تاتار سوواری آلایی
.jpg)
تاتار سوواری آلایی — قافقاز یئرلی سوواری دیویزیاسی‌نین گنجه و باکی قوبرنیالاری‌نین، همچنین تیفلیس قوبرنیاسی‌نین بورچالی ماحالی‌نین تاتارلاریندان (آذربایجان تورک‌لریندن) فورمالاشان آلای‌دیر. سونرادان موسلمان کورپوسونون و آذربایجان خالق جومهوریتی‌نین میلّی اوردوسونون ترکیبینده اولموشدور.
آلایین فورمالاشماسی
[دَییشدیر]داها چوخ " وحشی دیویزیا " آدی ایله مشهور اولان قافقاز یئرلی سوواری دیویزیاسی قافقاز و جنوبی قافقازین او دؤنمین قانون‌وئریجی‌لیگینه گؤره حربی خیدمته چاغریلمایان کؤنوللو موسلمان‌لاریندان عیبارت اولوب. 1914-جو ایلین ژوئیه‌نین 26-دا قافقاز حربی دایره‌سی‌نین باش کوماندانی، کاوالِریا ژنرالی، ژنرال-آدیوُتانت، قراف ای.ای.ووْروْنتسوف-داشکوْو حربیه ناظیری واسیطه‌سی ایله ایمپراتور 2. نیکولایا موراجیعت ائده‌رک، حربی حیصه لر قورماق اوچون " دؤیوش‌کن قافقاز خالق‌لاریندان " ایستیفاده ائتمک تکلیفینی ایره‌لی سورور.[1] بیر گون سونرا، ژوئیه‌نین 27-سی تزار دؤیوش عملیات‌لاری داوام ائتدیگی مودتده قافقاز و جنوبی قافقاز اهالیسیندن بیر سیرا آلای فورمالاشدیرماق امری وئریر. تصدیق ائدیلمیش ستات‌لارا اساساً، هر سوواری آلای 22 ظابیط، 3 حربی مأمور، 1 آلای موللاسی، 575 کیچیک روتبه لی سیراوی (آتلی‌لار) و 68 سیراخاریجی کیچیک روتبه‌لی‌لردن عیبارت ایدی.
آذربایجانلی سوواری آلایی، چچن آلایی ایله بیرگه دیویزیانین 2-جی بریقاداسی‌نین ترکیبینده ایدی و بو بریقادایا میرآلای (پولکوونیک) کونستانتین خاقاندوکوف رهبرلیک ائدیردی. دیویزیانین کوماندیری ایسه 2-جی نیکولایین دوغما قارداشی، ژنرال-مایور، عالی کنیاز میخایل آلکساندروویچ رومانوف، باش قرارگاهین رئیسی ایسه موسلمان اولان لیتوا تاتاری پولکوونیک یاکوو داویدوویچ یوزئووفیچ تعیین اولونموشدو. [2] تاتار آلایینا گلدیکده ایسه، بورایا کوماندیر وظیفه‌سینه باش قرارگاهین پولکوونیک-لئیتنانتی پ.آ. پولووتسوف، کوماندیر کؤمکچیسی وظیفه‌سینه - باکیدا دوغولموش پولکوونیک-لئیتنانت و.د.ستاروسلسکیی، روتمیستر (کاپیتان) وظیفه‌سینه ایسه شاهوئردی خان زیادخانوف تعیین ائدیلمیشدیلر. همچنین آلایا 10-جو ویرتمبرق کرالی ائ.و.نووقورودسکی دراقون آلایی‌نین پولکوونیک-لئیتنانت، شاهزاده فیض‌الله میرزه قاجار تحکیم ائدیلمیشدی. 1914-جو ایلین آقوستوندا فورمالاشدیریلان آلای‌لارا کؤنوللولرین قبولو حاقدا اعلان وئریلمیشدی. الیساوتپول قوبرناتورونون سؤزلرینه اساساً، آرتیق 27 آقوستادک 2 میندن چوخ موسلمان کؤنوللو قیسمینده تاتار آلایینا یازیلمیشدی. 400 نفرین، او جومله‌دن بورچالی‌دان 100 آذربایجانلی، لازیم اولدوغو سببیندن، قئیدیات همن دایاندیریلمیشدی.
