لهیستان: نوسخهلر آراسینداکی فرق
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''لهیستان''' یا دا رسمی آدیلا لهیستان جمهوریتی اۇرتا [[اوروپا]]دا یئرلشن بیر اوْلکه دیر. پایتختی [[ورشو]] شهریدیر. |
'''لهیستان''' یا دا رسمی آدیلا لهیستان جمهوریتی اۇرتا [[اوروپا]]دا یئرلشن بیر اوْلکه دیر. پایتختی [[ورشو]] شهریدیر. |
||
'''لهیستان''' و یا '''لهیستان جومهوریتی مرکزی اوروپادا اوْلۇب غربده [[آلمان]]، جنۇبدا [[چخ جومهوریتی]] و [[ایسلوواکی]]، شرقده [[اوکراین]] و [[بلاروس]]، شیمالدا ایسه [[بالتیک دنیزی]]، [[لیتونی]] و [[روسیه]] ([[کالینینقراد ویلایتی]]) ایله همسرحددیر. اؤلکنین همچینین [[دانمارک]] و [[سوئیس]] ایله دنیز سرحدلری واردیٛر. لهیستاننیٛن اراضیسی 312.683 کیلومئتر موربع -دیر (دۆنیادا اراضیسینه گؤره 69-جی یئرددیر). اهالیسی 38.1 میلیوْندان چوْخدۇر، ساکینلر ساسن تاری اوْن بیرینجی مرکز [[کراکوْو]] و پایتخت [[ورشو]] کیمی بؤیۆک شهرلرده مسکۇنلاشمیٛشلار. |
|||
[[File:Truce of Deulino 1618-1619.PNG|300 px|thumb|right|The [[Polish–Lithuanian Commonwealth]] at its greatest extent, after the [[Truce of Deulino]] (Dywilino) of 1619]] |
|||
[[File:Oath of confirmation of Constitution of the 3rd May 1791.PNG|thumb|300 px|left|In 1791 the [[Great Sejm|Great or Four-Year Sejm]] adopted the [[Constitution of May 3, 1791|May 3 Constitution]] at the [[Royal Castle, Warsaw|Royal Castle]] in [[Warsaw]]]][[File:Partitions of Poland.png|thumb|right|300px|The three [[Partitions of Poland|Partitions of the Polish–Lithuanian Commonwealth]] (1772, 1793, and 1795)]] |
|||
== لهیستانین تاریخی == |
|||
[[File:Battle of Tannenberg.jpg|thumb|right|225 px|An iconic representation of the [[Battle of Grunwald]], a great military contest in the [[Late Middle Ages]]]] |
|||
ایلک لهیستان دؤولتی [[966]]-جیٛ ایلده یارادیٛلمیٛشدیٛ. همین دؤولتین سرحدلری تخمینن بۇگۆنکۆ لهیستان سرحدلری ایله اۆست-ۆسته دۆشۆر. لهیستان [[1025]]-جی ایلده کراللیٛغا چوریلمیش، [[1569]]-جی ایلده ایسه بؤیۆک لیتونی حرسوْقلۇغۇ ایله بیرلشرک لهیستان-لیتونی بیرلییینین ساسیٛنیٛ قوْیدۇ. بۇ ایتتیفاق یالنیٛز [[1795]]-جی ایلده داغیٛلمیٛشدیٛ. [[1918]]-جی ایلده مۆستقیللییینی ینیدن قازانان لهیستان [[ایکینجی دۆنیا مۆحاریبسی]] دؤورۆنده [آدوْلف هیتلر]] آلمانین طرفیندن ایشغال اوْلۇنمۇش، مۆحاریبه بیتدیکیدن سوْنرا ایسه کوْممۇنیست دؤولت کیمی [[سسرای]]-نین نظارت ائتدییی شرق بلوْکۇنا داخیل اوْلمۇشدۇ. [[1989]]-جی ایلده کوْممۇنیست رژیمی دوریلدیکدن سوْنرا لهیستاندا "ۆچۆنجۆ جومهوریتی" قۇرۇلدۇ. بۇ گۆن اوروپا ایتتیفاقیٛنیٛن ان چوْخ اهالییه مالیک 6-جیٛ اؤلکسی اوْلان لهیستان 16 ووْیووْدالیگدان ({{لانگ-پل|wوْژwóدزتwوْ}}) عیبارت لیبرال دموْکراتیک دؤولتدیر. اؤلکه [[اوروپا بیرلییی]]، [[ناتوْ]]، [[بمت]]، [[ایقتیسادی مکداشلیٛق تشکیلاتیٛ]]، [[دۆنیا تیجارت تشکیلاتیٛ]]نیٛن عضوۆدۆر. |
|||
