توروک کی

آکاد و آشور اَبیده لرینده توروککو کلمه‌سی

توروککولر (توروککو یا توروککوم) - میلاددان اؤنجه 20. و 19. نجو يوزايل‌لرده یاخین‌شرقده ایندیکی اورمو گؤلو اطرافی و گونئي آزربايجان ايله خزرين گونئي بؤلومونده ياشاميش اولان تورک بويو. ^[۱] ^[۲] ^[۳] ^[۴] ^[۵] گوتي دؤولتي‌نين پارچالانماسيندان سونرا آزربايجان آراضیسينده - داها سونرا مئديا ارکین دئولئتي‌نين شکیلله‌نه‌جه‌یی يئرده ـ کیچیک شاهلیقلاريني قورموشلاردير.

بو کلیمه ایلک سیرا آکاد و آشور اَبیده لرینده گلیب دیر.

فایل:Turukki.jpg

توروک کی لرین یاشادیغی یئری اورمو گؤلونون قوزیی میش^[۶]

عالیم‌لرین قناعتینه گؤره، توروک " تورک " سؤزونون ایلکین یازیلیش فورماسی¬دیر. بابل و آکاد یازی متن-لرینده آدی چکیلن توروک ترمینی نئجه و هارادان یارانمیش¬دیر؟ نییه محض توروک؟ " تورک " ائتنونیمی نی الک- ولک ائده رک اونون معنا چالارینی تاپماغا چالیشان تدقیقات¬چیلار ندن سه بو سؤزدن داها قدیم اولان توروک فورماسی¬نین اوستوندن سکوت لا کئچیرلر. ل. مینکاچی: " تورک " " یارادیلیش"، " انسان" دئمک¬دیر. و. تومسون: " تورک " سؤزونون معناسی " گوج، قوّه "¬دیر. و. بارتولد: " تورک سؤزو ائتنوقرافیک دئییل، سیاسی معنا داشییر. " تورک " " تورو" ( قانون، عادت، تؤره) سؤزوندن عمله گلیب و خالق¬لارین قانون اساسیندا بیرلشمه سی آنلامینی وئریر. ن. مارّ: " تورک" سؤزو" تارخان سؤزوندن یارانیب، بو دا " اللهی قوّه یه برابر"، سئچیلمیش " آنلامیندادیر. آ. بئرن اشتین : بوتون طایفا بیرلیک‌لری بیر یئرده " تورک " آدلانیردی. آذربایجان تورکولوقو ف. زینالوو " تورک" سؤزونون قبیله باشچیسی¬نین آدی ایله باغلی اولدوغونو بیلدیریر. عالیمه گؤره، " تورک" ائتنونیمی قدرت¬لی، قوّت‌لی، هم ده یورومک معناسیندادیر. جواد هیّت : " تورک " سؤزو گوج، قدرت بیلدیرمک‌له، هم ده مرحمت‌لی، انتظام‌لی اولماق آنلامینا گلیر". جواد هیّت یازیر کی، " تورک " سؤزو گؤگ تورک دؤلتینی قوران ( 552- جی ایل) و اداره ائدن آشینا قبیله سی¬نین آدی اولوب و سونرادان بوتون ملّته شامیل ائدیلیب. بسیم آتالایا گؤره، " تورک " سؤزو " هر شئیین اورتاسی " دئمک¬دیر، یعنی گنج، ایگید و دلی قانلی. فاروک سومئر ادعا ائدیر کی، " تورک " هم گوج، قوّت، هم ده دوغماق، تؤره مک، دونیا یا گلمک آنلامیندادیر. او، وامبری نین " تورک " سؤزونون " توروک "، " ائتنو نیمین دن ایرلی گلدیگی باره ده فرضیه سینی دستک‌له ییر. تورک تدقیقاتچی سی آدیله آیدین " تورکون منشایی " آدلی مقاله سینده گؤستریر کی، عرب الفباسی ایله شکیلده یازیلان " تورک " سؤزونون دؤرد جور اوخوماق ممکن دور : تورک، توروک، تورک، تؤرک. آلتای ممد دوو " تورک " و " توروک" سؤزلری¬نین یارانماسی ایله باغلی اؤز احتمالینی ایرلی سورور. او یازیر کی، میلاد دان قاباق. 14 –جو عصرده اورمیه گؤلو هنده ورینده " توروک آدلی خالق مسکون لاشمیشدی. بو کؤچری طایفا اوتوراق حیاتا کئچیردیگی اۆچون اونا کناردان " تور"‌لار. یاخود " توروک"‌لار آدینی وئرمیشدیلر. " تور" ایسه قدیم تورک دیلینده " دورماق "، یعنی بیر یئرده دایانیب اوتورماق آنلامینی وئریر. ایندی ده پروبلم له باغلی بیزیم تاریخ درسلیک لریمیزه نظر سالاق. 1996- جی ایلده نشر اولونموش " آذربایجان تاریخی " کیتابین دا یازیلیر: " سون آسّور قایناق‌لاریندا " توروک کی" طایفا آدی هله آکاد‌لی ساقونون (2400 ایل میلاد دان قاباق ) دؤلتی¬نین حدود‌لاری تصویر ائدیلرکن چکیلمیشدی. بو قایناق‌لاردان آیدین اولور کی، توروکی طایفا بیرلیگی تاریخ صحنه سینه کوتی‌لر و لولّو‌لارلا عئینی واخت دا چیخیب". بئله چیخیر کی، "توروک" تلفّوظو قایناق‌لاردان هم ده " توروکی" شکلینده ایشله نیلمیشدیر. بس اوندا " توروکی" سؤزو نئجه و هارادان یارانمیشدیر؟ ف. آغاسی اوغلو " آذر خالقی" کیتابیندا ( باکی، 2005- جی ایل، صحفه. 40) یازیر: "تورک سؤزونون قدیم فورماسی توروک شکلینده¬دیر و آسّورجا اولان متن¬لرده ده همین فُرما عکس اولونموشدور. لاکین آسّور دیلی کونتکس تینده تورک آدینین فونتیک اوخونوشو تو. اوخویورلار". عالیمین فیکرینجه، بو آدین قوشا صامیت له اوخونوشو آلمان عالیمی ک. ریئم اشنای دئرین "آکاد دیلی" درسلیگینده ده (1975) تکرار ائدیلمیشدیر: توروکّوتوم.(Turukkutum) نه یه گؤره میلاد دان قاباق 1800- جو ایلده عایید بابیل متنین ده ده توروک دئییل، توروکّی(Turukki) یازیلیش فورماسیندان استفاده ائدیلمیشدیر؟ ف. آغاسی اوغلونون تفسیر وئردیگی : دقّت له فیکیر وئرسک، توروک سؤزونده اوروک شهر آدی در حال سئچیلیر. یعنی بو سؤز T و اوروک فونتیک سس‌لریندن عبارت¬دیر و TURUK ترمینی¬نین Uruk شهری سومئرین ان قدیم مدنیّت مرکزلریندن بیری اولان

