احمد شایا
آلاو تخلصی و گئنللیکله احمد شایا آدیلا تانینان علی‌اصغر اوغلو احمد اوردوخانی (۱۳۰۴ گونش ایلی ـ ۲۳ مهر ۱۳۸۳)، آذربایجانلی یازیچی، شاعیر، دیلمانج، سؤزلوکچو و مطبوعاتچی.
حیاتی[دَییشدیر]
احمد علی‌اصغر اوغلو اوردوخانی (سونرالار اورتانی- شایا)، ۱۳۰۴ینجی ایلین آذر آیی‌نین سون گونلرینده یئنیجه خوی شهرینده مسکونلاشمیش ائلات بیر عائله‌ده دونیایا گؤز آچمیشدیر. بالاجا احمدین‌ده اوشاقلیق ایللری شهر مدنیتی پروسسینده کئچیر. او رسمی تعلیم یاشینا چاتدیقدا مکتبه گؤندریلیر و چوخ جیددی صورتده یئنی اوصولدا تعلیم تربیه آلماسی عائیله طرفیندن ایزله‌نیلیر. بو قایغی نتیجه‌سینده‌دیر کی احمد بئش و آلتینجی صینیفده اوخویارکن «اصلی و کرم»، «مختارنامه»، «امیر ارسلان»، «نسیم عیار» کیمی کلاسیک روایتلری اؤز آنا دیلینده اوخویا بیلیر. بو باجاریق سونرالار اونون اؤز آنا دیلینده چوخ آسانلیقلا مختلف متن‌لری اوخوماغینا یاردیمچی اولور. اؤزو یازیر:«… بئله کی ۱۳۲۰ینجی ایلده طیاره‌لردن تؤکولن نوتالاری آسانلیقلا اوخویا بیلیردیم».[۱]
دوققوزونجو صینیفه‌دک خوی شهرینده تحصیل آلان احمد، ۱۳۲۲ینجی ایل تبریز شهرینده اوغلان‌لار دانشسراسیندا تحصیله باشلاییر. بو ایللر شهریور حادیثه‌سی نتیجه‌سینده (۱۳۲۰ینجی ایلین شهریور آییندا رضاشاهین اؤلکه‌دن چیخماسی و دیکتاتورانین موقتی اولموش اولسادا دئوریلمه‌سی) اؤلکه‌ده یارانان عمومی سیاسی آتموسفرین آچیلماسی و بو سیاسی آچیلیش زمینینده نشره باشلانان بیر چوخ قزئت و روزنامه‌لر، خصوصیله گنج‌لرین سیاسی و اجتماعی فعالیتلره جلب ائدیلمه‌سینده جیددی رول اویناییر. بو پروسس‌له یاناشی شوروی آذربایجانی جومهوریسی مطبوعات اورگانلاری‌نین «قیزیل اوردو» و تبریزده‌کی «شوروی مدنیت ائوی» واسیطه‌سیله کوتله آراسیندا یاییلماسی‌دا گنج‌لری سیاسی و اجتماعی فعالیتلره، ائله‌جه‌ده آنا دیلی و میللی ادبیاتا سوق وئرمکده اساس سببلردن اولور. بو گنج‌لر آراسیندا اون‌سکگیز یاشلی احمدین‌ده تحصیل‌له یاناشی گونو گوندن آذربایجان دیل و ادبیاتینا و خصوصیله‌ده جمعیتده باش وئره‌ن مختلف سیاسی و اجتماعی حادیثه‌لره ماراغی آرتیر و اونلارلا یاناشی کوتله‌نین آغیر معیشت دورومونا چیخیش یولو آختارماق هوه‌سی اونون گنجلیک ایده‌یال‌لاریندا فورمالاشماغا باشلاییر.