[[File:Siemiginowski John III Sobieski with his son.jpg|thumb|left|200 px|King [[John III Sobieski]] with son [[James Louis Sobieski|Jakub]], whom he tried to position to be his successor. Sobieski led the Commonwealth to its [[Battle of Vienna|last victories]].]] |
|||
877-جی ایلده کیچیک لهیستان اراضیسی بؤیۆک موْراوییا دؤولتی طرفیندن ایشغال ائدیلدیکدن سوْنرا قنزنوْ شهری پایتخت اوْلماقلا بؤیۆک لهیستان اراضیسی لهیستان دؤولتینین یارانماسیٛ اۆچۆن اساس مرکز اوْلدۇ. لهیستان دؤولتینین بانیسی و ایلک حؤکیلومئترداریٛ پیاستوْولار ناصلیندن اوْلان کنیاز ستفان ای مشکوْ (960-992) اوْلمۇشدۇر. اوْ، 966-جیٛ ایلده غرب عادتلری اۆزره مسیحیت دینینی قبۇل ائتمیشدیر. اوْنۇن اوْغلۇ-ایگید بوْلسلاویٛن دؤورۆنده لهیستان کنیازلیٛغیٛ اؤزۆنۆن گۆجلۆ دؤورۆنۆ یاشاییٛردیٛ. لهیستان و ویستۇلا چایلاریٛ آراسیٛندا یاشامیٛش اوْلان ایسلاو قبیللرینین قۇرمۇش اوْلدۇغۇ بیر دؤولتدیر. اوْ زامانکی بۇ ایسلاولارا "یایلا اینسانلاریٛ" مناسیٛنیٛ ورن "پوْلان" دییلیردی. زامانلا بۇ آد لهیستان حالیٛنا چوریلدی. |
|||
لهیستان اوْن دؤرد عصردن وْن یددی عصره قدر کچن مۆددت ایچینده [[اوروپا]]دا گۆجلۆ بیر دؤولت حالیٛندا ایدی. "ۆچ پارچالانمادان" ایلکی [[1772]]-جی ایل تاریخینه قدر اوْلان مۆختلیف خاندانلیگلار ایدارسینده ایدی. بۇ تاریخدن اعتباراً لهیستاننیٛن چؤکۆش دؤورۆ باشلادیٛ. [[1772]]-جی ایل تاریخینده [[پروس]]، [[روسیه]] و [[اوتریش]]، اؤلکه توْرپاقلاریٛنیٛ آرالاریٛندا پایلاشدیٛلار. بۇنۇ [[1793]]-جی و [[1795]]-جی ایللر پایلاشمالاریٛ ایزلدی. لهیستاننیٛن لینده یالنیٛز شرق [[پروس]] اراضیلری قالدیٛ. [[بیرینجی دۆنیا مۆحاریبسی]]ندن سوْنرا اۇزۇن مۆباریزه و چتینلیکلردن سوْنرا 1918-جی ایلده ورسای مۆقاویلسی ایله مۆستقیللییی تامین ائدیلدی. لهیستان [[1918]]-جی ایل [[7 نوْیابر]]دا مۆستقیل اؤلکه ائلان ائدیلدی. لهیستاندا حاکیمیییته لهیستان سوْسیالیست پارتییاسیٛنیٛن رهبری اوْلان یۇزف پیلسۇدسکی گلدی. لهیستاننیٛن [[غرب]] سرحدلری ورسای مۆقاویلسی ایله مۆیینلشدیریلمیشدی. [[1919]]-جی ایل [[28 اییۇن]]دا لهیستان نۆمایندلری اوْنا ایمزا آتمیٛشدیٛلار. لاکین [[شرق]] سرحدلرینی مۆیین ائتمکده [آنتانتا]] دؤولتلری لهیستانیا فعالیییت آزادلیٛؤیٛ ورمیشدیلر. حتتا [[1919]]-جی ایلین دکابر آییٛندا آنتانتانیٛن آلی شۇراسیٛ شرقده لهیستاننیٛن سرحد ختتینی تسدیق ائتدی. بۇ، شرتی اوْلاراق [[کرزوْن ختتی]] آدلاندیٛریٛلدیٛ. [[1921]]-جی ایلین مارتیٛندا [[ریقا]]دا سوْوت-لهیستان مۆقاویلسی ایمزالاندیٛ. همین مۆقاویلیه ساسن غربی بلوْرۇس و غربی اوکراین اراضیلری لهیستاننیٛن ترکیبینده قالدیٛ. [[1921]]-جی ایل [[12 مارت]]دا اؤلکنین کوْنستیتۇسییاسیٛ قبۇل اوْلۇندۇ. کوْنستیتۇسییادا جومهوریتی قۇرۇلۇشۇ تسبیت ائدیلدی. پیلسۇدکینین سلاحیییت مۆددتی بیتدییی اۆچۆن بۆتۆن وزیفلریندن ایمتینا ائتدی. لاکین اؤلکده وضیعت گتدیکجه پیسلشیر، سیاسی دیدیشملر، میللی مۆناقیشلر اؤلکنی ایدار اوْلۇنماز وضیعته سالیٛردیٛ. [[1926]]-جیٛ ایلده اؤلکده حربی چوریلیش باش وردی. ی.پیلسۇدکی ینیدن حاکیمیییته گلدی. اوْ، [[1935]]-جی ایله کیمی دؤولتین باشچیٛسیٛ اوْلدۇ. بۇ ایللر اؤز ماحیییتینه گؤره لهیستان تاریخینه ''ساناسیوْن'' (ساغلاملاشدیٛرما) دؤورۆ کیمی داخیل اوْلمۇشدۇر. لهیستان خاریجی سییاستده آنتیسوْوت و آنتیالمان سییاستی یئریدیردی. بۇ دا، [[1939]]-جی ایلده لهیستاننیٛن [[سسرای]] و [[آلمان]] آراسیٛندا بؤلۆشدۆرۆلمسی ایله نتیجلندی. |
