چوغور

چوغور-آذربایجان تاریخ موزه‌سی

چوْغوُر — میضرابلا سسلندیریلن سیملی موسیقی آلتیدیر.

تاریخچه

تاریخی فاکتلاردان بئله قناعته گلمک اولار کی، اون ایکی-اون اۆچونجو یوزایللیکلرده اوزان قوپوزونون چوغورلا، اون بئش-اون آلتینجی یوزایللیکلرده ایسه چوغورون سازلا عوضلنمه‌سی مرحله‌لری اولموشدور. تاریخی قایناقلاردان آیدین اولور کی، اون ایکی-اون آلتینجی یوزیللیکلرده، قوپوزون سازلا عوضلنمه‌سی آراسینداکی دؤورده، قافقاز، ایران و آنادولوداکی صوفی مراسیملرینده، درویش آشیق مجلیسلرینده "چاغیر" ،"چاقوُر" ،"چوْقوُر" ،"چوُغوُر" آدلی موسیقی آلتیندن ایستیفاده ائدیلمیشدیر.

موختلیف تاریخی منبعلردن معلومدور کی، اورتا عصرلرده صفوی دؤولتی‌نین اوردوسوندا یوکسک دؤیوش احوال-روحیه‌سی یاراتماق اۆچون چوغور موسیقی آلتیندن ایستیفاده ائتمیشلر. اون آلتینجی یوزایللیگین اوّللریندن بحث ائدن "جهان‌آرای شاه اسماعیل صفوی" سالنامه‌سینده بو باره‌ده دئییلیر... غالیب یوروشلو اوردونون قارشیسیندا چوکورلار چالماق، تورکو-وارساغیلار اوخوماقلا دؤیوشچولرین ووروش روحونو قالدیریردیلار". شاه اسماعیل ختایی‌نین (16. عصر) "دهنامه"سینده چوغور تصویر ائدیلیر.

سؤز آچیمی

چوغورون چاناغی چوخورا بنزه‌ییر، یعنی کؤتویون ایچی چوخور کیمی اووولور، بو اوزدن آلته "چوخور" آدی وئریلیب. تصادوفی دئییل کی، آذربایجان شوروی اِنسیکلوپدی‌سینده اورتا چاغلاردا آلتین "چوُخوُر" ،"چوْغوُر" ،"چوْغوُر" کیمی آدلاندیریلدیغی دا گؤستریلیر .

باشقا احتیمالا گؤره، "چوْغوُر" سؤزو "چاغیرماق" فعلیندن تؤره‌ییب، "حاقی، آللاهی چاغیرماق اۆچون ایستیفاده ائدیلن موسیقی آلتی" معناسینی وئریر. صوفیلر تکیه‌لرده چوغور چالاردیلار. "اوزانلار چیخیب چوخور چالاردیلار" ایفاده‌سی اورتا عصرلرده ایشله‌نیب.

بو سؤزون دیلیمیزده ایشلنن "چال‌چاغیر" ایفاده‌سیندن تؤرنمه‌سینی و سونرالار "چوْغوُر" کیمی فورمالاشماسینی دا گومان ائتمک اولار.

قورولوشو

چاناغین اوست حیصه‌أسی 4 م‌م قالینلیغیندا آغاج اوزلوکله اؤرتولور. قول و کلّه حیصه‌سی قوز، آشیقلاری ایسه آرمود آغاجیندان حاضیرلانیر. عومومی اوزونلوغو 880 م م، چاناغی‌نین اوزونلوغو 400 م‌م، ائنی 225 م‌م، هوندورلوگو 140 م م-دیر. قولونا 22 پرده باغلانیر. چاناغین یان طرفلرینده 2، اوست حیصه‌سینده ایسه سس رئزونانسی اۆچون بیر نئچه اویوق آچیلیر. سس دوزومو کیچیک اوکتاوانین "دوْ" سسیندن ایکینجی اوکتاوانین "سول" سسینه کیمیدیر.

علی رضا یالچینی‌ن "جنوبدا تورکمن چاغلاری" اثرینده چوغورون 9 تئلی، 15 پرده‌سی و گؤزل سس تئمبری اولماسیندان سؤز آچیلیر. آنجاق چوغورون باشقا نؤوعلری قافقازدا، ائلجه ده عراق تورکمانلاری آراسیندا دؤوروموزه قدر گلیب چاتمیشدیر. آذربایجان تاریخی موزه‌سی فوندوندا ساخلانیلان اون دوققوزنجو عصره عایید چوغور موسیقی آلتی اوچ قوشا سیمدن و 22 پرده‌دن عیبارتدیر. آلتین چاناغی توت آغاجیندان ییغما اوصولو ایله حاضیرلانیر .