اجتماعی مسئله‌لرله باغلی ادبیات نومونه‌لری‌له ایلک دؤنه تبریز شهری‌نین تحصیل اوجاقلاریندا پولسوز پایلانان «وطن یولوندا» قزئتی واسیطه‌سیله تانیش اولور. شوروی قوشونو طرفیندن یاییلان بو قزئت بوتون گونئی آذربایجان ادبیاتی‌نین او ایللرده‌کی اینکیشافیندا رول اوینایان ان مهم عامیللردن بیریسی اولموشدور. آنجاق گنج احمدین ادبیات دونیاسینا جیددی تاثیر بوراخان دانشسرادا اوخودوغو ایللر یالنیز بیر ایل (۱۳۲۲- ۱۳۲۳) نشر عؤمرو اولان تانینمیش آذربایجان شاعری «محمد بی‌ریا»نین تشبثی‌ایله ایکی صحیفه‌ده تبریز شهرینده یاییلان، آنجاق گئنیش کوتله رغبتینی قازانان «ادبیات صحیفه‌سی» اولور. «ادبیات صحیفه‌سی»له گنج احمد ده ادبیات عالمینه قاتیلیر؛ شعر یازماغا باشلاییر و چوخ آز بیر مدت‌ده دوستلاری و همکلاس‌لاری آراسیندا بیر شاعر کیمی تانینماغا باشلاییر. اؤزو یازیر: «۱۳۲۲ده تبریز شهرینده اوغلان‌لار دانشسراسیندا تحصیله باشلادیقدا خیابانلاردا ساتیلان «بی‌ریا»نین سیاسی- طنز شعرلریله تانیش اولدوم. بئله‌لیک‌له آذربایجان دیلی‌ایله باغلاندیم. همان زامانلار آذربایجان دیلینده یاییلان «وطن یولوندا» روزنامه‌سی و «آذربایجان» مجله‌سی مجانی اولاراق دانشسرا طلبه‌لرینه وئریلیردی.»
۱۳۲۴ینجی ایلین آذر آییندا آذربایجاندا قورولان میللی حکومت گنج احمدین‌ده حیاتیندا مینلر آذربایجان گنجی کیمی جیددی ده‌ییشیک‌لیک‌لر یارادیر. ادبیات ساحه‌سینده فعالیتی داهادا گئنیشله‌نیر؛ اجتماعی موضوعلاردا یازماغا داهادا مئیل گؤستریر؛ یازدیقلارینی دؤرو مطبوعاتدا یایماغا جان آتیر و یئنه‌ده شاعر «بی‌ریا»نین شعرلری تاثیری آلتیندا اجتماعی مضمونلو شعرلر یازیر. اونون ادبیات و خصوصیله شعر ساحه‌سینده گونو گوندن چیچکله‌نن استعدادی میللی حکومتین مدنیت ایشچیلری طرفیندن جاوابسیز قالمیر. ۱۳۲۴ینجی ایلین قیش آییندان نشره باشلایان (۱۲ اسفند ۱۳۲۴) و ایکینجی ۲۱ آذره‌دک نشری داوام تاپان «غلبه» هفته‌لیگی‌نین(ناشر افکار زحمتکشان آذربایجان) یازیچیلار هئیتی سیرالاریندا فعالیت گؤسترمه‌یه دعوت آلیر. محمد بی‌ریانین تشبثی و حسین جدی، حمید صفری، سهراب زمانی، عباسعلی زنوزی و مظفر درفشی‌نین امکداشلیغی ایله نشر اولان بو هفته‌لیک‌له امکداشلیغا باشلاییر. اؤزو بئله یازیر:«… تدریجله فارس و آذربایجان دیلینده شعر یازماغا باشلادیم و ۱۳۲۴ینجی ایلین آخرلرینده «غلبه» روزنامه‌سی‌نین یازیچیلار هئیاتینه سئچیلدیم.»
آذربایجاندا قورولان بیر ایل‌لیک میللی حکومت تکجه جمعیتین اجتماعی و سیاسی حیاتیندا یوخ، معارف و مدنیتین بوتون ساحه‌لرینه‌ده اؤز بلاواسیطه تاثیرینی بوراخمیشدی. نهضتین حیاتا کئچیردیگی ده‌ییشیک‌لیک پروسسینده ملی مدنیتیمیزین چیچکلنمه‌سینه بؤیوک دقت یئتیریلیردی و ادبیات ایشچیلرینه، شاعر و یازیچیلارینا خصوصی قایغی گؤستریلیردی. اونلارین تشکیلاتلانماسیندا ایلک اؤنجه تبریز شهرینده “وطن یولوندا” قزئتی‌نین نزدینده فعالیت گؤسترن “شاعرلر مجلسی” درنه‌یی‌نین بؤیوک رولو وارایدی.