|||
[[File:August der Starke.jpg|thumb|right|200px|[[Augustus II the Strong]]]] |
|||
[[1939]]-جی ایلده عینی آندا هم ناسیست [[آلمان]]نیٛن و هم ده [[روسیه]]نیٛن ایشغالیٛنا اۇغرادیٛ. [[ایکینجی دۆنیا مۆحاریبسی]] عرضینده آلتیٛ میلیوْن لهیستانلیٛ اؤلدۆرۆلدۆ. داها سوْنرا آلمان اوْردۇلاریٛ مۆتتفیقلره تسلیم اوْلدۇ. ایشغال سناسیٛندا قۇرۇلان سۆرگۆندکی لهیستان حؤکۇمتی ایش باشیٛنا گلدی. [[1947]]-جی ایلده ائدیلن سچکیلرده کوْممۇنیستلر حؤکۇمتی قۇردۇلار و اؤلکنی روسیه نیٛن پیکی وضیعتینه گتیردیلر. ایکینجی دۆنیا مۆحاریبسینین بۇ چتین گۆنلریندن سوْنرا لهیستان، روسیه یا وریلن 178.842 کیلومئتر موربع -لیک بؤلگیه قارشیٛ [[1945]]-جی ایلده آلمان توْرپاقلاریٛندان 102.400 کیلومئتر موربع -لیک بیر بؤلگنی گؤتۆردۆ. اوْدر-نیسسئ ختتینین شرقینده قالان بۇ بؤلگه [[سیلزییا]]، پوْمرانییا، غرب پروس و شرق پروس دا داخیل ایدی. لهیستان ایدارسینه کوْممۇنیستلرین گلمسییل، بؤیۆک مۆلکیییتلر قالدیٛریٛلدیٛ، صنایعلر میللیلشدیریلدی، مکتبلردکی تحصیل سیستملری کوْممۇنیستلشدیریلدی. ایستحصال آزالدیٛ. بۆتۆن بۇنلاریٛن نتیجسینده [[1956]]-جیٛ ایلده [[پوْزنان]]دا عصیان چیٛخدیٛ. |
|||
[[File:Death of Poniatowski.jpg|thumb|left|250 px|[[Józef Poniatowski]]'s leap into the [[Weisse Elster|Elster]] at the [[Battle of Leipzig]] to some epitomized Poland's fate]] |
|||
[[1970]]-جی ایلده ینی آغیٛر ورگیلر و حددیندن آرتیٛق قییمت یۆکسلملری ینی عصیانلارا یوْلاچتیٛ. [[1980]]-جی ایلده حادیثه لر داها شیددتلندی. لنین لیمانلاریٛندا اینکیشاف ائدن "ایشچی تتیللری" سوْنۇندا، ایشچینین یانیٛندا اوْلدۇغۇنۇ سؤیلین کوْممۇنیست ایداره "21 ایمتییازیٛ" ورمک مجبۇریییتینده قالدیٛ. [[قدانسک]] آدیٛیلا بیلینن بۇ تتیللر سوْنۇندا، مۆستقیل ایشچی پشلری قۇرما حاققیٛ لده ائدیلدی. |
|||
حادیثه لرین گدیشیندن حۆرکن [[روسیه]]نیٛن تحدیدلری اؤلکده حربی وضیعت ائلانیٛنا سبب اوْلدۇ. ایشچی قییاملاریٛنیٛ تشکیل ائدن همریلیک پشسی لیدرلری حبس اوْلۇندۇ. [[1982]]-جی ایلده [آمریکا بیرلشمیش ایالتلاریٛ|آمریکا بیرلشمیش ایالتلری]]-یٛن تزییقی نتیجسی حربی وضیعت قالدیٛریٛلدیٛ. [[1983]]-جۆ ایلده ینه قدانسکدا لنین لیمانلاریٛندا حؤکۇمت لیحداریٛ گؤستریلر ائدیلدی. [[1 مای]]دا لهیستان ایشچیلری، ایشچی حؤکۇمتیندن حاققلاریٛنیٛ طلب ائتمک اۆزره "ایشچی بایرامیٛنیٛ" تتیللرله قید ائتدیلر. عسگری ایداره ایشچیلره بعضی حاققلار وردی. [[1985]]-جی ایلده سچکیلریندن سوْنرا حاکیمیییته کچن [[ووْیچخ یارۇزلسکی]]، غربله علاقه لرینی اینکیشاف ائتدیرمیه چالیٛشدیٛ. آرتان ایقتیصادی پروْبلملر [[1988]]-جی ایلده بؤیۆک بیر تتیل دالغاسیٛنا سبب اوْلدۇ. [[1989]]-جی ایلین اییۇنۇندا ائدیلن سچکیلرد، اوْ تاریخه قدر ایقتیداردا اوْلان بیرلشمیش ایشچی پارتییاسیٛ آغیٛر مغلۇبیییته اۇغرادیٛ. همریلیک پشسینین تکلیفی اۆزرینه [[تادۇش مازوْوتسکی]] باشچیٛلیٛغیٛندا بیر کوْالیسییا حؤکۇمتی قۇرۇلدۇ. [[1990]]-جیٛ ایلدکی دؤولت باشچیٛلیٛغیٛ سچکیلرینی [[لخ والنسا]] قازاندیٛ. |
