نیکولای کارامزین
| نیکولای کارامزین | |
|---|---|
.jpg) Portrait of Karamzin by Vasily Tropinin, 1818. | |
| دؤغوم‌تاریخی | 12 December [ژولی تقویم 1 December] 1766 Znamenskoye, Simbirsk Governorate, روسیه ایمپیراتورلوغو |
| اؤلوم‌تاریخی | 3 June [ژولی تقویم 22 May] 1826 (aged 59) سنت پترزبورق, Imperial Russia |
| ایش | یازیچی,تاریخچی, شاعیر |
نیکولای کارامزین (اینگیلیسجه: Nikolay Karamzin) روسیه‌لی تاریخچی، یازیچی و شاعیر.
حیاتی[دَییشدیر]
طالع اونو لاپ اوشاقلیقدان تاریخ یازماغا حاضیرلاییردی. او، سیمبیرسکده مولکدار عاییلهسینده دوغولدو. پوقاچوو عوصیانینین واهیمه‌سیندن عاییلهسی ایله بیرلیکده قاچیب گیزلنمه‌لی اولدو. پاریسده بؤیوک فرانسا اینقیلابینین (1789-1794) شاهیدی اولا بیلدی.
1812-جی ایلین تسلیم اولونموش موسکواسینین خیففتینی چکدی و 1825-جی ایلین 14 دئکابرین شاختالی مئیدانیندا خسته‌لندی (بو خسته‌لیک اونو قبره آپاردی). هر بیری نسیللر تربییه ائتمه‌لی اولان بو بؤیوک حادیثه‌لر بیر عؤمره سیغیشا بیلدی.
"زاواللی لیزا" اثرینین مؤلیفی یازیچی کارامزین شعری ده، نثری ده، ژورنالیستیکانی دا بیر یانا قویوب تاریخی آراشدیرماغا کئچیر. آلئکساندر پوشکین اونون فؤوق‌العاده تاریخچیلیک ایستعدادی باره‌ده دئدی: "آمئریکانی کولومب کشف ائتدیگی کیمی، قدیم روسییا دا کارامزینله کشف ائدیلدی".
کارامزین تورک-تاتار اوولاغی اولان قدیم تورک یوردو سیمبیر ایالتینین کارامزینکا کندینده 1766-جی ایلین دئکابرین 1-ده آنادان اولموشدور. اونون سویادینین کؤکو ائله کاراتائو، کاراکوزوو، کاراتیقین فامیلییالاریندا اولدوغو کیمی او قدر ده چتین حیسولونمور؛ تورک "کارا" (بؤیوک، گوجلو، مؤعتبر) سؤزو آچیق-آشکار گؤرونمکده‌دیر.
اولو بابالاری کارا مورزا سرکرده اولوب. اونون آدی کارا مورزا - کارامزا "کارامزین" (ین شکیلچی) سویادینی یاراتمیشدیر. لاکین عاییله‌ده آرتیق همین قدیمی بابانی اونوتموشدولار. کارامزینلر اؤز نسیللرینی 16-جی عصرده یاشامیش سئمیون کارامزیندن باشلاییردیلار. اونون اوغلو دمیتری سئمیونوویچ کارامزین واسیلیئویسکی‌نین واختیندا موسکوا آلتیندا، سوزدال و کاسیموودا خیدمت آپارمیشدی.
کارامزینین آناسی دا مشهور عاییله‌دن ایدی. قیزلیق سویادی پوزوخینا اولان آناسی اونو دوغارکن اؤلموشدو. اوغول آناسینی شئیرلرینده یاد ائدیردی: "سن منه حیات وئریب، اؤزون گئتدین. حیاتیمین ایلک چاغیندا طالع منه داغ چکدی".
کارامزین ایکی دفعه ائولنمیشدی؛ هر دفعه‌ده اونو سئون قادینلا، لیاقتلی اینسانلا طالع اونو گؤروشدوروردو. ایلک قادینی لیزا بیر اوشاق دوغوب دونیانی ترک ائتمیشدی؛ یازیچی اونون اوبرازینی "روس سیاحینین مکتوبلاری"ندا، شئیرلرینده، پووئستلرینده یاراتمیشدی. اونونلا چوخ خوشبخت ایدی. طالع اونا 2-جی قادینی بخش ائدنده اونون سینیق کؤنلونه سانکی ملهم قویدو؛ او روسییانین وارلی دؤولت آدامی کنیاز ویازئمسکینین قیزی ایدی. بو قیز غئیری-قانونی حساب اولونسا دا، اؤز گؤزللیگی، جاذیبه‌سی ایله هامینی حئیران قویموشدو. چوخلاری اونو یئرده، اینسانلار آراسیندا یاشایان ملک حساب ائدیردی. عاغیللی، معریفتلی، گؤزل یئکاتئرینا یازیچییا درحال "هه" دئییر، اونون یئتیم قیزینا دا آنالیق ائدیر. کارامزینین هم ده بونونلا ماددی وضعیتی دوزه‌لیر. گئت-گئده اونون ائوی موسکوانین ان مدنی، ان گور ییغینجاق یئرینه چئوریلیر. هئچ کسین سالونو اونون ائوی ایله رقابت آپارا بیلمزدی. ان عاغیللی، واجیب صؤحبتلر بورادا اولوردو. آخی هر جمعیتده آدامی مجلیس، ناهارا، شاما دعوت ائدرلر و بورادا اینسان یئییب-ایچ، شنلنه بیلر، رقص ائدر و س. آما صؤحبت - باخ بو هر یئرده اولماز، هر یئرده باش توتماز. هم ده ادیبی او زامان قوناق چاغیرارلار کی، اونا محض ساحه‌سیله باغلی ایشلری دوشوب، عئینن خسته اوستونه طبیب چاغیریلان کیمی. آما کارامزین اؤزو گؤزل صؤحبت آدامی ایدی. تمکینله، ماراقلا، هم ده موختلیف مؤوضوعلاردا صؤحبتی قوروردو. تکجه آنا تاریخدن سؤز دوشنده و صؤحبت وطنین موقددراتینا یؤنلنده او ائله ایلهاملا، جوشقون طرزده دانیشیردی کی، سانکی داوا ائدیردی.
