قوموق دیلی

قوموق دیلی / قوموقجا
къумукъ тил/qumuq til قوموق تیل
دوْغما دانیشانلار	روسیه
منطقه	داغیستان, چچنیستان, قوزئی اوستیا-آلانیا
ائتنیک	قوموق‌لار
دوْغما دانیشانلار	۴۵۰٬۰۰۰  (بدون تاریخ)
دیل عائیله‌سی	تورک دیللری Common Turkic قپچاق تورکجه‌سی Kypchak–Cuman قوموق دیلی / قوموقجا
یازی سیستمی	کیریل الیفباسی and Latin
رسمی وضعیت
رسمی دیلی	روسیه داغیستان
دیل کوْدلاری
ISO 639-2	kum
ISO 639-3	kum
Glottolog	kumy1244

قوُموق دیلی، قوُموقجا، و یا قوُموق توٚرکجه‌سی (قوموقجا: къумукъ тил، qumuq til، قوموق تیل) ۴۵۰۰۰۰ نفر بۇ دیلده دانیشماغی باشاریر. آلتای دیللرینه باغلی بیر دیل‌دیر. روسیه اؤلکه‌سینده دانیشیلیر.

بو دیل ۱۹۳۰-جو ایللره قدر داغیستاندا موٚختلیف موٚسلمان قومیتلر آراسیندا عوٚمومی ایرتیباط دیلی اولموشدور. بو سببدن دیلین کوٚهنه آدی دا موٚسلمان دیلی (قوموقجا: бусурман тил، busurman til، بوسورمان تیل) ایدی.

قوموق الیفباسی

موعاصیر قوموق سیریلیک الیفباسی (۱۹۳۸ - )

موعاصیر قوموق سیریلیک الیفباسی (۱۹۳۸ - )

А а [a]	Б б [b]	В в [β]/[v]	Г г [g]	Гъ гъ [ʁ]/[ɣ]	Гь гь [h]	Д д [d]	Е е (۱) [je]/[e]
Ё ё (۲) [ø]/[jø]/[jo]	Ж ж [dʒ]/[ʒ]	З з [z]	И и [i]	Й й [j]	К к [k]	Къ къ [q]/[ɢ]	Л л [l]
М м [m]	Н н [n]	Нг нг [ŋ]	О о [o]	Оь оь (۲) [ø]	П п [p]	Р р [r]	С с [s]
Т т [t]	У у [u]/[w]	Уь уь (۳) [y]	Ф ф [f]	Х х [x]/[χ]	Ц ц [ts]	Ч ч [tʃ]	Ш ш [ʃ]
Щ щ [ɕː]	Ъ ъ [ʔ]	Ы ы [ɯ]	Ь ь [◌ʲ]	Э э (۱) [e]	Ю ю (۳) [y]/[jy]/[ju]	Я я [ja]