|||
== اهالی و سوْسیال حیات == |
|||
لهیستانلیٛلار [[اسلاولار]] منشلیدیرلر. اهالینین ان کوهنه قایناغیٛنیٛ 10-جی عصرده "پوْلان" آدیٛ وریلن اسلاولار قبیللری میدانا گتیریر. تخمینن اوْلاراق 37.875.000 اهالییه صاحیب بیر اؤلکدیر. اهالینین 98% اینی لهیستانلیٛلار میدانا گتیریر. گری قالان کیچیک بیر هیسسسینی ایسه آلمانلار، اوکراینلیٛلار و بلوْرۇسلار تشکیل ائدیر. لهیستانلیٛلاریٛن 65% یاخیٛنیٛ گنج اوْلۇب، 15 ایله 60 یاش قرۇپۇ آراسیٛندادیٛر. اهالی سیٛخلیٛغیٛ 121 اوْلۇب، ایللیک اهالی آرتیٛمیٛ 0،1%-دیر. |
|||
بۇ گۆنکی لهیستان دیلی، اسلاولار قبیللریندن تشکیل ائتمیش پوْلانلرین دیلیندن قایناقلانماقدادیٛر. بۇنا مۆقابیل، پوْمرانییانیٛن شرقینده و لهیستان کارپاتلاریٛنیٛن بعضی بؤلگلرینده دیگر اسلاولار قبیللرینین بیر میقدار فرقلی ایستیقامتلری اوْلان لحجلری ده دانیٛشیٛلماقدادیٛر. لهیستان خالقیٛنیٛن بؤیۆک بیر هیسسسی کاتوْلیکدیر. مسیحیتلاریٛن ائکس-پاپاسیٛ [[یی ایوْانن پاول]]، لهیستانلیٛدیٛر. |
|||
لهیستاندا تحصیل و تحصیل ایمکانلاریٛ اوْلدۇقجا گنیشدیر. خالقیٛن اوْخۇما یازما نیسبتی 98%-دیر. ووللر کاتوْلیک اینانجیٛنا گؤره حاضیرلانمیٛش تحصیل تدریس پلانیٛسیٛ، کوْممۇنیستلرین ایش باشیٛنا گلمسییله داها پیس بیر وضیعته سالیٛندیٛ. درسلر تامامیله دیندن اۇزاقلاشدیٛریٛلمیٛش و کوْممۇنیست ایدوْلوْگییاسیٛیلا شاگیردلرین بیینلری زهرلنمیه چالیٛشیٛلمیٛشدیٛر. مارخسیست-لنینیست فلسفه ایچینده بوْغۇلمۇش دۆشۆنجه و پرینسیپلر، هر سویییده مجبۇری اؤیردیلمکده ایدی. 1986 دان سوْنرا بۇ مجبۇر ائتمه یاواش یاواش یۇمۇشالمیٛشدیر. مؤوجۇد بیلیمیوردولر ایچینده کراکوْودا ژاگرللوْنیوْن بیلیمیوردوی، لیۇبلین کاتوْلیک بیلیمیوردوی و ورشو بیلیمیوردوی ان اهمیییتلیلریدیر. |
|||
== دیل== |
|||
۱- [[لهیستانی]] ۹۸٫۷ % |
|||
۲- [[اوکراینی]] ۶ % |
|||
۳- [[آلمان]]ی ۰٫۴ % |
|||
۴- [[:بلاروس|بلاروسی]] ۰٫۱ % |
|||
==مذهب== |
|||
۱- [[کاتولیک]] ۹۵ % |
|||
۲- [[ارتودوکس]] ۲٫۳ % |
|||
۳- [[پروتستان]] ۰٫۴ % |
|||
== لهیستانین اوستانلاری == |
|||
لهیستان ۱۶ استانی وار: |
|||
{| class="wikitable" |
|||
|- |
|||
! اوستان !! لهیستانی !! مرکز |
|||
|- |
|||
| [[استان سلیزیا سفلی|دولنواشلونسکی (سلیزیا سفلی)]]<ref>Lower Silesian</ref> || Dolnoslaskie || [[وروتسلاو]] |
|||
|- |
|||
| کویاواسکو پومورسکی<ref>Kuyavian-Pomeranian</ref> ||Kujawasko-Pomorskie || [[بیدگوشچ]]{{-}}[[ترونی]] |
|||
|- |
|||
| [[اوستان ووتسکی|ووجکی]] || Lodzkie || [[ووج]] |
|||
|- |
|||
| [[اوستان لوبلین|لوبلسکی (لوبلین)]]<ref> Lublin</ref> ||Lubelskie || لوبلین |
|||
|- |
|||
| [[اوستان لوبوسکی|لوبوسکی (لوبوش)]]<ref>Lubusz</ref> ||Lubuskie || [[گورژوف ویلکوپولسکی]]{{-}}[[ژلونا گورا]] |
|||
|- |
|||
| [[اوستان لهستان کوچکتر|ماووپولسکی (لهستان کوچکتر)]]<ref>Lesser Poland</ref> ||Malopolskie || [[کراکوف]] |