1914-جو ایلین نووامبریندا تیفلیسده اولارکن، 2.-جی نیکولای موسلمان‌لارین نوماینده هئیتینه بو سؤزلرله موراجیعت ائدیر:
" بو آغیر گونلرده، بیزی تک قویمایان و 6 آلای حاضیرلایاراق قارداشیمین رهبرلیگی آلتیندا عومومی دوشمنه قارشی ووروشماغا یوللانان تیفلیس و گنجه قوبرنیالاری‌نین موسلمان‌لارینا درین تشکّورومو بیلدیریرم " [3].
آرتیق سپتامبرین اوّلینده تاتار آلایی‌نین فورمالاشماسی بیتمیشدی. قیسا زاماندا آلای قافقاز یئرلی سوواری دیویزیاسی‌نین توپلانیش منطقه‌سی تعیین ائدیلمیش آرماویره یولا دوشور. آرماویرده تزارین قارداشی میخایل آلکساندروویچ شخصاً آلای‌لارلا تانیش اولور.
سپتامبرین سونوندا آلای‌لار اوکراینا یؤنلدیلیر و اورادا دؤیوش عملیات‌لارینا حاضیرلاشماغا داوام ائدیرلر. قئید ائتمک لازیمدیر کی، تاتار (تورک) سوواری آلایی ژمِرینکا یاخین‌لیغیندا دیسلوکاسیا اولونموشدو.
نووامبرین اوّلینده " وحشی دیویزیا " ژنرال-لئیتنات حسین خان ناخچیوانسکی‌نین [4] 2-جی کاوالریا کورپوسونا بیرلشدیریلیر. نووامبرین 15-دن دیویزیانین حیصه‌لری لوووا گؤندریلمگه باشلاییر. نووامبرین 26-دا کورپوسون کوماندیری حسین خان ناخچیوانسکی لووودا دیویزیایا باخیش کئچیریر. باخیش یئریندن دیویزیانین آلای‌لاری سامبور شهری‌نین جنوب-غربینه یوللانیرلار و بورادا سانا چایی‌نین یاخین‌لیغینداکی گؤستریلمیش اراضینی توتورولار. دیویزیا پولیانچیک، ریبنا و ورخووینی-بیسترا طرف‌لرده آغیر دؤیوشلر آپاریر. داها قانلی و آغیر دؤیوشلر 1914-جو ایلین دسامبریندا سِنا چایی ساحیلینده و 1915-جی ایلین ژانویه‌سینده لومنا-لوتوویسکا طرفده باش وئریب. بورادا دیویزیا رقیبین پرمیشل ایستیقامتینده ایره‌لی‌له‌مه‌سی‌نین قارشیسینی آلیردی.
دؤیوش‌‌لرده ایشتیراکی
[دَییشدیر]1915-جی ایلین فوریه‌سینده دیویزیا بیر سیرا اوغورلو عملیات حیاتا کئچیریر. فوریهنین 15 تاتار آلایی برین کندی یاخین‌لیغیندا آغیر دؤیوشلر آپاریردی. نتیجه ده، رقیب بیر سیرا البه‌یاخا دؤیوش‌دن سونرا یاشاییش منطقه‌سیندن چؤله آتیلمیشدی.
بو دؤیوشه گؤره آلایین کوماندیری پولکوونیک-لئیتنات پولووتسوف 4-جو درجه‌لی موقدس گورگی اوردنی ایله موکافات‌لاندیریلمیشدی. پولووتسوفون گنجه قوبئرناتورونا مکتوبوندان:
" دیویزیادا ایلک اولاراق اؤز کوماندیرینه گورگی خاچینی گتیرن محض تاتار آلایی اولدو. بو عالی موکافاتدان دولایی شرف دویاراق، بونو آذربایجانلی آتلی‌لارین حربچی کئیفیت‌لرینه و سونسوز مردلیگینه بورجلو اولدوغومو قئید ائدیرم. خواهیش ائدیرم منیم گنجه قوبرنیاسی‌نین موسلمان‌لاری‌نین مؤحتشم رشادتیندن آلدیغیم درین تصورات‌لاریمی قبول ائده‌سینیز. پولووتسوف " . [5]
بو دؤیوش‌ده همچنین، 4-جو درجه لی موقدس قالیب گورگی اوردنی ایله تلطیف ائدیلمیش پولکوونیک شاهزاده فیض‌الله میرزه قاجار دا فرقله نیب.