گنج احمدین استعدادی و اونون یازیچیلیق قابلیتی خصوصیله شاعر «بی‌ریا»نین گؤزوندن یایینمامیشدیر. بیر گون «بی‌ریا» آذربایجانین تانینمیش اجتماعی شخصیتی و او ایللر قیزیل اوردویلا تبریزه گلن و «وطن یولوندا» قزئتی‌نین رهبرلری سیراسیندا ادبی ایشلرله مشغول اولان ادبیاتشناس عالم «جعفر خندان»لا بیرلیکده اون گؤرمک مقصدیله اوخودوغو دانشسرایا گلیرلر.
آذربایجان نهضتی‌نین قانا چکیلمه‌سی ایله، احمد بیر نئچه ایل مراغه، عجب‌شیر و یئنی‌دن تبریز شهرلرینده یاشامالی اولور و نهایت ۱۳۳۰ینجی ایل یولداشی نین همشیره‌سی «مخمل» خانیم‌لا عائیله قورور.
اوتوزونجو ایللرین اول‌لرینده باشلایان اجتماعی سیاسی حرکات یئنی‌دن گنج احمدی ادبی اجتماعی فعالیتلره چکیر. ۱۳۳۰دن ۱۳۳۳ینجی ایلین سونونادک اونون بیر چوخ مقاله و شعرلری ایستر گیزلیجه، ایسترسه‌ده آشکارجاسینا یاییلان آنا دیللی مطبوعاتدا یاییلیر. اوستاد شهریارین «حیدر بابایا سلام» منظومه‌سینه یازدیغی «حیدربابادان شهریارا مکتوب» نظیره‌سی‌نین بؤیوک بیر قیسمی ائله بو ایللره عایددیر. بو منظومه سونرالار ۱۳۴۵ینجی ایل قلمه آلینان «بابک منظومه‌سی»ایله برابر بهمن اینقلابی‌نین غلبه‌سیندن سونرا چاپ اولور. آنجاق احمدین بو دؤور ان مهم فعالیتلریندن اونودولماز آذربایجان اجتماعی و ادبی شخصیتی بهزاد بهزادی‌نین تشکیلاتچیلیغی ایله گیزلی صورتده نشر اولونان «آذربایجان» روزنامه‌سی‌نین یازیچیلار هئیتی ترکیبینده اولماسینی و یئنی‌دن تشکیل اولونموش “آذربایجان شاعرلر و یازیچیلار جمعیتی”نده‌کی فعالیتینی آد چکمک اولار. «آذربایجان» روزنامه‌سی آذربایجان دموکرات فیرقه‌سی‌نین اورگانی کیمی ۱۳۳۰ینجی ایلین آذر آییندان ۱۳۳۳ینجی ایلین شهریور آیینادک ۱۴۲ نومره‌ده گیزلی صورتده اول‌لر تهراندا و سونرالار تبریزده نشر ائدیلیردی. روزنامه‌نین چاپ یئری‌نین کودتا رژیمی طرفیندن تاپیلماسی اونون ایستر داخیلینده و ایسترسه‌ده اطرافیندا جمعلشن بیر چوخ آذربایجان ضیالیسی‌نین یاخالانماسینا سبب اولور. احمدده یاخالانیر و حبس ائدیلیر. بیر ایلدن آرتیق حبس‌ده اولور و مختلف عذاب و اذیتلره قاتلاشدیقدان سونرا، نهایت ۱۳۳۵ینجی ایل آزادلیغا بوراخیلیر.