یارادیجیلیغی[دَییشدیر]
کارامزین اولکی تاریخچیلرین فیکیر و رأیلرینی صاف-چوروک ائدیر، خوصوصن شرباتووون رایی الینه کئچرکن اؤزوندن چیخیر: شرباتووون تاتارلارین (هم ده مونقوللارین) دؤیوشده اوستونلوکلرینی، حرب صنعتینه مهارتینی قئید ائتمه‌سینی کارامزین قبول ائده بیلمیر، اؤزو علاوه ائدیب گؤستریردی کی، قدیم روسلار نه مردلیکده، نه ده قیریب-چاتماق صنعتینده هئچ بیر آوروپالی خالقدان گئری قالمامیشدی. فقط کنیازلار بیر-بیرینی قبول ائتمه‌دیگیندن حربی اوغورسوزلوقلار دا اونلاری دایم ایزله‌میشدیر.
چار اؤزو اونون تاریخدن یازدیغی ایشین آز قالا هر صحیفه‌سیندن خبر توتوردو؛ آز قالا بوتون مدنی روسییا اونون تاریخ یازماغا گیردیگینی بیلیردی. او دا باجاردیغیندان آرتیق روسون کؤکونو-ریه‌سینی مونبیت تورپاغین درینلیکلرینه چکدیکجه چکیردی.
یازیچییا یاخین اولان مأمورلار گله‌جکده اونو گؤزله‌ین موکافات و تلطیفلره ائیهام ووروردولار. او ایسه بوندان اینجییه‌رک: "موکافات آزادلیغی قانداللاییر، موکافات شخصیتی اؤزونه قول ائدیر، اونو حقیقتدن یان کئچمه‌یه وادار ائدیر". ائله چارلا (بیرینجی آلئکساندرلا) گؤروشونده ایلک دفعه دجه معنالی-معنالی قئید ائتمیشدی: "ایکینجی یئکاتئرینا سئویردی کی، اونونلا سربست دانیشسینلار". چارلا دوستلوغو باشلاییر. ایمپئراتورون باجیسی شاهزاده یئکاتئرینا پاولوونا تاریخچیلرین، ادبیاتچیلارین هامیسی کیمی حرکت ائدیب اونو قوبئرناتور تعیین ائتدیرمک ایسته‌ییردی. کارامزین اعتیراف ائدیر: بئله اولدوقدا یا پیس قوبئرناتور، یا دا پیس تاریخچی اولاجاغام. چار عاییلهسی اونون باشینا فیرلانسا دا او دوستلوقدا سرحددی کئچمیر؛ قوی باشقالارینین باشی هرلنسین بوندان.
بوتون موناستیرلاردا حیفظ اولونان سالنامه‌لر چارین ایجازه‌سی ایله اونون الی آلتیندا ایدی. اؤز شاگیردلری و کؤمکچیلری ایله گئجه-گوندوز ایشله‌ییر. یئنه ده اؤزوندن ناراضی قالیر: "واخت قاچیر، منیم "تاریخیم"سه ایمکله‌ییر - دئیه یاری‌ظارافات، یاری‌جیددی گیلئیله‌نیردی.
تاریخی ایسه تکجه ایمپئراتور اوخوموردو. بوتون سارای، یازیچی‌نین دوستلاری اونون یازیب، یوخودان آییلتدیغی تاریخه دالمیشدیلار. یازیچی ان یاخین دوستلارینین مجلیسینده ژوکووسکیی، باتیوشکووا، تورگئنئو، بلودووا، اووارووا... اؤزو اوخویوردو. دینلگیجیلر بدیعی اثره قولاق آسیرمیش کیمی هوش-گوشلا اونو دینله‌ییردیلر.