موکافات تقدیماتیندان چیخاریش:
" 1915-جی ایلین فوریهنین 15-ای اؤز تشبوثو ایله، یالنیز بیر ظابیطه مالیک 400-لوک اومان کازاک آلایینا رهبرلیک ائده رک، گوجلو توفنگ و پولمیوت آتشی آلتیندا اونو رشادتلی هوجوما سؤوق ائدیر، ایکی دفعه دؤیوش مئیدانیندان قاچماق ایسته ین کازاک‌لاری گئری قایتاریر و قطعی آددیملار سایه‌سینده برین کندینی توتماغا مووفق اولور " . [6]
1915-جی ایلین فوریهنین 17-ده پولکوونیک شاهزاده فیض‌الله میرزه قووانلی-قاجار دؤیوش‌ده هلاک اولموش چچن آلایی‌نین کوماندیری پولکوونیک آ.اسویاتوْپوْلک-میرسکی‌نین یئرینی توتور. 1915-جی ایلین فوریهنین 21-ده دیویزیانین کوماندیری میخایل رومانوف ژنرال-لئیتنات حسین خان ناخچیوانسکیدن دوشمنی تلوماچ آدلی اراضیدن قووماق امری آلیر. بو تاپشیریغین یئرینه یئتیریلمه‌سی اوچون دیویزیا کوماندیری اؤنه تاتار، سونرا ایسه چچن آلایینی چیخاریر. سرت دؤیوشلر نتیجه سینده تلوماچ دوشمندن آزاد ائدیلیر. فوریهنین سونونا 2-جی کاوالریا کورپوسونون حیصه‌لری جنوب-غرب جبهه‌سی‌نین اوردولاری‌نین کارپات عملیاتی چرچیوه‌سینده دؤیوش تاپشیریغینی یئرینه یئتیریر.
1915-جی ایلین ژوئیه-آقوست آیلاریندا " وحشی دیویزیا " دنسترین سول ساحیلینده آغیر دؤیوشلر آپاریر. شاهزاده فیض‌الله میرزه قاجار بورادا دا فرق‌لنمگی باجاریر.
قافقاز یئرلی سوواری دیویزیاسی‌نین کوماندیری‌نین امریندن:
" خوصوصی اولاراق، ان یوکسک شوجاعتینی او وینیاتینتسی (12-15 آقوست 1915-جی ایل) اراضیسینده گئدن آغیر دؤیوشلر زامانی سرگیله‌ییر. 250 آتلیسینی ایتیرمیش 2-جی بریقادایا رهبرلیک ائدرکن، اوتریشلی‌لرین 5 شیددتلی هوجومونو دفع ائدیر... "
1916-جی ایلین اولینده دیویزیانین کوماندان هئیتینده جیدی دییشیک‌لیکلر ائدیلیر. دیویزیانین کوماندیری وظیفه سینه ژنرال-مایور (1916-جی ایلین ژوئیهون 12-دن ژنرال-لئیتنات) د.پ.باقراتیون تعیین اولونور. 2-جی کورپوسون قرارگاه رئیسی تعیین ائدیلن ژنرال-مایور ی.د.یوزئفوویچین یئرینه ایسه دیویزیانین قرارگاه ریسی قیسمینده پولکوونیک پولووتسوو تعیین ائدیلیر. تاتار (آذربایجانلی) آلایی‌نین کوماندیری وظیفه سینه ایسه کاباردین آتلی آلایی‌نین پولکوونیکی فیودور نیکولایئویچ (تمبوت ژانخوتوویچ) بکوویچ-چرکاسسکیی تعیین ائدیلیر.