|||
|- |
|||
| [[اوستان ماسوویان|ماسوویان]] || Masovian || [[ورشو]] |
|||
|- |
|||
| [[اوستان اوپوله|اوپولسکی (اوپوله)]] || Opolskie || [[اوپوله]] |
|||
|- |
|||
| [[اوستان پودکارپاکیه|پودکاروپاسکی (پودکارپاکیه)]] || Podkaropackie || [[ژشوف]] |
|||
|- |
|||
| [[اوستان پودلاسکی|پودلاسکی]]<ref>Podlasie</ref> || Podlaskie || [[بیاویستوک]] |
|||
|- |
|||
| [[اوستان پومرانی|پومورسکی (پومرانی)]]<ref>Pomeranian</ref> ||Pomorskie || [[گدانسک]] |
|||
|- |
|||
| [[اوستان سیلسیان|اشلونسکی (سیلسیان)]]<ref>Silesian</ref>|| Slaskie || [[کاتوویتس]] |
|||
|- |
|||
| [[اوستان اشویداشکسیه|اشفیتوکشیسکی]] || Swietokrzyskie || [[کیلتس]] |
|||
|- |
|||
| [[اوستان وارمی-ماسوری|وارمینسکو مازورسکی وارمی-ماسوری)]] || Warminsko-Mazurskie || [[الشتین]] |
|||
|- |
|||
| [[واستان لهستان بزرگتر|ویلکوپولسکی (لهستان بزرگتر)]]<ref>Greater Poland</ref> || Wielkopolskie || [[پوزنان]] |
|||
|- |
|||
|[[اوستان پومرانی غربی|زاخودنی پومورسکی (پومرانی غربی)]]{{سخ}}<ref> West Pomeranian</ref>|| Zachodniopomorskie || [[شچچین]] |
|||
|} |
|||
لهیستاننیٛن اساس شهری ورشودیٛر. دیگر اهمیییتلی شهرلری ایسه; [[وروتسلاو]]، [[ووچ]] ، [[گدانسک]] ، [[پوزنان]]و [[راکوف]] دیٛر. |
|||
۲ آقوست ۲۰۱۶، ساعت ۰۸:۵۴ نوسخهسی
لهیستان یا دا رسمی آدیلا لهیستان جمهوریتی اۇرتا اوروپادا یئرلشن بیر اوْلکه دیر. پایتختی ورشو شهریدیر.
لهیستان و یا لهیستان جومهوریتی مرکزی اوروپادا اوْلۇب غربده آلمان، جنۇبدا چخ جومهوریتی و ایسلوواکی، شرقده اوکراین و بلاروس، شیمالدا ایسه بالتیک دنیزی، لیتونی و روسیه (کالینینقراد ویلایتی) ایله همسرحددیر. اؤلکنین همچینین دانمارک و سوئیس ایله دنیز سرحدلری واردیٛر. لهیستاننیٛن اراضیسی 312.683 کیلومئتر موربع -دیر (دۆنیادا اراضیسینه گؤره 69-جی یئرددیر). اهالیسی 38.1 میلیوْندان چوْخدۇر، ساکینلر ساسن تاری اوْن بیرینجی مرکز کراکوْو و پایتخت ورشو کیمی بؤیۆک شهرلرده مسکۇنلاشمیٛشلار.
لهیستانین تاریخی
ایلک لهیستان دؤولتی 966-جیٛ ایلده یارادیٛلمیٛشدیٛ. همین دؤولتین سرحدلری تخمینن بۇگۆنکۆ لهیستان سرحدلری ایله اۆست-ۆسته دۆشۆر. لهیستان 1025-جی ایلده کراللیٛغا چوریلمیش، 1569-جی ایلده ایسه بؤیۆک لیتونی حرسوْقلۇغۇ ایله بیرلشرک لهیستان-لیتونی بیرلییینین ساسیٛنیٛ قوْیدۇ. بۇ ایتتیفاق یالنیٛز 1795-جی ایلده داغیٛلمیٛشدیٛ. 1918-جی ایلده مۆستقیللییینی ینیدن قازانان لهیستان ایکینجی دۆنیا مۆحاریبسی دؤورۆنده [آدوْلف هیتلر]] آلمانین طرفیندن ایشغال اوْلۇنمۇش، مۆحاریبه بیتدیکیدن سوْنرا ایسه کوْممۇنیست دؤولت کیمی سسرای-نین نظارت ائتدییی شرق بلوْکۇنا داخیل اوْلمۇشدۇ. 1989-جی ایلده کوْممۇنیست رژیمی دوریلدیکدن سوْنرا لهیستاندا "ۆچۆنجۆ جومهوریتی" قۇرۇلدۇ. بۇ گۆن اوروپا ایتتیفاقیٛنیٛن ان چوْخ اهالییه مالیک 6-جیٛ اؤلکسی اوْلان لهیستان 16 ووْیووْدالیگدان (شابلون:لانگ-پل) عیبارت لیبرال دموْکراتیک دؤولتدیر. اؤلکه اوروپا بیرلییی، ناتوْ، بمت، ایقتیسادی مکداشلیٛق تشکیلاتیٛ، دۆنیا تیجارت تشکیلاتیٛنیٛن عضوۆدۆر.
