آشیق فرهاد

آشیق فرهاد، آشیق/عاشیق صنعتینین بؤیوک اوستالاریندان ایدی. سلیم اوغلو فرهاد، ۱۲۷۳-جو ایلده دول ماحالیندا، ثمرتو کندینده دونیایا گلیبدیر. آشیق فرهاد سلیمی۱۳۴۱-جی گونش ایلینین دوندوران آییندا دونیا ایله ویداع‌لاشاراق عرب باغی (آغا قبیری) مزارلیغیندا توپراغا تاپشیریلیب.

یاشاییشی

آشیق فرهاد، گنج چاغلاریندا ساز و سؤزه ماراق گؤستره‌رک، آشیق جاوادین یانینا گئدیب اونا خدمت ائدیر. ایللر بویو اونا شاگردلیک ائتدیکدن سونرا، بیر اوستاد آشیق کیمی اورمو بؤلگه سی و آذربایجان دیاریندا تانینیر. واختی ایله، اؤز دورونون ان آدلیم آشیغی اوْلان فرهاد، عؤمرو بویو مۆختلیف حاقسیزلیقلار و ظلملرله قارشی-قارشیا گلرکن، یولوندا دیم-دیک بیر چینار تک دایانیر و هئچ نه اونو اؤز یولوندان دؤندره بیلمه ییر. بیر واختلار اورمودا اوْلان جووود عائله لرین حیله لری ایله،چالیب اوخوماغی اورمودا یاساق اولارکن، آرازی آتلاییب، او تایا کئچیر. اورادادا اونو چکمه¬ین دئمه چوْخ ایمیش، آشیق فرهاد مجبوراً یئنه سفر ائدیب، اورمویا قاییدیر. آشیق فرهاد نئچه ایللر سورگونده یاشاییر. ایللر بویو اورمو حاکمی و پلیسی ایله اوز-اوزه دوران فرهاد، مجبوراً بئش سفر گورجوستان ولایتی و بورچالی ماحالینا ائدیب اورادا آشیقلیقلا مشغول اولموشدور. کئچمیشلردن بری دول ماحالی ایله، بورچالی ماحالی انسانی بیر-بیرلری ایله ایلگیده اولموشدور. ائله بونا گؤره ده، بۇ ایکی ماحالین صنعتکارلاریدا، بیر-بیرلرینی تانییب، گئت گلده اولوبلار. بونلاردان حتی بعضی لریده آشیق دوللو اباذره تای اورا گئده رک، قالارگی اولموشدور. دوللو اباذر ۱۸۵۱-جی ایلده اورمونون دول ماحالیندا دوغولوب ۱۸۸۱-جی ایلده ۳۰ یاشی اولدوغو واختدا بیر دفعه لیک، اورمودان کؤچه رک، بورچالی ماحالینا یوللانمیشدیر. اباذر گئدیشی ایله برابر، اورمو مکتبی نین بیر سیرا هاوالارینین بورچالی مکتبینه داشی¬ییجی سی اولاراق ، اورادا مۆختلیف شاگردلر یئتیرمیشدیر. بونلاردان ان آدلیمی، آشیق حسین ساراچلی دیر. آشیق حسین ساراچلی نین سازی و سؤزو هله ده دیللر ازبری دیر و هله ده او تایدا, اونون اوستادلیغی دیللرده گزیر.

آشیق فرهاد سونسوز بیریسی ایدی و بونا گؤره ده اوشاغی اولمامیش ایدی. اوشاغی اولمادیغی اۆچون، بوگونده اونونلا ایلگیلی آرتیق معلومات توپلاماق اۆچون بیر ایز یوخدور. اونون اوستادی یعنی آشیق جواددا سونسوز ایمیش. اوستادینین اوشاغی اولمادیغینا گؤره اوستادینی عؤمرونون سونونا قدر ائوینده ساخلاییر. هابئله اونون حیات یولداشینی آشیق جوادین وفاتیندان سونرادا ائوینده ساخلاماسیدا، اونون نه قدر بؤیوک انسان اولدوغونو ثبوتا یئتیریر. حتی اوستادینین خانیمی بیرگون دا چوْخ قوجالمیش ایمیش و پیس وضعیتده ایمیش، آشیق فرهاددان اونو آپاریب چؤللرده بوراخماسینی ایسته ییر. آشیق فرهاددا بۇ سؤزدن چوْخ اوزوله رک، اونو عؤمرونون سونونا قدر ساخلاماغی بورجونو خاطرلاداراق دئییر: بۇ منه، بیر بورج دور. من سنه یاخشی لیق ائتمه ییرم. یالنیز وظیفه می یئرینه یئتیریرم. هر نه اولور اولسون، حتی منیم حیات یولداشیمدا بیرگون سندن یورولسا، اؤزوم تکجه وتک باشیما سنین هر نه یینی یئرینه یئتیره جگم. اولا بیلسین، حتی سنه خاطر بوتون مالیمی قویام آما بیل سنی بوراخمارام. عؤمور بویو دوزلوک و صافلیق ایله، یاشایان فرهاد اورمونون کئچه چیلر محله سینده یاشامیشدیر. اؤز دورونون اوستاد آشیقلاری نین قارشیسیندا گؤزل و اوجا سسی ایله سئچیلیرمیش.