نوٚکته‌لر

1. بوُمی قوُموق سؤزلرینده، همچنین عرب و فارس سؤزلرینده [e] صائیتی ایله باشلایان سؤزلر اوٚچون э حرفی یالنیز سؤزون باشلانجیغ مؤوقعیینده ایستیفاده اوْلونور. سؤزلرین اوْرتاسیندا е حرفی ایستیفاده اوْلونور. اگر سؤزون اولینده е ایشلندسه، [je] سسی اوْلاجاق.
2. ё حرفی باره‌ده:
   • اگر باشقا اینجه صائیتلرین اوْلدوغو سؤزون اولینده و یا г (گ) و یا к (ك) سسی ایشلدیلسه، [jø] «یؤ» سسی اوْلاجاق. دیگر حاللاردا، اگر سؤزون اوْلینده، اوْنون [jo] «یوْ» سسی اوْلاجاق.
   • سؤزون اولیندکی [ø] «ؤ» صائیتینی نیشان ائتمک اوٚچون оь دیقرافیندان (دونگاره‌ندن) ایستیفاده اوْلونور.
   • اگر سؤزون اوْرتاسیندا و یا سونوندا ایشلدیلیرسه و اینجه صائیتدن سوْنرا دا [jø] «یؤ»، قالین صائیتدن سوْنا ایسه [jo] «یوْ» سسی اوْلاجاق.
   • سؤزون اوْرتاسیندا و صامیتدن سوْنرا ایستیفاده ائدیلرسه، [ø] «ؤ» سسی اوْلاجاق.
3. ю حرفی باره‌ده:
   • اگر باشقا اینجه صائیتلرین اوْلدوغو سؤزون اولینده و یا г (گ) و یا к (ك) سسی ایشلدیلسه، [jy] «یوٚ» سسی اوْلاجاق. دیگر حاللاردا، اگر سؤزون اوْلینده، اوْنون [ju] «یوُ» سسی اوْلاجاق.
   • سؤزون اولیندکی [y] «وٚ» صائیتینی نیشان ائتمک اوٚچون уь دیقرافیندان (دونگاره‌ندن) ایستیفاده اوْلونور.
   • اگر سؤزون اوْرتاسیندا و یا سونوندا ایشلدیلیرسه و اینجه صائیتدن سوْنرا دا [jy] «یوٚ»، قالین صائیتدن سوْنا ایسه [ju] «یوُ» سسی اوْلاجاق.
   • سؤزون اوْرتاسیندا و صامیتدن سوْنرا ایستیفاده ائدیلرسه، [y] «وٚ» سسی اوْلاجاق.

موعاصیر قوموق لاتین الیفباسی (۱۹۹۱ - )

موعاصیر قوموق لاتین الیفباسی (۱۹۹۱ - )

A a [a]	B в [b]	C c [dʒ]	Ç ç [tʃ]	D d [d]	E e [e]	F f [f]
G g [g]	Ğ ğ [ʁ]/[ɣ]	H h [h]	I ı [ɯ]	İ i [i]	J j [ʒ]	K k [k]
L l [l]	M m [m]	N n [n]	Ñ ñ [ŋ]	O o [o]	Ö ö [ø]	P p [p]
Q q [q]/[ɢ]	R r [r]	S s [s]	Ş ş [ʃ]	T t [t]	U u [u]	Ü ü [y]
V v [v]	W w [w]	Y y [j]	X x [x]/[χ]	Z z [z]	’ [ʔ]

قوموق لاتین الیفباسی (۱۹۲۸ - ۱۹۳۸)

قوموق لاتین الیفباسی (۱۹۲۸ - ۱۹۳۸)

A a [a]	B в [b]	C c [tʃ]	Ç ç [dʒ]	D d [d]	E e [e]	F f [f]
G g [g]	Ƣ ƣ [ʁ]/[ɣ]	H h [h]	I i [i]	J j [j]	K k [k]	L l [l]
M m [m]	N n [n]	Ŋ ŋ [ŋ]	O o [o]	Ө ө [ø]	P p [p]	Q q [q]/[ɢ]
R r [r]	S s [s]	Ş ş [ʃ]	Ꞩ ꞩ [ts]	T t [t]	U u [u]	V v [v]
W w [w]	Y y [y]	X x [x]/[χ]	Z z [z]	Ƶ ƶ [ʒ]	Ь ь [ɯ]	’ [ʔ]

قوموق عرب الیفباسی (۱۹۲۱ - ۱۹۲۸)

قوموق عرب الیفباسی (۱۹۲۱ - ۱۹۲۸)