1812-جی ایل. وطن موحاریبه سی باشلاییر. یازدیغی "تاریخ"ای یاریدا قویوب جبهه یه کؤنوللو گئتمک ایسته‌ییر؛ حقیقی موحاریبه مئیدانلارینا جان آتیر. قوهومو موسکوا شهرینین گئنئرال-قوبئرناتورو قراف راستوپچین اونو ساخلاییر: "هارا؟ موحاریبه اؤزو بورا گلیر" - دئیه اونو سویوتماغا چالیشیر. موسکوادان ان آخیرینجی چیخانلاردان اولور. اونون کؤچونون قییمتی داشیدیغی تاریخی منبعلرده، چوخلو الیازمالاردا ایدی. جان آتیردی گؤزویله گؤردویو موحاریبه نی تصویر ائتسین، آما خرونولوژی آردیجیللیقلا گلیب 16-جی عصرین باشلانغیجینا چاتمیشدی. روس قوشونلاری پاریسه داخیل اولور، ساواش بیتیر. کارامزین ده اوستافیئوده تاریخی الک-ولک ائدیب یازماغا داوام ائدیر. اوستافیئو آروادینین آتاسی ویازئمسکینین مولکی ایدی. شاعیر پیوتر ویازئمسکی ایسه اونون قاینی کارامزینی سارایا دعوت ائدیرلر. او ایسه موسکوادان آیریلیب قوپا بیلمیر. یئنی شهرله - پئتئربورقلا اونونکو توتمور. یئنی پایتاختدا اؤزونو ائله حیسئدیر کی، سانکی هئچ روسییادا دئییل، "هر آن چوخون دانیشیغی ائشیدیرم" (چوخون روسلارین فینلره وئردیگی حقارتلی آددیر). لاکین پایتاختا یاواش-یاواش اؤیرشیر. بو سئوگیسینه ده حاق قازاندیریر، اؤز بیلدیگی شکیلده: "بورادا پادشاهی، ایمپئراتریچانی و نئوا چایینی سئویرم" دئییر.
بئله‌لیکله، 1816-جی ایلده پئتئربورقا یئرلشن یازیچی بیر داها دؤنوب موسکوانی گؤرمه‌دی. عؤمرونون سونونا کیمی (1826) پئتئربورقدا یاشادی. ایمپئراتورون یایلاق ساراییندا (چارسکوئ سئلودا) یاشاییردی. کابینئتینی تکجه گزینتییه گؤره ترک ائدیردی، بو زامان دا دفتری قورشاغیندا اولوردو. چار اونا بو باره‌ده ده سربستلیک وئرمیشدی: "یالنیز کارامزین چمنلیگی تاپداییب گزه بیلر". کارامزین یئنی آلدیغی آروادیندان ایکی دفعه بؤیوک ایدی. بو قادین عظمتلی اینسان ایدی. او، حقیقتاً یازیچییا طالع پایی، کؤنول ارمغانی ایدی. منن ده نه قدر گؤزل، لاکین سوسقون، جیدیتلی بیر خانیم ایدی. سوکوت دولو باخیشلاری سانکی بولبول لهجه‌سیندن ده معنالی و آتشلی ایدی. اگر دانیشا بیلسیدی، بیر آز صؤحبتجیل، دانیشقان اولسایدی... آخی اؤلومجول یارالانان پوشکین سون نفسده یالنیز اونو گؤرمگی آرزولاییر، دالینجا آدام گؤندریر. محض اونا اؤزو اۆچون دوعا ائتمگی خواهیش ائدیر...
کارامزین سارایدا یاشاییر، بورا اؤز ائوی کیمی چوخ راحاتدیر. اؤزونو اؤز بوشقابیندا حیس ائدیر. آروادی چارلا رقص ائدیر. سؤز-صؤحبت دوغور. مودریک کارامزین چالیشیر، بو ات اورپه‌دن و اتتؤکن حادیثه لره بارماقلاری آراسیندان باخسین. جاوان آروادی هر ایلین تامامیندا بیر اوشاق دوغوردو. پئتئربورقدا ظارافاتدان قالمیردیلار: "کارامزین ایللری تزه اوشاقلا و روسییا تاریخینین تزه جیلدلری ایله ساییر" - دئییردیلر.
22 مایدا ایسه آرتیق بؤیوک تاریخچی یوخ ایدی. خالق ایشه اینانیردی کی، کارامزین ساغ اولسایدی دئکابریستلرین اعدامینا یول وئرمیه‌جکدی. بلکه ده... آما او اؤزو اونلاردان اول اؤلوب بو دونیانی ترک ائتدی. ایندی اونون و آروادینین قوشا مزاری آلئکساندر-نئوسکی خیابانیندادیر.
"من تکجه تاریخله ممنونام" ،دئین کارامزین 12 جیلدلیک "روس دؤولتینین تاریخی" کیتابینی رومانوولارین تاریخینه قدر (1613) ایشله‌ییب چاتدیرا بیلدی.
بیرده باخ[دَییشدیر]
قایناق‌لار[دَییشدیر]
اینگیلیسجه ویکی‌پدیاسی‌نین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Nikolay Karamzin»، مقاله‌سیندن گؤتورولوبدور. (۲۲ آقوست ۲۰۱۷ تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).
ائشیک باغلانتی‌لار[دَییشدیر]