اونو بیر دیندار بیریسیده دئییرلر. فرهاد اورمونون سوننو مذهب تورکلریندن اولاراق، بیر دفعه کربلا زیارتینه گئدیب اورالاری گزمیشدیر. بونا گؤره ده یاخینلاری اونو کربلایی فرهاددا دئیه رمیشلر. چوْخ تمیز اوره ک و دینه باغلی اوْلان فرهاد، اؤز دورونون آشیقلاری ایله، فرقلی اولاراق(پاخیل دگیلدی)، هامی نی آشیقلیغی اؤیره نمه یه دعوت ائدرمیش.

مۆختلیف شهرلرده و ماحاللاردا چیخیشی اولان، فرهاد، نئچه نفرلری آشیقلیقدا باغلایاراق، اؤز اوستادلیغینی هامی¬یا ثبوتا یئتیرمیشدیر. بونلاردان بیر نمونه، تورکیه لی آشیق قوجالارین آدینی چکمک اولار. آشیق قوجالار اورمویا گلدیگینده شهرچایی ساحلینده مجلس قورولموشدو. فرهاد ایله قوجالارین باغلاشمالاری یئددی گون اوزانمیشدیر، آما نهایت فرهاد قوجالاری باغلایاراق، اونون سازینی الیندن آلمیشدیر. فرهادین گؤزللمه، دیوانی، شاغی کیمی هاوالاری هله ده شهریمیزین قوجالاری طرفیندن به به-چه چه ایله تعریفله نیر. او اورمو آشیق مکتبینه، بیر هاوادا هدیه ائتمیشدیر؛ اودا شاغی هاواسی دیر. شاغی طایفالاریندان الهام آلاراق، بۇ هاوانی یارادان فرهاد، قیسا زاماندا آشیقلارین دیللرینه دوشموش و ماحاللاری آشاراق، بیر گؤزل آشیق هاواسینا چئوریلمیشدی. بۇ هاوانی ایندی غربی آذربایجان آشیقلارینین هامیسی بیلیر و بیر کلاسیک آشیق هاواسی کیمی یئرینه دوشوب. اونون یئتیرمه لریندن و شاگردلریندن سامیرتیلی آشیق عزیزین آدینی چکمک اولار. اوستاد آشیق عزیز، نئچه ایللر فرهادین یانیندا اونا خدمت ائدیب ساز اؤیره نمیشدیر. ائشیتدیگیمیزه گؤره، چوْخ واختلار اونلارین سسلرینی بیر-بیریندن آییرماق اولماییرمیش و اوستاد ایله شاگردین سسی اوست-اوسته دوشورموش. عزیزده اوستادی فرهادا تای، کامل اوستاد ایمیش و او چالان هاوالاری هله ده کیمسه چالا بیلمه ییب. بعضی لر اؤزلرینی آشیق فرهادین آدلیم اولدوغونا گؤره، اونا منسوب ائتمه لرینه باخمایاراق، دئیینلره گؤره ائله فرهادین تکجه بۇ شاگردی وار ایمیش. عزیزین پنجه سی و ساز چالما قایداسیدا بونو ثبوتا یئتیریر. آشیق فرهادین گؤزل سسی و گؤزل ساز چالماسی ایللرین دگیرمانیندان کئچه رک، تعریفاتی بوگونه قدر گلیب چاتیب. بودا اونون نه قدر اوستاد اولدوغو و نه قدر سئویلدیگینی گؤستریر. نیه کی، اونونلا بیر زمان یاشایان آشیقلارین چوخوندان بیر آددا بئله قالماییب. اورمودا قهوه لرده اوخودوغو واختلار، قهوه خانالاردا، ایگنه سالماغا یئر اولماییرمیش. حتی قهوه چی مجبور اولورموش، جمعیتین چوْخ اولدوغونا گؤره قهوه نین قاپیسینی باغلاسین و گلنلری قایتارسین. اونون سسینین نه قدر گوجلو و اوجا اولدوغونو بوگون بیزلر بیلمه ییریک، آما دئییلنلره گؤره هاچان اوخوسا ایدی، دا کیمسه جرأت ائدیب اوخویا بیلمز ایمیش.