آ / ـا‬ [a]	ب‬ [b]	پ‬ [p]	ت‬ [t]	ج‬ [dʒ]	چ‬ [tʃ]	خ‬ [x]
د‬ [d]	ر‬ [r]	ز‬ [z]	ژ‬ [ʒ]	س‬ [s]	ش‬ [ʃ]	غ‬ [ʁ]/[ɣ]
ف‬ [f]	ق‬ [q]/[ɢ]	ك‬ [k]	ڭ‬ [ŋ]	گ‬ [g]	ل‬ [l]	م‬ [m]
ن‬ [n]	او / و‬ (۲) [v]/[w]/[u]	و‬ (۱) [u]	اوٓ / وٓ‎‎‬ [o]	اۏ / ۏ‬ [y]	اۊ / ۊ‬ [ø]	ھ‬ [h]
اە ـە ە‬ [e]	ایـ / ی‬(۲) [i]/[ɯ]	ی‬ (۱) [j]	ئ‬ [ʔ]

نوٚکته‌لر:

1. و حرفی قوُموق دیلینده موٚختلیف صائیت و صامیت سسلری ایفاده ائتمک اوٚچون ایستیفاده ائدیلمیشدیر. قوُموق دیلینده اوْرتوقرافیک ایصلاحاتلارلا ۱۹۲۱-جی ایله قدر نؤقطه‌لر و یا علامت‌لرایستیقاده‌سی ایله هر بیری فرقلی صائیتلره اوُیغون گلن ۳ خاص یئنی خرف یارادیلمیشدیر. نؤقطه‌سیز و علامت‌سیز ساده و حرفی ده ایستیفاده اوْلونماغا داوام ائتدی، یا [u] «وُ» صائیتی، یا دا [v]/[w] صامیتلرینی ایفاده ائتدی. دوٚزگون تلفوٚظ شرایطدن تعیین ائدیله بیلر. اگر و حرفی صائیت حرفدن قبل و یا بعددیرسا (چوٚنکی بوٚتون صائیتلر ۱۹۲۱-جی ایلده تصویب ائدیلمیش رسم الخطینا اوُیغون اوْلاراق یازیلمالی ایدی)، اوْندا حرف صامیت اوْلاجاق. یوْخسا صائیت اوْلاردی.
2. ی حرفی قوُموق دیلینده موٚختلیف صائیت و صامیت سسلری ایفاده ائتمک اوٚچون ایستیفاده ائدیلمیشدیر. قوُموق دیلینده ۱۹۲۱-جی ایلده اوْرتوقرافیک ایصلاحاتلار زامانی ی حرفی بوٚتون حاللاردا علامت‌سیز قالمیشدیر. بوُنا گؤره ده بوُ تک حرف ی یا صامیتی [j]، یا دا اینجه و یا قالین صائیتلری [i] «ی» و [ɯ] «یٛ» ایفاده ائده بیلر.
   • اگر ی حرفی صائیت حرفدن قبل و یا بعددیرسا (چوٚنکی بوٚتون صائیتلر ۱۹۲۱-جی ایلده تصویب ائدیلمیش رسم الخطینا اوُیغون اوْلاراق یازیلمالی ایدی)، اوْندا حرف صامیت اوْلاجاق.
   • دیگر حاللاردا ی حرفینی صائیت تلفوٚظو قوُموق دیلینده ده مؤوجود اوْلان توٚرک آهنگ قانونو دوٚشمکله تعیین ائدیله بیلر. اگر ی حرفی اە ـە ە [e] «ئ» و یا اۏ / ۏ [y] «وٚ» و یا اۊ / ۊ [ø] «ؤ» اینجه صائیتلری اوْلان سؤزده اوْلارسا و یا ایککی صامیتله ك [k] و یا گ [g] حرفی، ی اینجه صائیت اوْلاجاق و [i] کیمی اوْخوناجاق.
   • اگر ی حرفی آ / ـا [a] و یا او / و [u] «وُ» و یا اوٓ / وٓ‎‎ [o] «وْ» قالین صائیتلری اوْلان سؤزده اوْلارسا و یا ایککی صامیتله ق [ɢ~q] و یا غ [ʁ~ɣ] حرفی، ی قالین صائیت اوْلاجاق و [ɯ] «یٛ» کیمی اوْخوناجاق.