معلوم اولدوغو کیمی، سومئرده هئچ واخت اهالی¬نین میلّی ترکیبی گؤستریلمه ییب. امّا بیر زومره نی باشقا زومره دن، بیر پئشه صاحیبینی باشقا پئشه صاحیبین دن فرق- لندیرن تیتو‌لار مؤجود اولموشدور. مثلاً، " اور شهری¬نین آدام‌لاری "، " لاقاش شهری¬نین تاجیرلری"، " اوروک شهری¬نین دؤیوشچولری" و سایر.

یوخاریدا قئید ائتمیشدیم کی، سومئر قراماتیکا قانون‌لارینا گؤره سؤزلرین اولّین ده و یا آخیریندا یوخاری کونج ده یازیلان دئترمیناتیو اوخونماسی دا، اور(u) اوخونارکن ساده جه اور کیمی تلفّظ ائدیلیر، صحبتین اور شهریندن گئتدیگینی بیلدیرمک اۆچون کلمه بئله یازیلیر: اورو، امّا "کی" تلفّظ اولونمور،عوضینده سؤز اور شهری کیمی باشا دوشولور.

ایندی گلین TURUKKI سؤزونون سومئر پیکتوقرامی ایله یازیلا بیله جگی ممکن واریانتا گؤز آتاق:TI.URUK. KI. لاکین شهر آدینی بیلدیرمک اۆچون بو سؤز TI.URUK ki شکلینده یازیلمالی¬دیر. سومئر قراماتیکاسینا گؤره ایکی صامت یان- یانا گلدیک ده اونلاردان بیری دوشور. بو حالدا کلمه TI.URUK کیمی یوخ، توروک (TURUK) کیمی تلفّظ ائدیله جک. TI شرطی اشاره سی¬نین معنا چالارلارینا دقّت یئتیرک. اگر بو هجا TI. TI(L) شکلینده یازیلیبسا، سونونجو هجا تلفّظ اولونمور و TI بورادا "حیات" و بو سؤزدن یارانا بیله جک دیگر آنلاییش‌لار ایحاطه ائدیر. اگر TI تک یازیلیب سا OX" TI) " شرطی اشاره سی ایله گؤستریلیر) بو، " دؤیوشچو"، " مۆدافیعه چی" آنلامینا گلیر. بئله‌لیک‌له، TI.URUK.KI – توروک " اوروک شهرینده مسکن سالانلار "، یاخود "اوروک شهری¬نین دؤیوشچولری" آنلامینی وئره جک.

