ایشلدن:Jafarmasumi
Models of Aging
یاشلانما مودللری:
ان آزی اینکیشافین (روشدون) بیر بیولوژیکال مودلی واردی کی یاشایشی ایکی بولومه بولور (آرتیم و قوجالماق) بویومه و یاشلانما. بو مودل مؤشاهیده یولینان اله گلیب گوروشوب کی اکثریت (ان چوخ) اورگانیسملر بیر دؤوریه جن (نؤقطیه جن) فیزیکال بویویور و فرقیله نیر بو دؤوره ده اورگانیسم یتیشیر[1] و اونان سونرا اورگانیسم یاشلانیر و یاواش یاواش گؤجده ن توشور="درده دیمیر[2]. (Schroots & Birren, 1996)
"درده دیمه مه زلیق" فانکسیونال گؤجؤ و اؤیغونلاشما قابلییتینین ایتیرمه سینی قئید ائدیر. ایضافه اله مه لیییق کی خسته لیک لرده فانکسیونال گؤجؤ و اؤیغونلاشما قابلییتین آزالدار. بونا گوره ده یاشلانما و خسته لیک بیربیرنه ن مؤتضادیدیلار(توتوشمازدیلار) و یا ان آزی، بیولوژیکال یاشلانماینان، پارالل (اؤیغوندی) دیرلر.
بیولوژیکال مودلین قارشسیندا اؤمؤر مؤدتی مودلی وار (Baltes & Reese, 1984).بو باخیم و مودله گؤره"دگیشمه لر(بویومه، اینکیشاف، یاشلانما) کی آداملار گؤستریرلر کانسپسیالارین حیاتا گئچیریلمه واختی،زیندهگانلیغلارینین هامسیندا اولور، تا اؤلوم واختیناجان که دردهدیین کانسپسییالار یارانیر بو پروسس اینکیشاف آدلانیر. “(Baltes & Reese, 1984, p. 493).
اؤمور بویی مؤدلین باخیمیندان فونکسینال وضعییت بیر سئچنه دی کی (خؤصؤصییت) اؤمور بویی دگیشیکلیغلارینان (عوض اولماقینان) تانینیر. بو مؤدل بو پروسسلر آبنورمال ترمئنلرین ایشله دمیر. بو باخیمندان "پیشمه،یئتیرمه" فیزیکسل بویومه ده ن ده سونرا دوام ائدیر و اؤلؤمه قدر دوام ائدیر. بو پیشمه و یئتیرمه پروسسینده پیسیکولوژیکال دگیشمه لرده دوام ائدیر.
سینه باغلی ایدراک (کوگنتیو) دگیشمه لرینین مؤختلیف کانسپتلری بو ایکی مؤختلیف باخیملارین توتوشمالاریندان یارانیر. اؤرنک (میثال) اؤچون بو پیسله شمه مؤدلی دیییر کی سینه باغلی دگیشمه لره گئرک دیاگنوز آلا و اؤزونه گؤره مؤعالیجه آلا.یاخشی اؤرنک بو مؤدله قوجا گؤزلوق[3] دی. قوجا گؤزلوقی یاخشی تانیماغنان، الیه بوللوق گؤزلوق و یا جراحیله گؤزون فونکسیاسین ساخلیاق و بوجوره یاشلی اؤز مؤستقلیغین داوام ائدیرسین. اؤمؤر بویی باخیمیندان سینه باغلی ایدراک دگیشمه لری چوخ آز بیر خسته لیک نظره توتولور و چوخ حیات مرحله لرینین بیری نظر ده توتولور. امکدارلیق (بازنیشسته لیق) بیر یاخشی اؤرنک دیر. امکدارلیق بیر اینکیشاف مرحله سی گؤرونور و ایش پیسلشمه سی ویا ایشده ن یارانان خسته لیک دیییلمیر. بونا گؤره ده یاشلیلاردان ایشله مه توقعاتیمیزی آزلاداریق و الشمه ریق کی یاشلنی دگیشاق و مؤعالیجه الییاق !!!
بوکی کیلینیسیینلر و یا تدقیقاتچیلار بو ایکی مؤدلین هانسنی ایشلدسینلر اونلارین باخیشلارینا باغلیدی. هر باخیمین اؤزونه گؤره، نورمال یاشللیغا باخیر. بو باخیملارین هر هانچسینی سئچماق بیزیم فیلوسوفیکال[4] باخیمیمیزا باغلدی.
[1] - MATURATION
[2] - senescence =درده دیمز ،دئیرسیزلشمه، پیسلشمه
[3]- PRESBYOPIA
[4] - philosophical