یوردوموزون قوجامان و آغ ساققال انسانلاریندان ائشیتدیگیمه گؤره، گؤزل لیکده و اوجالیقدا او بیری آشیقلارین سسی اونون حتی یاریسیدا اولا بیلمزدی. لبه دار تاخارمیش، تاخمایان واختلار ایسه، شلمه یه تای بیر پارچا باشینا دولارمیش. اوجا بوی ایمیش و سازی قارنی اوسته چالارمیش( قارنی او قدر یوغون ایمیش، ساز قارنی اوسته دورورموش. آما اونون جوانلیقلارینی گؤرنلر، اونو آریق بیریسی تعریفله ییردیلر). اونون هنر و صنعت عالمینده،پارلاقلیغی ، عؤمرونون سون ایللرینده، ائله ده یاخشی دوام ائتمه میشدی. فرهادین عؤمرونون سون ایلینده سسی ضعیفله یه رک، دای مجلسی دولاندیرماغا جواب وئرمه میشدی. بونا گؤره ده، خوشا گلمز ماجرالار باشینا گلمیشدیر. او قهوه ده اولدوغو بیرواختدا ، قهوه چی بیر آیری آشیغا پول وئره رک، اونو قهوه یه گتیریب فرهادین یئرینه چالاجاغینی بیلدیرمیشدیر. بۇ سؤزدن چوْخ اوزولن فرهاد سازینی گؤتوره رک، اورادان چیخمیشدیر.

تأسفله، آشیق فرهادین اؤلوموندن ۵۰ ایل اؤتمه سینه باخمایاراق، اوندان بیر نشان و اثر قالماییب. تکجه بیر شکیل و ایکی آشیق هاواسی. بۇ آشیق هاوالاریدا، بۇ تزه لیکده(۹۰-نجی) ایلده طرفیمیزدن تاپیلمیشدیر. یوخسا اوندان اؤنجه، بۇ سسلرده یوخ ایدی. بودا بیر شهرین، نه قدر آدلیملارینا و صنعتکارلارینا صاحب چیخماسینین سیمگه سی اولا بیلر. شهریمیزین آغ ساققاللاریندا ائشیتمیشیک، او اوستادین سسینی بیر دفعه تهراندان گلیب، قدیم گرامافون صحیفه لرینه ضبط ائدیب آپاریبلار. کیملر گلیب؟ هاچان گلیب؟ بللی دگیل. منیم تهراندا صداوسیما آرشیوینده نئچه ایللر اؤنجه چالیشان بیریسیندن خبر آلدیغیما گؤره، فرهادین او اداره نین آرشیوینده، اون بئشه یاخین هاواسینین موجود اولدوغونا اینانمیشام. آما بۇ سؤزو بیلمک بیر مسأله، آشیغین سسلرینی(اولورسا) او آرشیودن ائشیگه چیخارتما یوز مسأله. آشیق فرهاد نهایت ۲/۱۱/۱۳۴۱ تاریخینده گؤزلرینی بۇ دونیادان یوماراق، سون منزله یوللاندی. اونون مزارینین بوگون ایتگین اولماسی، ان گولونج مسأله لردندیر. نیه کی، اونون وفاتیندان، نئچه یوز ایللر یوخ، اللی ایل اؤتور. اللی ایلده بیر مزارین ایتیب، باتماسینا چوْخ قیسا بیر زماندیر.

بوگون بیلمه ییریک، اونو هارادا دفن ائدیب، قویلاییبلار. بیر سیرا ادعالاری اولانلاردا وار، دئییرلر بیز فرهاد ایله بئله قارداش ایدیق، بئله یولداش ایدیق، آما اونلاردا هره سی بیر سؤز دئییر. حتی نئچه سی اونون مزارینین ایتگین اولماسینا اعتراض ائده رک، اونا صاحب چیخماماق اۆچون هامی یا، انتقاد ائدیرلر. بونلاردان سوروشماغیمیز یاخشی اولار: به سیز نیه صاحب چیخماییبسینیز؟ ان آزی ائده بیلردینیز، اونون قبرینین آدرسینی خاطرینیزدا ساخلایاسینیز. هر حالدا بوگون اونون قبری ایتگیندیر. کیمسه نین¬ده خبری یوخدور. بیری دئییر، کندلرینده باسدیریبلار. بیری دئییر یوخ ائله اورمونون آغا قبیری قبریستانلیغیندادیر، آما داشینی سیندیریبلار و داها تاپماق اولماز. بیری دئییر، آغاقبیری مزارلیغینا دووار چکنده، دووار آلتدا قالدی.

آشیق‌ین اؤز سسی ایله ایکی آشیق ماهنی‌سی

۱. بیرینجی هاوا

۲. ایکینجی هاوا