۱۳۲۴ینجی ایلین آذر آییندا آذربایجاندا قورولان میللی حکومت گنج احمدین‌ده حیاتیندا مینلر آذربایجان گنجی کیمی جیددی ده‌ییشیک‌لیک‌لر یارادیر. ادبیات ساحه‌سینده فعالیتی داهادا گئنیشله‌نیر؛ اجتماعی موضوعلاردا یازماغا داهادا مئیل گؤستریر؛ یازدیقلارینی دؤرو مطبوعاتدا یایماغا جان آتیر و یئنه‌ده شاعر «بی‌ریا»نین شعرلری تاثیری آلتیندا اجتماعی مضمونلو شعرلر یازیر. اونون ادبیات و خصوصیله شعر ساحه‌سینده گونو گوندن چیچکله‌نن استعدادی میللی حکومتین مدنیت ایشچیلری طرفیندن جاوابسیز قالمیر. ۱۳۲۴ینجی ایلین قیش آییندان نشره باشلایان (۱۲ اسفند ۱۳۲۴) و ایکینجی ۲۱ آذره‌دک نشری داوام تاپان «غلبه» هفته‌لیگی‌نین(ناشر افکار زحمتکشان آذربایجان) یازیچیلار هئیتی سیرالاریندا فعالیت گؤسترمه‌یه دعوت آلیر. محمد بی‌ریانین تشبثی و حسین جدی، حمید صفری، سهراب زمانی، عباسعلی زنوزی و مظفر درفشی‌نین امکداشلیغی ایله نشر اولان بو هفته‌لیک‌له امکداشلیغا باشلاییر. اؤزو بئله یازیر:«… تدریجله فارس و آذربایجان دیلینده شعر یازماغا باشلادیم و ۱۳۲۴ینجی ایلین آخرلرینده «غلبه» روزنامه‌سی‌نین یازیچیلار هئیاتینه سئچیلدیم.»
آذربایجاندا قورولان بیر ایل‌لیک میللی حکومت تکجه جمعیتین اجتماعی و سیاسی حیاتیندا یوخ، معارف و مدنیتین بوتون ساحه‌لرینه‌ده اؤز بلاواسیطه تاثیرینی بوراخمیشدی. نهضتین حیاتا کئچیردیگی ده‌ییشیک‌لیک پروسسینده ملی مدنیتیمیزین چیچکلنمه‌سینه بؤیوک دقت یئتیریلیردی و ادبیات ایشچیلرینه، شاعر و یازیچیلارینا خصوصی قایغی گؤستریلیردی. اونلارین تشکیلاتلانماسیندا ایلک اؤنجه تبریز شهرینده “وطن یولوندا” قزئتی‌نین نزدینده فعالیت گؤسترن “شاعرلر مجلسی” درنه‌یی‌نین بؤیوک رولو وارایدی.
گنج احمدین استعدادی و اونون یازیچیلیق قابلیتی خصوصیله شاعر «بی‌ریا»نین گؤزوندن یایینمامیشدیر. بیر گون «بی‌ریا» آذربایجانین تانینمیش اجتماعی شخصیتی و او ایللر قیزیل اوردویلا تبریزه گلن و «وطن یولوندا» قزئتی‌نین رهبرلری سیراسیندا ادبی ایشلرله مشغول اولان ادبیاتشناس عالم «جعفر خندان»لا بیرلیکده اون گؤرمک مقصدیله اوخودوغو دانشسرایا گلیرلر.
آذربایجان نهضتی‌نین قانا چکیلمه‌سی ایله، احمد بیر نئچه ایل مراغه، عجب‌شیر و یئنی‌دن تبریز شهرلرینده یاشامالی اولور و نهایت ۱۳۳۰ینجی ایل یولداشی نین همشیره‌سی «مخمل» خانیم‌لا عائیله قورور.
اوتوزونجو ایللرین اول‌لرینده باشلایان اجتماعی سیاسی حرکات یئنی‌دن گنج احمدی ادبی اجتماعی فعالیتلره چکیر. ۱۳۳۰دن ۱۳۳۳ینجی ایلین سونونادک اونون بیر چوخ مقاله و شعرلری ایستر گیزلیجه، ایسترسه‌ده آشکارجاسینا یاییلان آنا دیللی مطبوعاتدا یاییلیر. اوستاد شهریارین «حیدر بابایا سالام» منظومه‌سینه یازدیغی «حیدربابادان شهریارا مکتوب» نظیره‌سی‌نین بؤیوک بیر قیسمی ائله بو ایللره عایددیر. بو منظومه سونرالار ۱۳۴۵ینجی ایل قلمه آلینان «بابک منظومه‌سی»ایله برابر بهمن اینقلابی‌نین غلبه‌سیندن سونرا چاپ اولور. آنجاق احمدین بو دؤور ان مهم فعالیتلریندن اونودولماز آذربایجان اجتماعی و ادبی شخصیتی بهزاد بهزادی‌نین تشکیلاتچیلیغی ایله گیزلی صورتده نشر اولونان «آذربایجان» روزنامه‌سی‌نین یازیچیلار هئیتی ترکیبینده اولماسینی و یئنی‌دن تشکیل اولونموش “آذربایجان شاعرلر و یازیچیلار جمعیتی”نده‌کی فعالیتینی آد چکمک اولار. «آذربایجان» روزنامه‌سی آذربایجان دموکرات فیرقه‌سی‌نین اورگانی کیمی ۱۳۳۰ینجی ایلین آذر آییندان ۱۳۳۳ینجی ایلین شهریور آیینادک ۱۴۲ نومره‌ده گیزلی صورتده اول‌لر تهراندا و سونرالار تبریزده نشر ائدیلیردی. روزنامه‌نین چاپ یئری‌نین کودتا رژیمی طرفیندن تاپیلماسی اونون ایستر داخیلینده و ایسترسه‌ده اطرافیندا جمعلشن بیر چوخ آذربایجان ضیالیسی‌نین یاخالانماسینا سبب اولور. احمدده یاخالانیر و حبس ائدیلیر. بیر ایلدن آرتیق حبس‌ده اولور و مختلف عذاب و اذیتلره قاتلاشدیقدان سونرا، نهایت ۱۳۳۵ینجی ایل آزادلیغا بوراخیلیر.
