عثمانلی کوردوستانی
عثمانلی کوردوستانی عثمانلی امپیریاسینین بیر حصه‌سی اولان کوردوستان اراضی‌لری‌نه آیددیر. “کوردوستان” افاده‌سی عثمانلی رسمی‌لری طرفندن کوردلرن چوخلوق تشکیل اتدیی بولگه‌لره استناد اتمک اوچون منتزم اولاراق استفاده ادیلمیش و بیرچوخ خریطه‌لرده یئر آلمشدر.[۱]
تاریخ
[دَییشدیر]عثمانلیدان اولیسی
[دَییشدیر]عثمانلی کوردوستانینین بویوک حیسەسی اوللر صفویلرن نظارتینده ایدی. کوردلر صفوی دولتینده مظلون آزلق ایدی و اونلارلا اوزون مدت مبارزه اپارمشدیلر. کوردلر فارسلاردان و آذریلردن فرقلی اولاراق اودلو سلاحدان تزتز استفاده اتمیردیلر و یالنز قلنجدن استفاده ادیردیلر.[۲] عثمانلی امپیریاسینین سرحدلرینە اویغون گلن صفوی دولتینده یاشایان کورد اهالیسینین چوخو ایرانین دیگر بولگەلرینە زورلا سورگون ادیلدی و یا اولدورولدو. عثمانلیلر صفوی بولگەلرینین درینلکلرینه دوغرو ایرالیلدیکجه، صفوی جنوبشرقی انادولوسونون بوتون کورد بولگەلری کوردلرن عثمانلیلارلا امکداشلغندن قورخدوغو اوچون دهشتلی تالان و کوچورما افعاللرینه معروض قالدی. بونلر ایکینجی تهماسبن حاکمیتی دورونده باشلانمشدر. 1534-1535-جی ایللر آراسنده تهماسب عثمانلی ازلی رقیبلرینه قارشی داغدلمش تورپاق سیاستیندن استفاده ادرک کهنه کورد شهرلری و اونلارن کندلرینی سیستملی شکیلده داغدماغا باشلادی. تهماسب عثمانلی اودوسوندان گری چکیلرکن اکین ساحەلرینین و هر اولچوده یاشایش منطقەلرینین داغدلماسینی امر اتدی.[۳] صفوی و کورد قارشیدورمالاری، ادریس بیتلیسینین رهبرلیگی آلتنده اولان کوردلر عثمانلیلارا شرقی انادولو و شمالی عراق و غربی ایرانن کچیک بیر حیسەسینی توتماغا کومک اده بیلنه قدر دوام اتدی.[۴][۵]
عثمانلی دورو
[دَییشدیر]۱۵۱۴-جو ایلده چالدران محاربه‌سی زمانی کوردلر صفوی‌لره قارشی عثمانلی اشغالچیلاری ایله امکداشلق اتدیلر. عثمانلیلار محاربه‌ده قالب گلرک شرقی آناظولو و شمالی عیراق‌ین کوردلرن چوخلوق تشکیل اتدیی بولگه‌لرینی اوز امپیریالارینا بیرلشدیردیلر و بو بولگه‌لر عثمانلی کوردوستانی ساییلیردی.[۶]
کوردوستان عثمانلی امپراتورلوغونو صفویلردن قورویان بیر صد کیمی عزیز توتولوردو و دوردونجو موراد دمیشدی: «الله کوردوستانی منیم امپیریامی محکم بیر صد و شر ایرانین فتنەسینه قارشی دمیر قلعه کیمی قوروماق اوچون یاراتدی. کورد قوماندانلاری اونون صادق و حقیقی دوسلاردیر. عثمانلی دولتی و اولو اجدادلارمزن عظمتلی دوروندن تختتاجا لایق گورولن مختلف خدمتلر گوسترمش، سایسز حسابسز سیلر گوسترمشلر، بونا گوره ده امپیریانی قوروماق سیلری اونلارا حرمت و قایغی ایله یاناشماغی طلب ادیر».[۷][۸]
عثمانلی امپیریاسینده “کوردوستان” سوزو همیشه عثمانلی امپیراتورلوغو اراضی‌سی‌نده و یا اوندان کنارده کوردلرن چوخلوق تشکیل اتدیی جوغرافی اراضی‌یه آید ادیلیردی. قانونی سلیمان‌ین فرانسا شاهی ایکینجی هینری‌یه گوندردیی مکتوبده سلیمان عثمانلینین نظارتینده اولان مختلف طورپاقلارن آدلارینی قئید ادیب و کوردوستانی دا بونلاردان بیری کیمی قئید ادیب.[۹]
کوردوستان ایالتی ۱۸۴۶-جی ایلده یارادیلیب و کوردوستان آدینی داشییان ایلک سیاسی قوروم اولوب.[۱۰]
