica اوچ جیلده چاپ اولونور.

آذربایجان تورکجه‌سینده ایلک ائنسیکلوپئدییا 1976-1987-جی ایللرده نشر ائدیلمیش 10 جیلدلیک آذربایجان سووئت ائنسیکلوپئدییاسیدیر. کیریل الیفباسی ایله چاپ اولونان بۇ ائنسیکلوپئدییا حاضیردا آذربایجان تورکجه‌سینده ائنسیکلوپئدیک اینفورماسییا بازالاریندان ان موکممه لیدیر.