«آیسیزگئجه‌لر» و «دومانلی گونلر» شعر مجموعه‌لری شاعرین اؤزو دئمیشکن: «آیسیز، ایشیق‌سیز، قارانلیق استبداد گئجه‌لرینی و او گئجه‌لرین چیسگین‌لی، دومانلی، قارلی، طوفانلی گونش‌سیز گونلرینی ایفاده ائدیر.» شاعر بو ایکی کیتابی «اینقلاب یولوندا چالیشان بوتون شریف اینسانلارا تعظیم ائده‌رک، خالقیمیزین سعادتی یولوندا شهیدلرین نجیب روحلارینا، دوستاق‌لارین، ایشکنجه گؤرنلرین صبر و استقامتلرینه» تقدیم ائدیر و دئییر «قوی ائلیمیزین موباریزلری شاعر و یازیچیلاریمیزین ایلهامچیسی اولسون‌لار.»
شاعر ۱۳۶۰ینجی ایل یاییلان دؤردونجو شعر مجموعه‌سی «گونشلی سحر» کیتابینی‌ایسه «چنلی، بورانلی، دومانلی گونلری، قارا ظولمتلی آیسیز گئجه‌لری عمومی ظفر عرفه‌سی، گونشلی سحره چاتدیران قهرمان خلقینه» تقدیم ائدیر و کیتابی‌نین ایلک صحیفه‌سینده یازیر: «منیم ایلهام منبعیم، شعریمین دادی، سؤزومون دوزو، وطنیم و ائلیم‌دیر. نه قده‌ر الیمین یازماق، باشیمین فیکیر و یارادیجیلیق قدرتی وارسا ائلیمین دردین، غمین، کدرین، شادلیغین، فرحین، گؤز یاشلارین، شیرین گولوشلرین، دؤیوشون، ظفرین، ییخیلیب دورماسین، دوشمانلا ووروشماسین، سارسیلماز ایراده‌سین، توکنمز باجاریقین شعریمین عنوانی ائده‌جه‌یم و یئنه‌ده سؤز وئریرم نه قده‌ر وار بدنده جان / سارسیلمادان یازاجاغام.»
بئله‌ده اولور. اوستاد احمد شایا(آلاو) عؤمرونون سون گونلرینه‌دک بیر آن‌دا اولسون یازماقدان و یاراتماقدان دایانمیر. عؤمرونون اون‌بئش ایلدن آرتیغینی یالنیز «آذربایجانجا فارسجا و فارسجا آذربایجانجا» اون مین‌لرجه لوغت احتوا ائده‌ن سؤزلوک یازماغا حصر ائدیر. نشرینه بؤیوک آرزو بسله‌دیگی بو سامباللی اثرین طالعی بو گونده ادبی جمعیتیمیزی دوشوندورمه‌لیدیر. نه یازیق کی بو اثر و اونون کناریندا اوستادین عؤمور بهره‌سی اولان بیر چوخ باشقا ادبی اثرلری هئچ واخت ایشیق اوزو گؤرمه‌دی و یالنیز اوستادین اؤز الی‌ایله ترتیب ائدیلمیش بو اثرلر بو گونده صاندیقچالاردا دوستاق یاشاییرلار و نه زامانادک دوستاق اولدوقلاری‌دا هله‌ده بللی دئییل.
