خورتدان
خورتدان یا دا خورتلاق — گویا گئجه قبیردن خورتلایاراق چیخیب یاتمیش آدام‌لارین قانینی سوران، اونلارا پیسلیک ائدن قورخونج، دهشتلی مؤوهوم بیر ووجود[1]، فولکلور و خالق افسانه‌لرینه گؤره قان‌ایچن مخلوق، تئز-تئز اؤلولو اولان. خورتدان‌لار اساساً شرقی اوروپا میفولوژی‌سینده وار. ان تانینمیش عنعنه‌یه گؤره اونلاری گونش ایشیغی، اوره یه وورولموش آغجاقوواق پایاسی، گوموش گولله و داها بیر نئچه شئی اؤلدورور.
خورتدان‌لارین اؤزل‌لیک‌لری
[دَییشدیر]عومومی‌لیکده خورتدان‌لارین علامت‌لری آشاغیداکی کیمی‌دیر:
- گون ایشیغیندان قورخورلار؛
- گئجه‌لر مزارلاردان چیخیر (خیرتلار / خورتلار)؛
- قوربان‌لارینی دیشله‌یه‌رک بوغور، اونلارین قانلارینی ایچیر و اؤزل‌لیک‌لری؛
- مزاردان خورتلایان وامپیر عادی مئییته خاص اولان چورومه علامت‌لرینه مالیک اولمور.
- آغیزلاری دایما قانلی اولور، قانلاری لاختالانمیر.
بو مخلوق‌لار قادین و یا کیشی اولا بیلرلر، لاکین چوخ واخت چیرکین قادین‌لار اولورلار. اونلارین مکانی کیمسه‌سیز و تنها یئرلر، ائله‌جه ده قبیریستان‌لیق‌لاردیر. اینانجا گؤره خورتدان هوجوموندان قورونماق اوچون قبیریستان‌لیغین یانیندان کئچرکن دوعا اوخوماق لازیم‌دیر.
تورک مدنیتینده خورتدان
[دَییشدیر]خورتلایان اینسانین آخیرتدن قووولدوغونا اینانیلار. گویا کی، گئجه‌لر مزاریندان چیخان، کفنله اورتالیقدا گزن بو وارلیق سورعتله قاچا بیلر، آتا مینر، سیلاحدان ایستیفاده ائده بیلر، ایسته‌دیگی اینسانی دؤیر، سئودیگی اینسانی قاچیرار، ائولره هوجوم ائدر، یول کسر.
مجار دیلی نین کؤکلرینی آراشدیرماق مقصدی ایله اورتا آسیایا قدر درویش قیلیغیندا سفر ائدن پروفسور آرمینیوس وامبری-یه گؤره:
" عوثمانلی دؤورونده مشهور بیر اینانجا گؤره وامپیرلر آغاج قوووق‌لاریندا گیزله‌نیرلر و اورالاردا اوولانیرلارمیش. اله کئچیریلن وامپیرلر کلله نی کسیلدیکدن سونرا بیر چووالا قویولوب دنیزه آتیلارمیش. "
1833-جی ایلده تیرنووا قاضیسی احمد شوکرو افندی طرفیندن پایتاختا گؤندریلمیش و تقویم-ای وقایع قزئتی نین 69. ساییندا نشر اولونموش اولان بیر سندده بو ایفاده لر یئر آلیر:
" بؤیوک بیر ایزدیحاملا قبیریستان‌لیغا گئدیلدی. شکیل تاختانی بارماغیندا چئویرمگه باشلایینجا شکیل ساغلاملیق‌لاریندا یئنی‌چئری اوجاغی نین قانلی زوربالاریندان تکین‌اوغلو علی علامدار ایله ابدی علامدار دئییلن ایکی نفرین مزارینا قارشی دایاندی. مزارلار آچیلدی. جسدلر بؤیوموش، توکلرین و دیرناق‌لارین دا اوچ دؤرد دفعه اوزانمیش اولدوغو آشکار اولوندو. گؤزلرینی قان بوروموش، چوخ قورخونج ایدی. قبیریستان‌لیقداکی بوتون ایزدیحام بونو گؤردو. بو آدام‌لار ساغلاملیق‌لاریندا هر جور پیس چیرکین ایشی ائتمیش، تجاووز، ناموسا، مالا هوجوم ائتمیش، آدام اؤلدورموشدولر. یئنی‌چئری اوجاق‌لاری لغو ائدیلدیگی زامان بیر تهر یاشلارینا باخیلاراق جللادا وئریلمه میش، اجللری ایله اؤلموش کسلر ایدی. ساغلاملیق‌لاریندا ائتدیکلری آزمیش کیمی ایندی ده خالقا خبیث روح اولاراق قاییتدیقلاری بیلینیر. جادوگر نیکولانین تعریفینه گؤره، بو کیمی خبیث روحلاری قووماق اوچون جسدلرین گؤبگینه بیر آغاج پایا وورولور و اورکلری قاینار سودا قاینادیلیرمیش. علی علامدار ایله ابدی علامدارین جسدلری مزاردان چیخاریلدی. گؤبک‌لرینه بیر آغاج پایا وورولدو و اورکلری بیر قازان قاینار سو ایله قاینادیلدی. لاکین هئچ بیر تاثیر ائتمه دی. جادوگر " بو جسدلری یاندیرماق لازیم‌دیر " دئدی. بو مسله ایله باغلی دینی ایجازه آلیندی و ایکی یئنی‌چئری‌لرین مزاردان چیخاریلان جسدلری قبریستان‌لیقدا یاندیریلدی. "
ایضاح ائدیلن حادیثه ده کیچیک فرقلرله آوروپاداکی جادوگرلیک اوصول‌لاری ایزله نیلمکده‌دیر. مثلا اوروپا اینانجیندا پایا گؤبگه دئییلده اورگین خطینه چیرپیلیر، اورکلری قایناتماق قدر جسدلرین باشلارینی قوپارماق دا عنعنه‌یه گؤره تاثیرلی بیر چاره دیر. بو جور اساس‌سیز سؤز-صؤحبت‌لرین خالقی اینتیظام‌سیز یئنی‌چئری‌لره قارشی حرکته کئچیرمک اوچون اورتایا آتیلدیغی تخمین ائدیلیر.
قایناق‌لار
[دَییشدیر]- تورک افسانه سؤزلوگو، دنیز قاراقورد، تورکیه، 2011، (وترس: جج بی-سا 3.0) (تورک.)
- ایلبر اورتایلی، ایمپاراتورلوغون ان اوزون یوزییلی، 25. باسکی، صایفا 38 (تورک.)