آستامال

آستامال کندی دوغو آذربایجان اوستانینین ورزیقان بولگه‌سینین خاروانا بولومونده اولان جوشین قصبه سینده یئرلشیب. ۱۳۸۵ اینجی ایلین نوفوس ساییسی اساسیندا بو کندین ۴۰۰ نفر اهالیسی وارایمیش.

دیل

آستامال لیلار آذربایجان تورکجه‌سینده دانیشیرلار.بو کند ین یئر آدلاری تام بو دیلده اولوبدور.آستامال لهجه سینده "چ" و "ج"و "او" (قیسا او)سسی بیر آز فرقیلی دیر..اونلار دانیشیقلاریندا دیلمیزده اولان "اینجه قالین"قانونون چوخ واخت رعایت ائتمیرلر و دیل لری چوخ اینجه له شیر.گونئی آذربایجاندا اوسکولولر و ماکی لی لار دا آستامال لیلار کیمی دانیشیرلار. . آستامال لین گوجلو فولکوریک ادبیاتی واردیر.بو کندین قاری قادین لاری و آغ ساققال کیشی لری هرسی آذربایجان آغیز ادبیاتیندا بیر جانلی کیتابلاردیرلر.تورک کولتورونه باغلی بوتون حماسه ای و اسطورای و لیریک داستانلار آز زامانلار قاباق اونلاریندا کورسی باش لاریندا دئیلرمیش..تاسف ایله ایندکی نسیل اونلاری چوخ بیلمیر.تپه گوز ناغیلی،کور اوغلو،اصلی کرم،عاشیق قوربانی،عباس توفارقانلی داستلاری هله ده چوخلو آستامال لی لارین مشترک بیلدیک لری ناغیل لاردان دیر. آستامالدا چوخ زنگین بایاتی و اوخشامالار واردیر.بیر گون بو کند غیرتلی بالاریندان بیریسی بو سینه لر ده حبس اولونموش گوجلو بایاتی لاری کاغاذ اوستونه گتیرسه اوندا اونلارین نه قدر اینج روحلو و درین باخیشلی اولدوقلاری اوزه چیخاجاقدیر.

سوی

آستامال آذربایجانین گوبگه گینده یئرلشن قاراداغین ان اسکی و قدیمی کند لریندن بیر ی دیر.بو کندین طبیعیتی دوْکتور علی سیاهپوش"ون "پیدایش تمدن در آذربایجان "کیتاب یندا وصف ائتدگی اقلیم و طبیعته مالیک اولدوغونا گؤره ان قدیم اینسان یاشایشلاریندان اولوبدور.بو کندین اوجقار داغلاری،آغاجلی مئشه لری،اوتلو کیچک لی داغلاری درلری،یوخاری سی یایلاق،آشاغاسی قیشلاق اولدوغونا گؤره بو ایستعداد دا مالیک اولمساسینا سبب و اونون نئچه باستانی تپه اؤزونده یئرلشمه سی بونا جانلی بیر سند دیر بو کندی ده تاپیلان قبرلر و یئر آلتی اشیاء لار بورانین تورک تمدون حوزه سینده یئرلشدیغین گوستریر نییه کی بوتون الئمنت لر اورتا آسیا و بین النهرین ده تاپیلان ائلمنت لر کیمی دیر. کند اهالی‌سی آذربایجان دا ائرمیزدان اوول ۳۰۰۰ ده یاشامیش قوتتی طایفا بیرلیک‌لری‌نین بیر طایفاسی اولان آس طایفاسیندان دیرلار. تورک سوی‌لو اولوب بورا لاردان کئچیب بین‌النهرین تمددونونو یارادان تورک طایفالار ایله قرابت‌لری اولوب‌دور..

ائتومولوژی

آستامالین معناسی حاقییندا ۳ فیکیروار:

۱-بو سؤز ایکی آس+تمل سؤزوندن اولوشوب‌دور

آس ان دا یاشایان تورک بیر ائتنو آدی تمل ایسه کؤک معناسیندا اولوب‌دور

۲-آستامال ایکی آستا و ماحال سؤزوندن اولوشوب‌دور.آستا تورک دیلینده جوغرافیا علمینده آشاغی معنادا و ماحال‌دا رونئسانس دؤرونده دؤولتی بیر اینظباطی واحید ایمیش.