1916-جی ایلین مایین 31-ده پولکوونیک بکوویچ-چرکاسسکیی، رقیبی تیشکووتسی کندیندن قووماق امری آلاراق، اوتریشلی‌لرین آغیر گولله یاغیشی آلتیندا شخصن 300 آذربایجانلی تورکو هوجوما گؤندریر. آتلی‌لارین هوجومو نتیجه‌سینده کندی دوشمندن آلماق مومکون اولور. گون بیرینجی یاریسیندا اوتریشلی‌لر بیر نئچه دفعه کندی گئری قایتارماغا جهد ائدیرلر، لاکین بونا مووفق اولمورلار. بیر مودتدن سونرا تاتار آلایی‌نین یاردیمینا پولکوونیک فیض‌الله میرزه قاجارین ایکی یوز چچنی، آتلی-داغ دیویزییونونون 2 سیلاحی و زاامور پیادا آلایی‌نین باتالیونو گلیر.
177 نفر اسیردن علاوه اوتریشلی‌لر 256 نفر دؤیوشچوسونو ایتیریر. بو دؤیوشه گؤره آلایین کوماندیری بکوویچ-چرکاسسکیی 3-جو درجه لی موقدس گورگی اوردنی ایله تلطیف ائدیلیر. ژوئن‌ین اوّلی آذربایجانلی آلایی دیویزیانین 2-جی بریقاداسی داخیلینده چرنوویتسین غربینده دؤیوشلر آپاریر. دوشمنین سرت موقاویمتینی آشاراق ژوئنون اورتالاریندا بریقادا، او بیری ساحیلینده اوتریشلی‌لرین برکیدیگی چرنوویتس چایینا یاخینلاشیرلار. ژوئنون 15-ای تاتار و چچن آلای لاری دوشمنین گولله یاغیشی آلتیندا چایی آشیر، درحال روستوک کندینی اله کئچیریر و دؤیوش‌لرله پروت چایی‌نین یاخین‌لیغیندا یئرلشن ووروختی شهری ایستیقامتینده شیمال-غربه، بوکووین کارپات‌لارینا دوغرو ایره لیله‌مگه باشلاییرلار.
مه‌یین 7-سی چچن آلایی‌نین کوماندیری، پولکوونیک شاهزاده فیض‌الله میرزه قووانلی-قاجار دؤیوش‌ده فرق لندیگینه گؤره ژنرال-مایور روتبه‌سی آلیر، مه‌یین 30-او ایسه 2-جی بریقادانین کوماندیری تعیین ائدیلیر.
مایین 14-او پولکوونیک بکوویچ-چرکاسسکیی 1-جی قواردیا کیراسیر آلایی‌نین کوماندیری تعیین اولونور. آذربایجانلی آلایی‌نین باشینا ایسه لوان لوارسابوویچ ماقالوو کئچیر.
پتروقراد حربی دایره سی‌نین باش کوماندانی تعیین ائدیلمیش پ.آ.پولووتسوفون تاتار سوواری آلایی‌نین یارانماسیندا موهوم رولو اولموش مامد خان زیادخانووا تلقرامیندان:
" حرب ناظیریندن تاتار آلایی‌نین موندیرینی ساخلاماق ایجازه سینی آلاراق، خواهیش ائدیرم گنجه قوبرنیاسی‌نین و بورچالی قزاسی‌نین تورک‌لرینه، اونلارین شوجاعتلی آلای‌لاری حاقدا خاطیره لری غورورلا یاددا ساخالایاجاغیمی چاتدیراسینیز. قالیسیا و رومانی چؤل‌لرینده سایسیز شوجاعت گؤسترن موسلمان‌لار اولو آتالاری‌نین لاییقلی داوامچی‌لاری اولدوقلارینی ثوبوت ائتدیلر " [7].
جنوب-غرب جبهه‌سی‌نین اوردولاری‌نین یای ایره‌لی‌له‌مه‌سی دؤورونده آذربایجانلی آلایی استانیسلاوی شهری‌نین غربینده حرکت ائدیردی.