متن نومونه‌سی

«آتامیز» مسیحی دوُعاسی:

موعاصیر سیریلیک (۱۹۳۸ - )	لاتین چئویریسی	ترجومه
Гьей кёклердеги Атабыз! Инсанлар Сени сыйлы атынгны гьюрметлесин дагъы. Сени гьакимлигинг токъташсын дагъы. Кёкде йимик, ерде де Сени айтгъанынг болсун дагъы. Бугюн бизге гюнлюк азыгъыбызны бер. Бизин гюнагьларыбыздан геч! Бизге яманлыкъ этгенлерден барындан да биз де гечебиз. Бизин артыкъ сынавлагъа салма, иблисден де бизин сакъла. Амин!	Hej köklerdegi Atabyz! Insanlar Seni cyjly atyŋny hürmetlesin daǧy. Seni hakimligiŋ toqtašsyn daǧy. Kökde jimik, erde de seni ajtǧanyŋ bolsun daǧy. Bugün bizge günlük azyǧybyzny ber. Bizin günahlarybyzdan geč! Bizge jamanlyq etgenlerden baryndan da biz de gečbiz. Bizin artyq synawlarǧa salma, iblisden de bizin saqla. Amin!	ای گؤیلرده اوْلان آتامیز! قوْی اینسالار سنین شأنلی آدینی موٚقدس توُتولسون. سنین پادشاهلیغین گلسین. گؤیده اوُلدوغو کیمی، یئرده ده سنین ایرادن اوْلسون. گوٚندلیک چوٚرییمیزی بیزه بوُ گوٚن وئر، و بیزه بوْرجلو اوْلانلاری باغیشلادیغیمیز کیمی. گوٚندلیک چوٚرییمیزی بیزه بوُ گوٚن وئر. و بیزه بوْرجلو اوْلانلاری باغیشلادیغیمیز کیمی. بیزیم بوُرجلاریمیزی دا بیزه باغیشلا. و بیزی ایمتیحانا چئکمه! فقط بیزی حیله‌گردن خیلاص ائت. چوٚنکی پادشاهلیق قوٚدرت و عیزت ابدی اوْلاراق سنیندیر. آمین!
موعاصیر لاتین (۱۹۹۱-)	لاتین (۱۹۲۸ - ۱۹۳۸)	عرب (۱۹۲۱ - ۱۹۲۸)
Hey köklerdegi Atabız! İnsanlar Seni sıylı atıñnı hürmetlesin dağı. Seni hakimligiñ toqtaşsın dağı. Kökde yimik, erde de seni aytğanıñ bolsun dağı. Bugün bizge günlük azığıbıznı ber. Bizin günahlarıbızdan geç! Bizge yamanlıq etgenlerden barından da biz de geçebiz. Bizin artıq sınawlarğa salma, iblisden de bizin saqla. Amin!	Hej kөklerdegi Atabьz! Insanlar seni sьjlь atьᶇnь hyrmetlesin daƣь. Seni hakimligiᶇ toqtaşsьn daƣь. Kөkde jimik, erde de seni aytƣanьᶇ bolsun daƣь. Bugyn bizge gynlyk azьƣьbьznь ber. Bizin gynahlarьbьzdan gec! Bizge yamanlьq etgenlerden barьndan da biz de gecebiz. Bizin artьq sьnavlaƣa salma, iblisden de bizin saqla. Amin!	ھەی كۊكلەردەگی آتابیز! اینسانلار سەنی سییلی آتیڭنی ھۏرمەتلەسین داغی. سەنی ھاكیملیگیڭ توٓ‎قتاشسین داغی. كۊكدە ییمیك، اەردە دە سەنی آیتغانیڭ بوٓ‎لسون داغی. بوگۏن بیزگە گۏنلۏك آزیغیبیزنی بەر. بیزین گۏناھلاریبیزدان گەچ! بیزگە یامانلیق اەتگەنلەردەن بارندان دا بیز دە گەچەبیز. بیزین آرتیق سیناولارغا سالما، ایبلیسدەن ده بیزین ساقلا. آمین!‬