۳-آستامال ایکی آست و تمل سؤزوندن اولوشوب‌دور.ایکی "ت"بیر یئره دوشونجه ایسقاط اولوب‌دور. آست کاشغرلی ماحمودون دیوانیندا یازدیغینا گؤره "یول"کئچید" معناسیندا و تمل‌ده "سنگلاخ"سؤزولویونده کؤک و اساس معناسیندادیر.

یئر آدلاری

آستامال دا چوخلو دره لرین،داغ لارین، باغلارین،بولاق لارین،داشلارین،یوللارین اؤزونه مخصوص آدلاری وار نمونه اۆچون : اوچن داغ(üçən dağ،توسدونا(tosduna)،سئوسدین(sevəsdin)،چوامار(çoamar)،آغ چشمه(ağçeşmə)،گؤی زن(göyzən)،غازی بولاغی(ğazı bolağı)،دووندیل(düvəndil)،چاغ دره سی (çağ dərəsi)،دووندیل(düvəndil)،آشاغی کوچه،یوخاری کوچه،پیر صاندیغی،شوهرو پیری(şührü piri)،پیقیلی پیری،پیر صاندیغی، بیه باغی (bəyə bağı)

ایناملار،افسانه لر

قورد الی،بد اۆمه،آل آروادی،گونش ایچینده یاغیش یاغماق،یئره ایستی سو تؤکمک،الین ایچی قاشینماق،آیاغین آلتی قاشینماق،بیر سؤزو ایکی نفر بیر دن دئمک،گئجه دیرناق توتماق،ایت اۆزونه چیخماق،تپه گؤز افسانه سی

اویونلار

گنج لر و یئکه لر آراسیندا اوینانیلان اویونلار: گؤیگله های گؤیگله،قئیش گؤتوردو قیز اوشاقلاری آراسیندا اوینانیلان اویونلار:بئش داش،آیاق جیزیق،توپ عربی،قوناق باجی اوغلان اوشاقلاری ایچینده اوینانیلان اویونلار:گیزلن پالانج،توتدو توتدو،قئش گؤتوردو،گؤیگله های گؤیگله،آشیق،

مذهبی اعتقادلار

بو کندین ایندی اهالی سی نین دینی ایسلام و مذهبی شعیه دیر.اسلامیت دن قاباق آستامال دا بو گونه قدر یاشانان بعضی میف نشانه لری و عنعنه لر و بوگونموزه قدر یادگار قالمیش قبیرلر و قویلاما شیوه لری اونلارین "تانری چی لیق" دینینده اولمالاریندان خبر وئریر.

توی فولکورو

آدلاماق،ائلچی لیک،اۆزۆک شال وئرمک،آداخلانماق،خینا قویماق،دوواغ تویو،بئل باغلاماق؛آلما آتماق،اۆز توتوب گیزلنمک

یاس فولکورو

اؤلو گوندوز اؤلسه قیش اولسا کند قبرستانلیغیندا یای یاز اولسا سئید جبرئیل قبرستانلیغیندا قویلویارلار،گئجه اولسا اؤلونو مچیده قویارلار،قبر قازانلارا ناهار وئررلر.اؤلوسو اؤلن ائوینده پیشمیش پیشمز هر ائو ایکی نفرلیق غذا نی بیر غنچه یه قویوب اؤلوسو اؤلنین ائوینه گتیرر،ائو اییه سی بو غنچه لر ایله قوناقلارا قولوق ائدرلر.یاخین آدامی اؤلن اوز گؤزون دیدیب قان گؤز یاشلاری تؤکر.اؤلونون اول گئجه قبرینین اوستونه چیراغ قویارلار.اؤلنه اوچ گون ائوده یا مچیده یاس توتوب یاخا باغلاما توتارلار ایندی آمّا تبریزه تای توتورلار.اؤلنه قاباق جادان خاطیر اۆچون قارا کؤینک گئییب ساققال قویمازدیلار آمّا تبریزه کؤچندن سونرا اونلاریندا آراسیندا دب اولوب.

قبرستانلیق لار

زامان آخاریندا کندی ده نئچه قبرستانلیق اولوب مسلمانچیلق دن بویانا اوچ دنه قبرستان وارکندین جنوب شرقینده ایکی قبرستانلیق وار قدمتی اوچ یوز ایل دن چوخدو آدلاری بالا قبریستان،بؤیوک قبریستان بیر دنه ده کندین لاپ غرب حیصه سینده یئرلشن سئید جبرییل زیارتگاهی نین قبرستانی وار.بو قبریستانلاردان علاوه کندین شیما حیصه سینده تخته زمی و چاغ دره سینده ایسلامیت دن قاباغا عاید چوخلو قبر لر وار.

