تورپاق جوغرافیاسی
تورپاق جوغرفیاسی— دونیا اوزره تورپاق‌لارین یاییلماسی‌نین قانونااویغولوغونو اؤیرنن علمدیر. تورپاق‌لارین جوغرافی یاییلماسی‌نین قانونااویغونلوقلاری یئر سطحینده طبیعی شراییطین یاییلماسی قانونااویغون‌لوقلارینا تابعدیر. بو علم هم تورپاق‌شوناس‌لیغین،هم ده فیزیکی جوغرفیانین ترکیب حیصه‌سی‌دیر.
تورپاق جوغرفیاسی‌نین قورولوشو
[دَییشدیر]تورپاق جوغرفیاسی ایکی حیصه‌دن عیبارتدیر:
- عومومی
- بؤلگه‌سل
عومومی تورپاق جوغرفیاسی اساساً تورپاق عمله گلمه‌نین و تورپاق‌لارین یئر کوره‌سی اوزره یاییلماسی‌نین قانونااویغون‌لوقلارینی،بؤلگه‌سل تورپاق جوغرفیاسی ایسه تورپاق‌لارین زونال‌لاشماسینی و کونکرت بؤلگه اوزره یاییماسینی اؤیره‌نیر [۱].
تورپاق جوغرفیاسی‌نین اینکیشاف تاریخیندن
[دَییشدیر]
تورپاق‌لارین موختلیف‌لیگی و فرقلی یاییلماسی چوخدان معلوم اولوب. آنجاق اونون بیر علم کیمی فورمالاشماسی اون دوققوزونجو عصره تصادوف ائدیر. واسیلی دوْکوُچایئف ایلک دفعه روسیه دوزن‌لیگینده تورپاق‌لارین ائنلیک-زونال‌لیق اوزره یاییلماسینی اؤیرنمیش وموعین ائتمیشدیر کی، شیمالدان جنوبا حرکت ائتدیکجه توندرا تورپاق‌لاری، پوْدزوْل تورپاق‌لار، بوز مئشه تورپاق‌لاری، قارا تورپاق‌لار، شابالیدی تورپاق‌لار و بوز یاریم‌صحرا تورپاق‌لاری بیر-بیرینی آردیجیل اولاراق عوض ائدیر. دوکوچایئف آلدیغی نتیجه‌لری خریطه‌یه کؤچوررکن، عئینی میقدارا مالیک هوُموُس خط‌لرینی بیرلشدیردیکده اونلارین جنوب-غربدن شیمال-شرقه دوغرو ان دولغون ترکیبده اولدوغونو قئید ائتدی. دوکوچایئف بو خریطه‌نی "ایزوهوُموُسلو زولاق‌لار" آدلاندیردی و او، ایلک دفعه تورپاقدا هوُموُسون ترکیبی‌نین جوغرافی شراییطدن آسیلی اولدوغونو ثوبوتا یئتیردی[۲].
تورپاق‌لارین جوغرفیاسی‌نین عومومی قانون‌لاری‌نین موعین ائدیلمه‌سینده شوروی دؤورونون عالیم‌لری (ک.د.قلینکا، ل.ای.پراسوْلوْف، ای.پ.گراسیموف،و.آ.کوْودا، ائ.م.سالایئف و باشقالاری) طرفیندن و.و.دوکوچایئفین پرینسیپ‌لری اساسیندا دونیانین تورپاق خریطه‌سی‌نین حاضیرلانماسی‌نین بؤیوک اهمیتی اولدو.
تورپاق جوغرفیاسی‌نین عومومی قانونااویغونلوقلاری
[دَییشدیر]- اوفوقی زونال‌لیق.
- شاقولی زونال‌لیق
- تورپاق-ایقلیم فاتسیالاری و ایالت‌لری
- تورپاق اؤرتوگونون موختلیف‌لیگی و قورولوشو [۳].
اساس متودلاری
[دَییشدیر]موقایسه‌لی – جوغرافی متود- بو متودون اساسیندا تورپاق‌لارین تورپاق عمله‌گتیرن عامیل‌لرله علاقه‌ده اؤیره‌نیلمه‌سی، یعنی بیر طرفدن تورپاق‌لارلا، اونلارین حیصه و ترکیب‌لری، دیگر طرفدن تورپاق‌لارلا جمع حالدا تورپاق‌عمله‌گتیرن عامیل‌لر آراسیندا باغلانتیلی علاقه‌نین آشکارلانماسی دورور. بو متود تورپاق‌لارین خریطه‌چی‌لیکده داها گئنیش ایستیفاده اولونور.
کارتوقرافیک متود- موختلیف میقیاسلی تورپاق خریطه‌لری‌نین ترتیبی.