بالابان
بالابان، آذربایجانین قدیم خالق موسیقی آلتی دیر.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷] آرخا حیصّه سین‌ده بیر، اۆزرینده سککیز دلیک آچیلاراق اساساً توت آغاجین‌دان حاضیرلانان نفس‌لی موسیقی آلتی. خالق آراسیندا بالابان و یا "یاستی بالابان" آدی ایله تانینیر. یومشاق و حزین سسه مالیک بالابان‌دان آنسامبل، اوْرکستر و سولو آلتی کیمی نفس‌لی آلتلر قروپونو، اوْ جمله‌دن آشیقلار دسته‌سینی مۆشایعت ائتمک اۆچون ایستیفاده ائدیلیر. بالابان اریک، جویز، توت و آرمود آغاجلارین‌دان خصوصی دزگاهلاردا یونولوب، ایچری‌سی اوْیولدوق‌دان سوْنرا بللی بیتکی یاغلاری ایله یاغ‌لانیر، خصوصی تِمپراتوردا اۇزون مدت قورودولور.
سؤز آچیمی[دَییشدیر]
"بالابان" سؤزونون معناسی "بالا" (کیچیک) و "بان" (سس تمبرینین خوروز بانینا بنزدیلمه‌سی) سؤزلری ایله باغلی اوْلوب، "کیچیک بان" (ایلک، ارکه‌ن بان) دئمک‌دیر.
ائل آراسیندا اوْنا "یاستی بالابان"، "بالامان"، "می" ده دئییلیر.
تاریخچه‌سی[دَییشدیر]
مینگه‌چئویر قدیم یاشاییش مسکنین‌ده سۆموک‌دن حاضیرلانمیش ا.ا. ۱-نجی عصره عایید بالابانین پروتوتیپی اوْلان نفس‌لی موسیقی آلتی تاپیلمیش‌دیر[۸]. بالابانین آدینا آذربایجان ائپوسو ساییلان "کیتابی دده قورقود" داستانین‌دا و کلاسیک آذربایجان شاعرلرینین اثرلرین‌ده راست گلینیر[۹].
آذربایجان فولکلورون‌دا بالابانا عایید دئییملر آز دئییل. مثلاً:
عزيزیم بالابانی،
آستا چال بالابانی.
هامینین بالاسی گلدی،
بس منیم بالام هانی...
فارس موسیقی‌سین‌ده زورنا، بالابان گئنیش یئر آلمیر [۱۰]، چونکی بونلار آشیق صنعتیله باغلی اوْلان چالغیلاردیر.
قورولوشو[دَییشدیر]
ایفاچی آلتی سسله‌ن‌دیرمک اۆچون درین‌دن نفس آلاراق هاوانی آغیز بوش‌لوغونا ییغیر و اوْنو خصوصی اۇستالیقلا دوداقلاری آراسیندا توتدوغو یاستی موشتویون ایچری‌سینه اۆفله‌یه‌رک بارماقلارینی اوْیوقلارین اۆزرینده حرکت اتدیرمکله ایسته‌نیله‌ن سس اۇجالیغینی آلیر.
اۇزون‌لوغو ۲۸۰-۳۰۰ مم، دیامتری ۲۰-۲۲ مم-دیر. بالابانین سس دیاپازونو کیچیک اوْکتاوانین "سوْل" سسین‌دن ایکینجی اوْکتاوانین "دو" سسینه کیمی‌دیر. چالغیچینین اۇستالیغین‌دان وابسته اوْلاراق، بیر نئچه سس ده آرتیریلا بیلر.
بالابانین دلیکلرینین مینیمال سایی ۸ (۷-سی یوخاری‌دان، ۱-i آشاغی‌دان)، ماکسیمال ۱۰ (۹-اۇ یوخاری‌دان، ۱-i آشاغی‌دان)اوْلور.
تۆره لری[دَییشدیر]
تانینمیش میلّی نفس آلتلری ایفاچی‌سی و برپاچی‌سی اۇستا الیجاواد (اسماعیل‌لی رایونو) میلّی سسله‌نمه خصوصیتلرینی نظره آلاراق ۴ ینی بالابان نؤعو یاراتمیش‌دیر. همین آلتلر اؤزونون غیری-عادی زنگین تمب کیفیتلرینه گؤره حاضیردا خالق چالغی آلتلری اوْرکسترینین ترکیبینی داها دا زنگینلش‌دیره بیلرلر.[۱۱]
سسله‌نمه‌سینه و اؤلچوسونه گؤره بالابانین مۆختلیف تۆره لری وار:
- عادی بالابان سایا ناخیش‌سیز بالابانلارا دئییلیر. آلت بوروسونون اۆزرینه کلاپان سیستمی تطبیق ادیلمیر.[۱۲]
- آشیق بالابانی - ان قدیم بالابان نؤعودور. خصوصی چالینما اۆصولو واردیر: چوْخ یونگول (قامیش موشتوکلر اۆفورولمه طرزینه گؤره یونگول و آغیر اوْلورلار) آغیزلیق‌دان (موشتوک‌دن) ایستیفاده ائدیلیر. بونا گؤره سسی ویزیلتی‌لی اوْلور.