"لغات تاریخیه و جغرافیه"نین ١٨٨٢-جی ایل نشرینده بیلدیریلیردی کی، "عثمانلی کوردوستانی" (عثمانلیجه: کردستان عثمانی) "ارمنستان، الجزیره, عراقی عربی و عجمستان آراسنداکی طورپاقلاردر. اوزونلوغو اوچ یوز سکسن کیلومتر، اوزونلوغو دورد یوز کیلومتر، هو دور داغلاری برکتلی دره‌لری اوزونده بیرلشدیریر”.[۱۱] همین منبعی‌یه گوره، صفوی کوردوستانی "آذربایجانین غربینده، عراقی عجمین شمال‌غربینده، خوزستانین شمالنده و عثمانلی کوردوستانینین شرقینده یئرلشیر. اوزونلوغو اوچ یوز یتمش کیلومتر انینده، ایکی یوز ایرمی کیلومتردیر، ایرمی‌بیش میلومتر انی و دوردیوزمین آدامی وار و مرکزی کرمانشادیر”.[۱۲]
۱۸۹۶-جی اده نشر اولونان ایلک تورک انسایکلوپیدیک لغتی ساییلان "قاموس الاعلام"دا کوردوستان بیله تصویر ادیلیر:
کوردوستان اورمیه گولونون و وان گولونون ساحیللریندن کرخه چایینین و دیاله چایینین منبعلرینه و دجله چایینین یاتاغینه قدر اوزانر و اونون سرحدلری شمالغربه دوغرو دجله چایینین آخنتسنی ازلییب، قاراسو یاتاغینا چاتر. فرات و اورادان شمالا، آراس هوزسینی آییران سو آییرما خطی فرات و دجله هوزسیندن آیرلیر. عثمانلی امپراتورلوغوندا موصول ایالتنین چوخ حصه‌سی، ینی دجله‌نن سولوندا اولان ییرلر، وان ایالتی و بتلس و دیاربکر ایالتلری و العزیز و درسیم ولایتلری کوردوستاندان حساب ادیلیر. ایراندا کوردوستان کیمی تاننان ولایت و آذربایجان ولایتینین یاریسی، ینی اگر وارسا جنوبغرب حصه‌سی کوردوستاندیر. بیله‌لیکله، کوردوستان شمالشرقدان عراقی عجمی، جنوبدان لوریستان و عراقی عربی، جنوبغربدان میزوپوتامیا و شمالغربدان آنادولو ایله همسرحددیر."[۱۳]
اولیاء چلبی‌نین سیاحتنامه‌سینده ده بیله یازیلیر (١٧ عصر):
"کوردوستان بویوک بیر اولکه‌دیر. یتمش حصه حساب اولونور و ازضرم، وان، هکاری، جزره، عمادیه، موصول، شهرزور، هریر، اردلان، درنه، و درتنگ‌دان اوزاقدیر. اگر او آلتی مین کورد طایفه‌سی گوجلو اولماسایدی، عراقی عرب ایله عثمانلی امپراتورلوغو آراسنداکی بو یوکسک داغلارده مانعه یاراتسا، ایرانلیلارینین آنادولویا هجومو چوخ آسان اولاردی."[۱۴]
عثمانلیلاردان سونراکی دور
[دَییشدیر]کوردوستان سوزو عثمانلی دورونده عادی استفاده اولونسا دا، عثمانلی امپراتورلوغونون داغلماسیندان و کمال آتاتورک و تورک ملی حرکتی طرفندن مؤثر ترکیه جمهوریتینین یارادلماسیندان سونرا "کورسوستان" سوزو رسمی استفاده‌دن چخارلاراق غیرقانونی افاده‌یه چوریلدی.[۱۵]اموملیکده “کوردوستان” سوزونون استفاده‌سی محدودلاشدرلدی. علمانی تورک ملتچی سیاستی کورد ملتچلیغینین آرتماسینا گتیریب چخاردی کی، بو ده شیخ سعید عصیانی، درسیم عصیانی، کوچگیری عصیانی و داها سونرا دوم ادن کوردلر-تورکیه چاتشماسی کیمی مختلف عصیانلارا سبب اولدو.[۱۶][۱۷]
رجب طیب اردوغان ١٩٢٣-جو ایلده ترکیه جمهوریتی قورولمازدان اول جنوبشرقی انادولونون همیشه کوردوستان کیمی تانیندیغینی ادعا ادرک، ٢٠١٣-جو ایلده کوردوستان ایالتینین دیرچلیشینی تکلیف ادیب.[۱۸] اونون عثمانلی امپیریاسینین ایالت رهبرلیغینا استناد ادن سوزلری، اردوغانین فیدیرال سیستیم تطبیق اتمک استایینین علامتلری کیمی شرح ادن بیر چوخلری طرفندن تنقید ادیلدی. تورکچولرینا میدان اوخویان اردوغان عثمانلی دوروندا کوردوستان و لازیستان آدلی ایالتلرین اولدوغونو خاترلادب.[۱۹] او، بیان ادیب کی، ترکیه دولتی داخلنده مختار اوزونواداره ممکن اولمالیدیر و حتا ترکیه اوچون گوج منبعی اولاجاخدیر.[۲۰]
قایناقلار
[دَییشدیر]- ^ Osmanlı Kürdistanı. BGST Yayinlari. 2011. ISBN 978-9756165454.