877-جی ایلده کیچیک لهیستان اراضیسی بؤیۆک موْراوییا دؤولتی طرفیندن ایشغال ائدیلدیکدن سوْنرا قنزنوْ شهری پایتخت اوْلماقلا بؤیۆک لهیستان اراضیسی لهیستان دؤولتینین یارانماسیٛ اۆچۆن اساس مرکز اوْلدۇ. لهیستان دؤولتینین بانیسی و ایلک حؤکیلومئترداریٛ پیاستوْولار ناصلیندن اوْلان کنیاز ستفان ای مشکوْ (960-992) اوْلمۇشدۇر. اوْ، 966-جیٛ ایلده غرب عادتلری اۆزره مسیحیت دینینی قبۇل ائتمیشدیر. اوْنۇن اوْغلۇ-ایگید بوْلسلاویٛن دؤورۆنده لهیستان کنیازلیٛغیٛ اؤزۆنۆن گۆجلۆ دؤورۆنۆ یاشاییٛردیٛ. لهیستان و ویستۇلا چایلاریٛ آراسیٛندا یاشامیٛش اوْلان ایسلاو قبیللرینین قۇرمۇش اوْلدۇغۇ بیر دؤولتدیر. اوْ زامانکی بۇ ایسلاولارا "یایلا اینسانلاریٛ" مناسیٛنیٛ ورن "پوْلان" دییلیردی. زامانلا بۇ آد لهیستان حالیٛنا چوریلدی.
لهیستان اوْن دؤرد عصردن وْن یددی عصره قدر کچن مۆددت ایچینده اوروپادا گۆجلۆ بیر دؤولت حالیٛندا ایدی. "ۆچ پارچالانمادان" ایلکی 1772-جی ایل تاریخینه قدر اوْلان مۆختلیف خاندانلیگلار ایدارسینده ایدی. بۇ تاریخدن اعتباراً لهیستاننیٛن چؤکۆش دؤورۆ باشلادیٛ. 1772-جی ایل تاریخینده پروس، روسیه و اوتریش، اؤلکه توْرپاقلاریٛنیٛ آرالاریٛندا پایلاشدیٛلار. بۇنۇ 1793-جی و 1795-جی ایللر پایلاشمالاریٛ ایزلدی. لهیستاننیٛن لینده یالنیٛز شرق پروس اراضیلری قالدیٛ. بیرینجی دۆنیا مۆحاریبسیندن سوْنرا اۇزۇن مۆباریزه و چتینلیکلردن سوْنرا 1918-جی ایلده ورسای مۆقاویلسی ایله مۆستقیللییی تامین ائدیلدی. لهیستان 1918-جی ایل 7 نوْیابردا مۆستقیل اؤلکه ائلان ائدیلدی. لهیستاندا حاکیمیییته لهیستان سوْسیالیست پارتییاسیٛنیٛن رهبری اوْلان یۇزف پیلسۇدسکی گلدی. لهیستاننیٛن غرب سرحدلری ورسای مۆقاویلسی ایله مۆیینلشدیریلمیشدی. 1919-جی ایل 28 اییۇندا لهیستان نۆمایندلری اوْنا ایمزا آتمیٛشدیٛلار. لاکین شرق سرحدلرینی مۆیین ائتمکده [آنتانتا]] دؤولتلری لهیستانیا فعالیییت آزادلیٛؤیٛ ورمیشدیلر. حتتا 1919-جی ایلین دکابر آییٛندا آنتانتانیٛن آلی شۇراسیٛ شرقده لهیستاننیٛن سرحد ختتینی تسدیق ائتدی. بۇ، شرتی اوْلاراق کرزوْن ختتی آدلاندیٛریٛلدیٛ. 1921-جی ایلین مارتیٛندا ریقادا سوْوت-لهیستان مۆقاویلسی ایمزالاندیٛ. همین مۆقاویلیه ساسن غربی بلوْرۇس و غربی اوکراین اراضیلری لهیستاننیٛن ترکیبینده قالدیٛ. 1921-جی ایل 12 مارتدا اؤلکنین کوْنستیتۇسییاسیٛ قبۇل اوْلۇندۇ. کوْنستیتۇسییادا جومهوریتی قۇرۇلۇشۇ تسبیت ائدیلدی. پیلسۇدکینین سلاحیییت مۆددتی بیتدییی اۆچۆن بۆتۆن وزیفلریندن ایمتینا ائتدی. لاکین اؤلکده وضیعت گتدیکجه پیسلشیر، سیاسی دیدیشملر، میللی مۆناقیشلر اؤلکنی ایدار اوْلۇنماز وضیعته سالیٛردیٛ. 1926-جیٛ ایلده اؤلکده حربی چوریلیش باش وردی. ی.پیلسۇدکی ینیدن حاکیمیییته گلدی. اوْ، 1935-جی ایله کیمی دؤولتین باشچیٛسیٛ اوْلدۇ. بۇ ایللر اؤز ماحیییتینه گؤره لهیستان تاریخینه ساناسیوْن (ساغلاملاشدیٛرما) دؤورۆ کیمی داخیل اوْلمۇشدۇر. لهیستان خاریجی سییاستده آنتیسوْوت و آنتیالمان سییاستی یئریدیردی. بۇ دا، 1939-جی ایلده لهیستاننیٛن سسرای و آلمان آراسیٛندا بؤلۆشدۆرۆلمسی ایله نتیجلندی.