- آنسامبل بالابانی - بورولارینین اۇزون‌لوغو قبول ائدیلمیش ایستاندار اؤلچوده حاضیرلانیر، سسویادیجی‌سی آشیق بالابانینکین‌دان فرق‌لی‌دیر.
- پیککولو (جوره) بالابان - کیچیک بالابان نؤعودور. بللی الوریش‌لی مقاملاردا ایشلدیلیر. مس.، شور موغامینین مایع سی و یا سارنج حیصّه لری جوره بالابان‌دا شیرین سس‌لنیر.
- آلت (سولو) بالابان - گؤوده‌سی اۆزرینده کلاپان سیستمی تطبیق اوْلونور. بۇ کلاپانلارین کمکی ایله چتین چالینان بعضی سسلرین (دیزلی، بمول‌لو) ایفاسی چوخ آسانلاشدیریلمیش‌دیر. آلت بالابان اساس بالابان‌دان خالص کوارتا (خ۴) اینتروالین‌دا بم سس‌لنیر. عادی بالابانا اوْخشاییر، آنجاق بیر قدر بؤیوک‌دور.
- باس (بم) بالابان - اؤلچوسو عادی بالابان‌دان چوخ اۇزون، موشتویو ایری اوْلور. ۲۰-جی عصرین سوْنلارین‌دا ال صنعتکاری الیجاواد جاوادلی طرفیندن حاضیرلانمیش‌دیر. سولو بالابان‌دان بیر اوْکتاوا فرق‌لنیر. اوْنا گؤره باس بالابانی باس آچارین‌دا، تنور بالابانی تنور آچارین‌دا یازیرلار. موسیقی کوللکتیولرین‌ده ایشله‌نمه‌سه ده اوْلدوقجا ماراقلی آلت‌دیر. اوْنو تکمیللش‌دیره‌رک حرفه ای چالغی آلتینه چویرمک اوْلار، مس. بم سسلره اوْلان احتیاجی اؤد‌مک اۆچون.
- دم بالابانی - دمکش (زویتوتان) بالابان‌چیلارین چالدیغی بالابان. دمکشلر ایفا اوْلونان ملودییانی آرام‌سیز آهنگدار موسیقی فونو ایله تامین ائدیرلر. دم بالابانی گؤرکه‌مجه عادی بالابان‌دیر، آنجاق اوْنو دم (زوی) اۆچون ایستیفاده ائتمک اۆچون سسویادیجی خۆصوصیتسینی داشییان آغیزلیغینی (قامیش-موشتویونو) خصوصی یوللا قاییریرلار کی، چوْخ نفس آپارماسین.
- تنور (زیل) بالابان سولو بالابان‌دان ۵ سس آشاغی سس‌لنیر.
باس، تنور بالابانلار میلّی کونسرواتورییانین علمی لابوراتوریاسین‌دا ایختیراع اوْلونوب [۱۳].
اؤزل‌لیکلری[دَییشدیر]
هزین کولوریت یارادان سسلر آلت‌ده نفه‌سین اۇزادیلماسییلا الده ائدیلیر. بالابانین خوصوصیتی اوْندادیر کی، آراسی کسیلمه‌دن نفه‌سی آغیزدان بورونا، بورون‌دان آغیزا دؤورتمه ایله اؤتوره‌رک بیر نوتون اۆزرینده اۇزون مؤددت چالماق اوْلور. آزیاش‌لی و تجروبه‌سی آز اوْلان شاگیردلر طرفیندن بۇ تکنیکی ایمکانلارلا ایفا چوْخ چتین‌دیر لاکین، بۇ بللی واخت‌دان و تجروبه الده اتدیک‌دن سوْنرا مومکونلشیر.
توتک‌ده، و ده آوروپا نفس‌لی آلتلرین هچ بیرین‌ده (کلارنت، قابوی) دؤورتمه خوصوصیتی یوخ‌دور. یالنیز زورنا و بالابان‌دا دؤورتمه وار. آذربایجان‌دا خالق آرتیستی، قابوی ایفاچی‌سی کامیل جلیلوو دیگر قابویچالانلاردان سچیلیر، یعنی آلتی آغیزدان بورونا و گرییه دؤورتمه ایله چالیر.
"بالابان متودو" کیتابی[دَییشدیر]
بالابانی آذربایجان‌دان کناردا تانی‌دان مشهور بالابان ایفاچی‌سی الیخان سمدوو بۇ آلتی تۆرکیهده سودیره بیلیب. تاریخی کؤکلری آلتینجی عصره عایید اوْلان میلّی موسیقی آلتینین آذربایجانا مخصوص اوْلماسینی ثبوت اتمک‌ده بؤیوک رولو اوْلان الیخان سمدوو ارمه‌نیلرین بۆتون دونیادا "دودوک" کیمی تانیتدیقلاری بالابان ایله بیر نئچه اؤلکه‌ده سولو کونسرت پروقرامی ایله چیخیش اد‌رک، ارمه‌نی پلاگیات‌لیغینی ایفشا ادیب. ا.سمدوو "بالابان متودو" آدلی کیتابین دا مؤلفی‌دیر.[۱۴][۱۵]
بالابان سیمفونیک موسیقی‌ده[دَییشدیر]
بالابانین فردی ایفاچی‌لیق خوصوصیتینه بؤیوک دقت یتیره‌ن، آذربایجانین مشهور بستکارلاری بۇندان ایستیفاده ادیبلر. بئله کی، اۆزییر هاجیبیووون «ایکینجی فانتازییا»، موسلوم ماقومایوین «آذربایجان چؤللرین‌ده»، حاجی خانمممدووون «سیمفونیتتا» و بیر سیرا دیگر اثرلرده بالابانین سولو ایفاسینا گئنیش یر آیریلیب.