۱۳۶۰ینجی ایلدن بو یانا اوستاد آلاووین اساس ادبی اثرلری ایشیق اوزو گؤرمه‌ییبدیر. اونون «آذربایجان دیلینین فونیتیکاسی- آغاموسی آخوندوف» و «رستنی‌های درمانی در پزشکی معاصر(ترجمه)» اثرلریندن باشقا بیر چوخ اثرلری ال یازما دفترلرینده یاییلماق انتظاریندا قالیر. نئچه دفترلیک «شعر مجموعه‌لری»، اوچ جیلددن عبارت «ادبی- تنقیدی آراشدیرمالار»، «آذربایجان –ارمنیستان محاربه‌سی-گونده‌لیک یادداشت‌لار»، «یئددی نوع لوغت‌نامه»، «فضولی شعرینه تضمین‌لر مجموعه‌سی»، «قادینلار شه‌هری منظومه‌سی»، «میللی سردار ستارخان منظومه‌سی»، «جبهه‌دن جبهه‌یه» و «آیلی گئجه‌لر» و …. اثرلری هله‌ده یاییلما انتظاریندادیرلار.
اوستاد احمد شایا(آلاو) آلتمیشینجی ایللرین اوللریندن تبریزدن عائلوی کؤچوب تهرانین کرج شه‌هرینده مسکونلاشیر. کرج شه‌هرینده اوستاد اوزون ایللر یازیب یارادیر؛ خصوصیله آذربایجان سؤزلویو حاضیرلاماقدا عؤمرونون ۱۵ ایلدن آرتیغینی صرف ائدیر؛ ادبی مدنی درنک‌لرده اشتراک ائدیر و ۱۳۶۶ینجی ایلدن «ساهر ادبی- مدنی درنه‌یی»نین قورولماسیندا جیددی چالیشیر و عؤمرونون سونونادک بو درنه‌یین ادبی مدنی فعالیت‌لرینده بیر آغ ساققالی کیمی فعالجاسینا رهبرلیک ائدیر. عؤمرونون ۶۰ ایلینی آذربایجان ادبیاتی‌نین اوغروندا صرف ائده‌ن شاعر، یازیچی و آذربایجان آراشدیریجیسی اوستاد احمد شایا(آلاو) وئردیگی سؤزه وفالی قالدی. نه قده‌ر کی الی‌نین قووه‌سی، گؤزونون گؤرمه‌سی و بئینی‌نین دوشونمه‌سی واریدی‌سا یازدی، یاراتدی و سارسیلمادان آذربایجان خالقی‌نین ادبی مدنی گنجینه‌سینه اینجی‌لر بخش ائتدی. قیسا بیر خسته‌لیکدن سونرا چوخ تاسفله ۱۳۸۳ینجی ایلین مهر آیی‌نین ییرمی اۆچونده (۱۳۸۳.۷.۲۳ تاریخینده) دونیادان گئدیر.[۱][۲]
اونون ختمینده هاشیم ترلان، حبیب فرشباف، علیایی، سؤنمز، حسین صدیق (دوزگون)، روشن خیاوی، ناظر شرفخانه‌ای، آذر مازندرانی، حسن ایلدیریم، رحیم کاویان، ع. چاپار، ائلدار موغانلی و حیات یولداشی شاعره ایشیق خانیم اوستادا حصر ائتدیک‌‌لری اثرلرینی اوخودولار.[۱]
اثرلری[دَییشدیر]
- حیدربابادان شهریارا مکتوبلار (پوئما)- ۱۳۳۳- نشر اورین، تبریز، ۱۳۵۷
- درباره مولانا و فضولی- ۱۳۳۹، آماده چاپ
- مصلوبین مشهور از صدر اسلام تا انقلاب مشروطه ایران (پایان نامه)- چاپ دانشگاه تبریز، ۱۳۴۳
- بابک منظومه سی (پوئما)- ۱۳۴۵، نشراورین، تبریز، ۱۳۵۷
- آیسیزگئجه لر(شعرمجموعه سی)- ۱۳۴۵، نشر اورین، تبریز، ۱۳۵۸
