آدسیز
آدسیز (تاتارجا: Атцыс ویا Атсыз) تورک خالق مدنیتینده و میفولوژی‌سینده هله قهرمان‌لیق گؤسترمه‌دیگی اوچون آدی قویولمامیش اوشاق
معنا و مضمون
[دَییشدیر]تورک عنعنه‌سینده اوشاق بؤیویوب ده بیر قهرمان‌لیق و یا اهمیتلی بیر ایش ائدنه قدر اونا آد وئریلمیر، یا دا او زامانا قدر کئچیجی بیر آد وئریلیر. دیقته‌لاییق بیر حادیثه رئال‌لاشدیردیغینی ایسه او بؤلگه‌نین اولو شخصی (اوزان، شامان، خوجا و س.) گلیر، بو ائتدیگی قهرمان‌لیغی خاطیرلادان بیر آد قویار. عومومیتله کیچیک بیر مراسیم ائدیلر و یا یئمک وئریلیر. مثلا، دده قورقود بویلاریندا ایضاح ائدیلن و اؤکوزو بوینوزلاریندان توتوب یئره ووراراق مغلوب ائدن اوشاغا قورقود آتانین گله‌رک بوغاج آدینی وئرمه سی کیمی. آدسیز اولماق بیر اسکیکلیک ساییلیر و بو سببله منفی معنالار احتیوا ائدر. مثلا سیبیرده آدسیز خانیم آدلی پیس بیر روح واردیر. آد اوبیئکتین بیر معنادا روحودور، اونون بیر حیصه‌سی‌دیر و آرالاریندا بیر باغ واردیر. سومر اینانجینا گؤره سو تانریسی اِنکی، هر شئیه بیر آد وئرمیش و بئله‌جه یارادیلیش باشلامیشدیر.
آدسیز خانیم
[دَییشدیر]افسانه‌لرده کی آدسیز خانیم پیسلیک ایلاهه‌سی‌دیر. پیسلیک‌لر ائدر، آدی اولمادیغی اوچون بو پیسلیک‌لری کیمین ائتدیگی نامعلوم قالیر. آدی اولمایان پیسلیک، بو عالمه دئییل، فرقلی بیر کایناتا، باشقا بیر اؤلچویه عاییددیر. آدسیز خاتونون، هله قهرمان‌لیق گؤسترمه‌دیگی اوچون آد آلا بیلمه‌ین اوشاق‌لارا ایلیشه‌جگیندن قورخولار. آدسیز، آدی اولمایان دئمکدیر. عئینی زاماندا آت سؤزو ایله ده علاقه‌لی‌دیر و بو مضموندا آتسیز اولماق آدسیز اولماقلا برابر توتولا بیلر.
تورک مدنیتینده آد و اهمیتی
[دَییشدیر]آد آنلاییشی تورک مدنیتینده اهمیتلی بیر یئره مالیک‌دیر. آدی اولمایان وارلیق‌لار، آنجاق اؤته عالمه عایید گؤرولورلر. ایسلام ایله بیرلیکده بیسمیللاه " آدلاما " آنلاییشی چوخ یاییغین بیر حالا گلمیشدیر. بونا گؤره هر ایشه آللاهین آدی‌یلا باشلاماق لازیم‌دیر. اوزرینه آللاهین آدی‌نین خاطیرلانمادان کسیلدیگی و یا اؤزباشینا اؤلن حئیوان‌لارین یئییلمه‌سی قاداغان‌دیر. بیسمیللاه سؤزونون مضمونو تورکجه یه معنا اولاراق " آللاهین آدی‌یلا... " شکلینده چئوریلر. بیسمیللاه، طبیعی پروسه‌لره یارادیجینی داخیل ائتمگی نظرده توتور. یعنی اول ماده‌نین دئییل فیکرین اولدوغو منیمسه‌نمیشدیر. آد اینسان اوغلونون وار اولدوغو هر یئرده اوبیئکت‌لری و فاکت‌لاری کاراکتریزه اوچون ایستیفاده ائدیلن موجرّد بیر واسیطه‌دیر. تورکلرده " یایغوچی چاغ " (یارادیلیش واختی) اینانجی وارلیغین بیر-بیریندن آیریشمادیغی بیر دؤورو ایفاده ائدر. باشقا هئچ بیرشئی‌ین اولمادیغی هر شئی‌ین سونسوز بیر سو اولدوغو بو چاغدا، گؤی دئیه بیر شئی یوخ ایکن هر شئی کار و دیلسیزدیر. یعنی معناسی و آدی یوخدور هئچ بیر شئی‌ین. سایان افسانه لرینه گؤره بو سونسوزلوقدا اول آد وئریله رک یارادیلیش باشلامیشدیر. آد ایسه معنا دئمکدیر.
اتیمولوژی
[دَییشدیر](اد / آت) کؤکوندن تؤره‌میشدیر. آدی اولمایان دئمکدیر. آد، بیر کیمسه نین، اوبیئکتی، وارلیغی یا دا فاکتی ایضاح ائتمه، عاغلا گتیرمگه یارایان سؤزدور. اون، شؤهرت دئمکدیر.
قایناق
[دَییشدیر]- Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) (türk.)