اوْرکسترده بالابان هم سولو، هم ده مۆشایعت‌چی آلت کیمی اؤزونه لایق‌لی یر توتور. اوْرکسترده بالابانلار اۆچون دؤرد نؤع پارتییا یازیلیر و اوْنلار ایکی قروپا بؤلونور: ۱-جی و ۲-جی بالابانلار اساس ملودییانی ایفا ائدیرلر، III، ۴-جو بالابانلار ایسه هارمونیک فونو ساخلاییرلار.
آذربایجان و خاریجی اؤلکه بستکارلارینین اثرلرینین کؤچورمه‌سی بالابان دوتینین ایفاسین‌دا چوْخ گؤزل سس‌لنیر. مثلاً: ف.شوبرتین "سرنادا"، آ. ک. کوینین "اوْرینتال"، پ. چایکووسکینین "پاییز نغمه‌سی"، اۆ. هاجیبیووون "سوگی‌لی جانان"، "سن‌سیز"، ف. امیرووون "گؤزلیم سن‌سه‌ن"، س. روستمووون "سرحدچیلر مارشی"، "سنین‌دیر" و س. اثرلری گؤسترمک اوْلار.
فیلموقرافییا[دَییشدیر]
بؤلمه:آذربایجان موسیقی آلتلری
 | This مقاله has not been added to any content categories. Please help out by adding categories to it so that it can be listed with similar مقالهsشابلون:Stub other. (سپتامبر ۲۰۱۸) |
- ^ Толковый словарь русского языка Кузнецова. ۱ е изд е: СПб.: Норинт. С. А. Кузнецов.. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2012-07-09. یوْخلانیلیب2016-11-06.
- ^ Музыкальная энциклопедия. Азербайджанская музыка. Под ред. Ю. В. Келдыш. Т ۱. А — М.: Советская энциклопедия، ۱۹۷۳.
- ^ مجنون کریموو. آذربایجان قدیمی موسیقی آتلاسی - بالامان
- ^ Известия. Ру: «Имеющий уши да услышит…». آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2008-08-16. یوْخلانیلیب2008-08-16.
- ^ Сергей Александрович Токарев. Основы этнографии: Учеб. пособие для ист. специальностей вузов.. — Высшая школа، ۱۹۶۸. — С. ۳۱۱. — ۳۵۹ с.
- ^ انجیجلوپا‌دیا ایٛرانیجا. بالابان. Archived 2011-08-05 at the Wayback Machine.: «بĀلĀبĀن، آ جیلیندریجال-بورئ، دووبلئ-رد wind اینسترومنت آبووت ۳۵ جم لونگ with سون فینگر هولس و اوْنئ تهومب هولئ، پلاید ین ااسترن آزربایژان ین ایٛران و سوویت آزربایژان (where ایت ایس آلسو جاللد دودوک).»
- ^ افراسیاب بدلبی‌لی. ایضاح‌لی مونوقرافیک موسیقی لوغتی - بالامان
- ^ Институт этнографии имени Н.Н. Миклухо-Маклая. Народы Кавказа.. — Издательство Академии наук СССР، ۱۹۶۰. — Т. ۲. — С. ۱۵۸.
- ^ Музыка Азербайджана شابلون:رو
- ^ انجیجلوپ‌دیا ایٛرانیجا - بالابان
- ^ س. الیقیزی. حکایه‌لی موسیقی لوغتی - بالابان
- ^ آبباسقولو نجف‌زاده. آذربایجان چالغی آلتلرینین ایضاح‌لی لوغتی. باکی، ۲۰۰۴.
- ^ بالابان اۇستادی باباخان امیرووون ددیکلری. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2015-04-10. یوْخلانیلیب2016-11-06.
- ^ ارمه‌نی پلاگیاتلیغینین قوربانی – بالابان…. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2015-02-18. یوْخلانیلیب2016-11-06.
- ^ نیدل، ریجهارد (۲۰۰۵). World موسیج: تهئ باسیجس. پسیجهولوگی پرسس. پپ. ۲۱۴–. ایٛسبن ۹۷۸۰۴۱۵۹۶۸۰۰۳. رتریود ۲ مئی ۲۰۱۱. "آلیهان سامدوو. جلارینت، بالابان، زورنا و ساخ پلایر now رسیدینگ ین تورکیه. بالابان."