باستانی آثارلار و تپه لر

آذربایجانین ان قدیم یاشاییش مکانلاریندان بیری اولدوغونا گؤره چوخلو باستانی تپه یه مالیک دیر او جمله دن چاغ دره سی ،ائولر یئری،سئوستین،پیر صاندیغی،شوهرو پیری و بو گون اونلاردان اثر قالمایان داش دان یونولموش قوچ هئیکل لری

اؤلچولر

باتمان،آرپا،سییه،چره،آرشین،آغاج

ال ایش لری

جئجیم توخوماق،قالی توخوماق،گۆل تیکمک،قولچاق یا موغاببا دوزتمک،جوراب توخوماق،گیلیزه دوزمک

اینسان آدلاری

اوغلان آدلاری:آغاکیشی،بالی،گییان،بایندیر،نورو،کرم،آلیشان،ایستمی،بایرام

قیز آدلاری:گۆلۆش،نوبار،گؤیچک،شاماما،لاچین،بدی،تئلناز،بالیق،گۆرشاد،گۆلناز،آنا

یئر آلتی ثروت لر

آستامال قارداغین باشقا کندلرینه تای زنگین یئر آلتی ثروتلره مالیک دیر اوجمله دن میس آلومنیوم و گچ معدنلری،آرتبرمالییق آستامالین گچ معدنیسنتی حالتدا اهالینین اؤزو طرفیندن استخراج و شخصس دام داشلاریندا ایشلنیر.میس معدنی ایسه اونوقوزونجو ایگیرمینجی عصیرده روسلارین طرفیندن گیزلی صورت ده استحصال اولونوب. ایرانین یئر تانیما سازمانی بو یئرده میس ،آلومنیوم معدنی نین اولماغین دفعه لرجه اؤز راپورتاژلاریندا قئی ائدیب دیر.

تۆرکه داوا یا سنتی طیب

موْدرن داوا دوْکتور سیستمی گلمه دن کندی لیلرین اؤزلرینه گؤره طیب ساحه سینده عمومی اطلاعات لاری واریدی.بعضی سنتی حکیم لرده مۆختلیف آغریلاری،مریضلیق لاری ال حرکاتلارایله یو وجود لاریندا اولان خاص انرژی لر ایله یادا کندین طبعیت یندن آلینمیش اوت و بیتگی و معدنی ماده لر ایله معالجه ائدردیلر.بعض مریض لیق لار و مداوا سیستم لرین آدلاری: بوغاز باسما،چیچک دؤیمه،ته پیرتمه،قورخو گؤتورمک،گؤبک دۆشمه،اۆرگه سو دۆشمه،اوشاق توتماق،سینیق چی لیق،ات دؤشمه،اووماق،

آغاجلار-کول لر-گۆللر-بیتگی لر

بو کند ین یئیلاق ،قیشلاغی داغی،چایی ،دره سی ،مئشه سی اولدوغونا گؤره چوخلو آغاج و بیتگی تنوع سونا مالیک اولدوغو گؤرونور: آغاجلار:ون،سؤیۆد،هۆل،آلما،قوز آغاجی،گیلانار،الی،الچه،آرمود،هئیوه،توت،هلو کول:آردیش،ایت بورنو،قارا قه قه،زوغال،گۆژ،قیزیل گول بیتگی:تۆهلۆجه،حستیره،بالدیرقان،تورشک،تونتیره،گزنه،قییاق،نانا،گیله،چاشیر،قالقان،گون،قاتیر قویروغو

حئیوانلار و بؤجک لر

بو کندین مئشه ،آران و داغ داشلی اولدوغونا گؤره گئنیش حئیوان و بؤجک تنوع سو واردیر. حئیوانلار:وشک،ساوسار،تولکو،آیی،قورد

توریستی و گزمه لی پتانسیل لری و یئرلری

سئید جبرییل زیارتگاهی،مئشه،غازی بولاغی،اولان معدنی گؤلو،یئنیش باغلاری،بار باغی،دۆوندیل،نازنی،چوامار،پیر صاندیغی،چاغ دره سی،اۆزۆر دره سی ،قانلی معدن

قایناق‌لار

• دیوان الغات الترک-ماحمود قاشغارلی

مختصر

خاریجی کئچیدلر

• آستامال دیاری Archived 2014-11-05 at the Wayback Machine.
• آستامال‌دا میس یاتاق‌لاری
• آستامال کندی زمین شناسی سایتیندا