1939-جی ایلده عینی آندا هم ناسیست آلماننیٛن و هم ده روسیهنیٛن ایشغالیٛنا اۇغرادیٛ. ایکینجی دۆنیا مۆحاریبسی عرضینده آلتیٛ میلیوْن لهیستانلیٛ اؤلدۆرۆلدۆ. داها سوْنرا آلمان اوْردۇلاریٛ مۆتتفیقلره تسلیم اوْلدۇ. ایشغال سناسیٛندا قۇرۇلان سۆرگۆندکی لهیستان حؤکۇمتی ایش باشیٛنا گلدی. 1947-جی ایلده ائدیلن سچکیلرده کوْممۇنیستلر حؤکۇمتی قۇردۇلار و اؤلکنی روسیه نیٛن پیکی وضیعتینه گتیردیلر. ایکینجی دۆنیا مۆحاریبسینین بۇ چتین گۆنلریندن سوْنرا لهیستان، روسیه یا وریلن 178.842 کیلومئتر موربع -لیک بؤلگیه قارشیٛ 1945-جی ایلده آلمان توْرپاقلاریٛندان 102.400 کیلومئتر موربع -لیک بیر بؤلگنی گؤتۆردۆ. اوْدر-نیسسئ ختتینین شرقینده قالان بۇ بؤلگه سیلزییا، پوْمرانییا، غرب پروس و شرق پروس دا داخیل ایدی. لهیستان ایدارسینه کوْممۇنیستلرین گلمسییل، بؤیۆک مۆلکیییتلر قالدیٛریٛلدیٛ، صنایعلر میللیلشدیریلدی، مکتبلردکی تحصیل سیستملری کوْممۇنیستلشدیریلدی. ایستحصال آزالدیٛ. بۆتۆن بۇنلاریٛن نتیجسینده 1956-جیٛ ایلده پوْزناندا عصیان چیٛخدیٛ.
1970-جی ایلده ینی آغیٛر ورگیلر و حددیندن آرتیٛق قییمت یۆکسلملری ینی عصیانلارا یوْلاچتیٛ. 1980-جی ایلده حادیثه لر داها شیددتلندی. لنین لیمانلاریٛندا اینکیشاف ائدن "ایشچی تتیللری" سوْنۇندا، ایشچینین یانیٛندا اوْلدۇغۇنۇ سؤیلین کوْممۇنیست ایداره "21 ایمتییازیٛ" ورمک مجبۇریییتینده قالدیٛ. قدانسک آدیٛیلا بیلینن بۇ تتیللر سوْنۇندا، مۆستقیل ایشچی پشلری قۇرما حاققیٛ لده ائدیلدی.
حادیثه لرین گدیشیندن حۆرکن روسیهنیٛن تحدیدلری اؤلکده حربی وضیعت ائلانیٛنا سبب اوْلدۇ. ایشچی قییاملاریٛنیٛ تشکیل ائدن همریلیک پشسی لیدرلری حبس اوْلۇندۇ. 1982-جی ایلده [آمریکا بیرلشمیش ایالتلاریٛ|آمریکا بیرلشمیش ایالتلری]]-یٛن تزییقی نتیجسی حربی وضیعت قالدیٛریٛلدیٛ. 1983-جۆ ایلده ینه قدانسکدا لنین لیمانلاریٛندا حؤکۇمت لیحداریٛ گؤستریلر ائدیلدی. 1 مایدا لهیستان ایشچیلری، ایشچی حؤکۇمتیندن حاققلاریٛنیٛ طلب ائتمک اۆزره "ایشچی بایرامیٛنیٛ" تتیللرله قید ائتدیلر. عسگری ایداره ایشچیلره بعضی حاققلار وردی. 1985-جی ایلده سچکیلریندن سوْنرا حاکیمیییته کچن ووْیچخ یارۇزلسکی، غربله علاقه لرینی اینکیشاف ائتدیرمیه چالیٛشدیٛ. آرتان ایقتیصادی پروْبلملر 1988-جی ایلده بؤیۆک بیر تتیل دالغاسیٛنا سبب اوْلدۇ. 1989-جی ایلین اییۇنۇندا ائدیلن سچکیلرد، اوْ تاریخه قدر ایقتیداردا اوْلان بیرلشمیش ایشچی پارتییاسیٛ آغیٛر مغلۇبیییته اۇغرادیٛ. همریلیک پشسینین تکلیفی اۆزرینه تادۇش مازوْوتسکی باشچیٛلیٛغیٛندا بیر کوْالیسییا حؤکۇمتی قۇرۇلدۇ. 1990-جیٛ ایلدکی دؤولت باشچیٛلیٛغیٛ سچکیلرینی لخ والنسا قازاندیٛ.