- دومانلی گونلر(شعر مجموعه سی)- ۱۳۵، نشر اورین، تبریز، ۱۳۵۹
- گونشلی سحر(شعرمجموعه سی)- ۱۳۵۷، نشر اورین، تبریز، ۱۳۶۰
- رستنی های داروئی در پزشکی معاصر (ترجمه)، «ی – دمیر اوف ، ج شکروف »،۱۳۶۰، نشر گوتنبرگ، ۱۳۶۸
- خواجه محمد نصیرالدین طوسی(ترجمه)، اثر: «حبیب محمد بیگلی»، ، ۱۳۷۰آماده چاپ
- آذربایجان ـ ائرمنستان محاربه سی حاقیندا دوشونجه لریم و گونده لیک‌لریم (مجموعه مقاله) ۱۳۷۷ – آماده چاپ
- از جبهه به جبهه (رمان)- ترجمه. اثر (حسن سید به یلی) ۱۳۸۰ – آماده چا پ
- شعر و شاعر، ادبی تنقیدی آراشدیرمالار اوچ جیلد، مولف ۱۳۸۰- آماده چاپ
- قادینلار شه‌هری (پوئما) مؤلف ۱۳۸۰- آماده چاپ
- اومیـد سرداری (پـوئما) مؤلف ۱۳۸۰- آماده چاپ
- فضولی شعرلرینه تضمین مؤلف ۱۳۸۱ – آماده چاپ
- فرهنگ واصطلاحات الکترو تکنیک (آذربایجانی ـ فارسی) ترجمه – آماده چاپ ۱۳۸۱
- آسترونومییا تئرمینلری (فرهنگ نجوم) انگلیسی–آذربایجان فارسی ترجمه ۱۳۸۱- آماده چاپ
- شبهای مهتابی ــ (رمان) ترجمه، اثر: الیاس افندیئو ۱۳۸۲ – آماده چاپ
- معاصر آذربایجان ادبی دیلینین اومونیملر لغتی – ترجمه، اثر حسرت علی اوغلو حسنوف ۱۳۸۲ – آماده چاپ
- آذربایجانی ـ فارسی لغت (۸۴۰۰۰) دن آرتیق لغت و اصطلاح ۱۳۵۷ـ ۱۳۸۰- آماده چاپ
- آذربایجان دیلینین فونوتیکاسی، ترجمه، اثر:آغاموسی آخوندوو ۱۳۸۳
- یئدی دفتر شعر مجموعه سی ۱۳۵۷ ـ ۱۳۸۳ – آماده چاپ
- یکدسته گل هدیه به دوستان ۱۳۵۷ ـ۱۳۸۳ (فارسیجا شعرلر) نشر افلاک ۱۳۸۴
شعرلریندن اؤرنک[دَییشدیر]
قوچ بابكه وئرین خبر
قیلینج چكیب، آچسین سیپر
بذ داغینا ییغسین لشكر
اؤلكه‌میزه دوشمن گلیر.
كوراوغلونو چاغیر گله
الده قیلینج چیخسین چؤله
خبر وئرین چنلی بئله
اؤلكه میزه دوشمن گلیر.
دوشمنلر، یان ـ یانا یاتسین
آمریكانین آدی باتسین
قوچ دلیلر، آت اویناتسین
اؤلكه‌میزه دوشمن گلیر.
دلی حسن، آلای پوزان
دوشمنلره، قبیر قازان
كنده، شهره، های سال اوزان
اؤلكه‌میزه دوشمن گلیر.
سسله گله ستارخانی
جمع ائیله‌سین ائل ـ اوبانی
دوشمنه توتسون دیوانی
اؤلكه‌میزه دوشمن گلیر.
كؤمك اۆچون خان سرداری
چاغیر، ییغا دوستو، یاری
ووراق، ییخاق ایستعماری
اؤلكه‌میزه دوشمن گلیر.
قوجا، جاوان كئچك صفه
توپچو قارداش وور هدفه
اجنبی‌نی ائدك خفه
اؤلكه‌میزه دوشمن گلیر.
فحله، كندلی اَل بیر اولاق
الده چكیش، شنه، اوراق
سرحدلره كئشیك دوراق
اؤلكه میزه دوشمن گلیر.