بو باره ده آذربایجان عالیمی ائ. علی بی زاده¬نین فیکری ده ماراقلی¬دیر. موئلیف اؤزونون

بئله‌لیک‌له، توروک سؤزونون اوروک شهری آدیندان یارانا بیله جگی باره ده اؤنملی فرضیه اورتادادیر. شخصاً من، توروک ترمینی¬نین " اوروک شهری¬نین دؤیوشچولری، مۆدافیعه چی‌لری" آنلامینا گله بیله جگینه داها چوخ اینانیرام. البته، توروک تلفّظ سومئر "توروک سؤزونون " اوروک" شهر آدیندان یاراندیغی و " اوروک شهری¬نین دؤیوشچولری" آنلامینا گلدیگی باره ده احتمالی قبول ائتسک، او زمان ف. آغاسی اوغلونون " آسّور لهجه سینده کی قوشا گئمینات " باره ده تفسیری و توروکّی یازیلیش- تورک دؤیوشچولری ایگید، جسور، قورخماز دؤیوشچولر ساییلیردی و اونلاردان اوروک شهری¬نین مۆحافیظه چیسی، مۆدافیعه چیسی، شهرین آپاردیغی دؤیوشلرده ضربه دسته سی کیمی استفاده ائدیله بیله جگی تامامیله رئال گؤرونور. ان ماراقلی سی اودورکی، مۆستقیل توروکّی آدینا قدیم قایناقلاردا محض سومئر مدنیّتی¬نین سون دؤورلرین ده راست گلینیر.

بیر شهر آدیندان بوتون بیر ملّتین آدینین یارانماسی تاریخ ده گؤرونمه میش حادثه دئییل¬دیر. مثلاً، آکادلارین آدی، سارقونون تیکدیردیگی اقاده شهر آدیندان عمله گلیب. بلکه ده چوخ آدام بیلمیر کی، قدیم یهودی‌لرین آدی دا نیپوّر شهر آدیندان گؤتورولموش دور. نیپوّر شهر آدی سومئر الفباسی ایله NI.BI.RU ki. شکلینده یازیلیر، امّا " نیپوّر شهری" کیمی تلفّظ اولونور.

قایناق‌لار

^ ف. جليلوو – آذر خالقي، ايکي. نشري باکي، 2006.
^ ق. قئيبوللايئو – آذربايجان تورکلرينين تشکول تاريخيندن، باکي، 1994
^ ض. بنيادوو، ي. يوسيفوو – آذربايجان تاريخي، باکي، 2006.
^ آذربايجان تاريخي، باکي، 1994، س.80.
^ لاتين آلفابئسيندن کيريل آلفابئسينه، کيريل آلفابئسيندن لاتين آلفابئسينه گئچيش سورجلرینده آزربايجان باسيني Archived 2018-03-25 at the Wayback Machine. ضیافت ایوازف
^ F. Cəlilov – Azər xalqı, II nəşri Bakı, 2006

Jörgen Laessøe, The Shemshāra Tablets (Kopenhagen 1959).
Jörgen Laessøe, The Quest for the Country of *Utûm. Journal of the American Oriental Society 88/1, 1968, 120-122.

[1] ف. جليلوو – آذر خالقي، ايکي. نشري باکي، 2006.

[2] ق. قئيبوللايئو – آذربايجان تورکلرينين تشکول تاريخيندن، باکي، 1994

[3] ض. بنيادوو، ي. يوسيفوو – آذربايجان تاريخي، باکي، 2006.

[4] آذربايجان تاريخي، باکي، 1994، س.80.

[5] لاتين آلفابئسيندن کيريل آلفابئسينه، کيريل آلفابئسيندن لاتين آلفابئسينه گئچيش سورجلرینده آزربايجان باسيني Archived 2018-03-25 at the Wayback Machine. ضیافت ایوازف

[6] F. Cəlilov – Azər xalqı, II nəşri Bakı, 2006

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]