اهالی و سوْسیال حیات
لهیستانلیٛلار اسلاولار منشلیدیرلر. اهالینین ان کوهنه قایناغیٛنیٛ 10-جی عصرده "پوْلان" آدیٛ وریلن اسلاولار قبیللری میدانا گتیریر. تخمینن اوْلاراق 37.875.000 اهالییه صاحیب بیر اؤلکدیر. اهالینین 98% اینی لهیستانلیٛلار میدانا گتیریر. گری قالان کیچیک بیر هیسسسینی ایسه آلمانلار، اوکراینلیٛلار و بلوْرۇسلار تشکیل ائدیر. لهیستانلیٛلاریٛن 65% یاخیٛنیٛ گنج اوْلۇب، 15 ایله 60 یاش قرۇپۇ آراسیٛندادیٛر. اهالی سیٛخلیٛغیٛ 121 اوْلۇب، ایللیک اهالی آرتیٛمیٛ 0،1%-دیر.
بۇ گۆنکی لهیستان دیلی، اسلاولار قبیللریندن تشکیل ائتمیش پوْلانلرین دیلیندن قایناقلانماقدادیٛر. بۇنا مۆقابیل، پوْمرانییانیٛن شرقینده و لهیستان کارپاتلاریٛنیٛن بعضی بؤلگلرینده دیگر اسلاولار قبیللرینین بیر میقدار فرقلی ایستیقامتلری اوْلان لحجلری ده دانیٛشیٛلماقدادیٛر. لهیستان خالقیٛنیٛن بؤیۆک بیر هیسسسی کاتوْلیکدیر. مسیحیتلاریٛن ائکس-پاپاسیٛ یی ایوْانن پاول، لهیستانلیٛدیٛر.
لهیستاندا تحصیل و تحصیل ایمکانلاریٛ اوْلدۇقجا گنیشدیر. خالقیٛن اوْخۇما یازما نیسبتی 98%-دیر. ووللر کاتوْلیک اینانجیٛنا گؤره حاضیرلانمیٛش تحصیل تدریس پلانیٛسیٛ، کوْممۇنیستلرین ایش باشیٛنا گلمسییله داها پیس بیر وضیعته سالیٛندیٛ. درسلر تامامیله دیندن اۇزاقلاشدیٛریٛلمیٛش و کوْممۇنیست ایدوْلوْگییاسیٛیلا شاگیردلرین بیینلری زهرلنمیه چالیٛشیٛلمیٛشدیٛر. مارخسیست-لنینیست فلسفه ایچینده بوْغۇلمۇش دۆشۆنجه و پرینسیپلر، هر سویییده مجبۇری اؤیردیلمکده ایدی. 1986 دان سوْنرا بۇ مجبۇر ائتمه یاواش یاواش یۇمۇشالمیٛشدیر. مؤوجۇد بیلیمیوردولر ایچینده کراکوْودا ژاگرللوْنیوْن بیلیمیوردوی، لیۇبلین کاتوْلیک بیلیمیوردوی و ورشو بیلیمیوردوی ان اهمیییتلیلریدیر.
دیل
۱- لهیستانی ۹۸٫۷ %
۲- اوکراینی ۶ %
۳- آلمانی ۰٫۴ %
۴- بلاروسی ۰٫۱ %
مذهب
۱- کاتولیک ۹۵ %
۲- ارتودوکس ۲٫۳ %
۳- پروتستان ۰٫۴ %
لهیستانین اوستانلاری
لهیستان ۱۶ استانی وار:
| اوستان | لهیستانی | مرکز |
|---|---|---|
| دولنواشلونسکی (سلیزیا سفلی)[۱] | Dolnoslaskie | وروتسلاو |
| کویاواسکو پومورسکی[۲] | Kujawasko-Pomorskie | بیدگوشچترونی |
| ووجکی | Lodzkie | ووج |
| لوبلسکی (لوبلین)[۳] | Lubelskie | لوبلین |
| لوبوسکی (لوبوش)[۴] | Lubuskie | گورژوف ویلکوپولسکیژلونا گورا |
| ماووپولسکی (لهستان کوچکتر)[۵] | Malopolskie | کراکوف |
| ماسوویان | Masovian | ورشو |
| اوپولسکی (اوپوله) | Opolskie | اوپوله |
| پودکاروپاسکی (پودکارپاکیه) | Podkaropackie | ژشوف |
| پودلاسکی[۶] | Podlaskie | بیاویستوک |
| پومورسکی (پومرانی)[۷] | Pomorskie | گدانسک |
| اشلونسکی (سیلسیان)[۸] | Slaskie | کاتوویتس |
| اشفیتوکشیسکی | Swietokrzyskie | کیلتس |
| وارمینسکو مازورسکی وارمی-ماسوری) | Warminsko-Mazurskie | الشتین |
| ویلکوپولسکی (لهستان بزرگتر)[۹] | Wielkopolskie | پوزنان |
| زاخودنی پومورسکی (پومرانی غربی) [۱۰] |
Zachodniopomorskie | شچچین |
لهیستاننیٛن اساس شهری ورشودیٛر. دیگر اهمیییتلی شهرلری ایسه; وروتسلاو، ووچ ، گدانسک ، پوزنانو راکوف دیٛر.
| دؤولت حوکومتی |
|  | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
داخیلی حاکیمیتلیگین خوصوصی ساحهلری |
| ||||||||
| |||||||||