- ^ Matthee, Rudolph (Rudi). "Unwalled Cities and Restless Nomads: Firearms and Artillery in Safavid Iran" (in انگلیسی).
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(کؤمک) - ^ Covel, Michael. "Khorasan: People of the Mountains in the Land of the Sun".
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(کؤمک) - ^ JOHN R. PERRY; A. Shapur Shahbazi, Erich Kettenhofen. "DEPORTATIONS". Encyclopædia Iranica. 13 November 2011-ده یوخلانیب.
- ^ John Perry, Forced Migration in Iran During the Seventeenth and Eighteenth Centuries, Iranian Studies, VIII-4, 1975.
- ^ Özoğlu, Hakan (2004-02-12). Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries (in انگلیسی). SUNY Press. pp. 47–49. ISBN 978-0-7914-5993-5.
- ^ Hem İdris-i Bitlisi’yi hem de Pierre Lotti’yi sevebilir miyiz? (tr) (2020-11-02).
- ^ "Bavê Kurdan" (Kürtlerin Babası) Abdülhamid’in Doğu politikası ve Hamidiye Alayları (tr) (2020-07-18).
- ^ Arşivlenmiş kopya.
- ^ Mehmet Salih Bedir-Han (Haz: Mehmet Uzun ve Rewşen Bedir-Han), Defter-i A'malım - Mehmet Salih Bedir-Han'ın Anıları, Belge Yayınları, İstanbul, 1998, s. 130-135 (Nazım Sevgen, Kürtler, Kürt Beylikleri - Belgelerle Türk Tarih Dergisi, 1977, Ankara.).
- ^ Ahmet Rifat, Lügât-i Tarihiyye ve Coğrafiyye (Tıpkıbasım- Facsimile), Keygar Neşriyat, Ankara: 2004, c. 6, s. 77. ve ayrıca bkz. Archived 2014-12-25 at the Wayback Machine. Orijinal transkripten: "Kürdistan-ı Osmânî: Ermenistan, el-Cezîre, Irâk-ı Arab ve Acemistan beynindedir. Şehrizor ve Mûsul vilâyetleriyle Bağdâd vilâyetinin bir kısmını teşkîl eder. Tûlen üç yüz seksen, arzen dört yüz kilometro ittisa'ında olub mürtefi' dağları ve mahsûldâr vâdîleri hâvîdir..."
- ^ Ahmet Rifat, Lügât-i Tarihiyye ve Coğrafiyye (Tıpkıbasım- Facsimile), Keygar Neşriyat, Ankara: 2004, c. 6, s. 78. ve ayrıca bkz. Archived 2014-12-25 at the Wayback Machine. Orijinal transkirpsiyondan: "Kürdistan-ı Acemî: "Acemistanda Azerbâycân, Irâk-ı Acem, Hûzistan ve Kürdistan-ı Osmânî ile tahdîd olunur bir eyalettir. Tûlen üç yüz yetmiş, arzen iki yüz yirmi beş kilometro ittisâ'ında ve dört yüz bin nüfûsu hâvî olub makarrı Kirmânşâhdır..."
- ^ Şemseddin Sami, "Kürdistan" Maddesi, Kamusu'l-Alam, 5.cilt, İstanbul, 1896, s.3840'den sadeleştirerek transkripsiyonunu yapan: M. Emin Bozarslan, Serbestî Dergisi, sayı 1, İstanbul, Kasım 1998, s.43-46 Orijinal transkripsiyondan örnek: "Bu itibarla, Memalik-i Osmaniye'de, Musul vilayetinin kısm-ı azamı, yani Dicle’nin solunda bulunan yerleri ve Van ve Bitlis vilayetleriyle Diyarbekir ve Mamuretulaziz vilayetlerinin birer parçası ve Dersim sancağı Kürdistan’dan ma'dud olduğu gibi, İran’da dahi Kürdistan namıyla marûf eyaletle Azerbaycan eyaletinin nısfı, yani cenub-i garbi kısmı Kürdistan’dır." (Şemseddin Sami, "Kürdistan" Maddesi, Kamusu'l-Alam, 5.cilt, İstanbul, 1896, s.3840)
- ^ Arşivlenmiş kopya.
- ^ Maarif Vekaleti, adlarının yasaklanması.
- ^ Baser, Bahar (2015). Diasporas and Homeland Conflicts: A Comparative Perspective. Ashgate Publishing. p. 63. 13 April 2016-ده اوْریجینالدان آرشیولشدیریلیب. 5 April 2022-ده یوخلانیب.
{{cite book}}:|archive-date=/|archive-url=وقت مؤهورونون اۇیغونسوزلوغو (کؤمک) - ^ ‘Kürdistan’ kavramı Türkiye’de niçin yeniden ‘yasak’ oldu?. Al-Monitor (21 December 2017).
- ^ hurriyetdailynews.com - Politicians hit below belt in Kurdish debate
- ^ al-monitor.com - Turkey's Nationalists Threaten Inter-Communal Fighting
- ^ dailysabah.com - PM Erdoğan: Those who withdraw will have to drop their weapons