کوسا و کئچل
کوسا و کئچل — آذربایجان خوصوصیله نوروز بایرامیندا مشهور پرسوناژلاردیر.
بیلگی
[دَییشدیر]نوروز شنلیک‌لری نین اساس پرسوناژلاری طبیعی کی، کوسا و کئچلدیر. اونلارین اویونبازلیغی بایراما خوصوصی کوسا و کئچل اوبرازلاری قیشلا یازین موباریزه سینی عکس ائتدیریر: " کئچلله کوسانین مضحکه‌لی تاماشاسی موقابیلینده یازلا قیشین بیر-بیریله موباریزه‌سی عکس اولونور. قیش اؤز یئرینی یازا تحویل وئرمک ایسته‌میر، یاز ایسه بو یئری الده ائتمگه چالیشیر. کوسا ایله کئچلین مضحکه‌سی‌نین رمزی بوندان عیبارتدیر. چوخ قدیم منبع‌لرده نوروز مراسیمی ایله باغلی بو اوبرازلاردان ایستیفاده اولونوب. اونلار تا قدیم زامان‌لاردا آچیق هاوادا کئچیریلن مئیدان تاماشاسینی گؤزل‌لشدیریبلر. بو پرسوناژلار باره ده حسین‌قولو سارابسکی‌نین " کؤهنه باکی " اثرینده یازیلان‌لار نوروز عنعنه‌لری نین اوریژینال واریانتینا یاخیندیر، اونلارین اویونبازلیغی‌نین گئنیش متنی همین اثرده عکس اولونوب. واختیله ایندیکی " آزاد قادین "ین هئیکلی، یئرلشدیگی اراضی ده داخیل اولماقلا، "بئش‌مرتبه" نین یاخینلیغیندا بؤیوک بازارلار اولاردی، همین یئرده نوروز شنلیک‌لری کئچیریلردی. سارابسکی ده اؤز اثرینده همین بازار مئیدانیندا باکی‌نین قدیم بایرام عنعنه‌لریندن بحث ائدیب. کئچل بورادا اویونباز رولوندادیر. گؤزوباغلیجا، کندیرباز اویون‌لاریندا دا کئچلین رولو وار. بعضاً کوسانی، کئچلی بو بایرامدا اینکار ائدیرلر، آما بو دوزگون دئییل. کئچل بعضی تاماشالاردا کئچی آدی ایله چیخیش ائدیر، آما بو شنلیکده کئچی، کئچل، کوسانین اؤز یئری وار. نوروز بایرامیندا بو اوبرازلار طبیعتین اویانیش دؤورونده گولوش، صمیمیت دوغورور. کوسا تورپاغین رمزی‌دی، قیشلا یازین آراسیندا نه قدر موباریزه گئتسه ده، نتیجه ده کوسا-تورپاق اؤلمور، دیریلیر، طبیعت اویانیر. آخی هر شئیدن اول بو شنلیک اکینچیلیک بایرامینی عکس ائتدیرمک اوچوندور. یازین گلیشییله کوسا دیریلیر. طبیعتین گؤزل‌لیکلرینی گؤسترمک، تورپاغی اکمک-بئجرمک اوچون بو اویونلار قوراشدیریلیر و بونونلا دا تاماشا گؤزل سونلوقلا یئکونلاشیر " .
نوروزدا یومورتا بویاییرلار. آغ، گؤی، یاشیل، قیرمیزی بویانماسی دؤرد فصلین رمزی، امین-آمانلق کیمی یوزولور. نوروزدا خوصوصی شیرنیات‌لار بیشیریرلر – قوغال، شکربورا، پاخلاوا. قوغال – گونشین، شکربورا – آیین، پاخلاوا ایسه – آلووون رمزی ساییلیر. اوّلجه دن حاضیرلانمیش سمنی حالواسی دا سوفره ده اولور. بایرام‌قاباغی گؤیردیلمیش سمنی ده، گؤیردیلمیش بوغدا-نوخود دا سوفره‌یه قویولور. بایرام گونلرینده جاوان‌لارین و اوشاق‌لارین ان سئودیگی و چوخ یاییلمیش اویون‌لاردان بیری ― کوس-کوسادیر. جاوانلار بیر یئره توپلاشیرلار. بیر نفر زیرک و حاضیرجاواب اوغلانا ترسینه کورک گئییندیریرلر، اوزونو مؤحکم- مؤحکم اونلاییر، باشینا بیر اوزون موتال پاپاق قویور، آیاق‌لاری‌نین آلتینا آیاق فورماسیندا آغاج ساریییرلار. بوینونا زینقیروو سالیر، پالتارین آلتیندان قارنینا یاستیق باغلاییر، بیر چؤمچه‌نی قیرمیزی بزه ییب الینه وئریر و قاپی- قاپی گزدیریب اویناداراق پای توپلاییرلار. کوسانی گزدیرن‌لر بو ماهنینی اوخویورلار:
آی کوس-کوسا، گلسنه،
گلیب سالام وئرسنه،
چؤمچه‌نی دولدورسانا،
کوسانی یولا سالسانا.
آی اویروغو-اویروغو،
ساققالی ایت قویروغو،
کوسام بیر اویون ائیلر،
قوزونو قویون ائیلر،
ییغار بایرام خونچاسین،
هر یئرده دویون ائیلر.
نوروز-نوروز باهارا،
گوللر-گوللر نوبارا،
باغچانیزدا گول اولسون،
گول اولسون، بولبول اولسون،
بال اولماسین، یاغ اولسون،
ائوده کی لر ساغ اولسون،
خانیم دورسون آیاغا،
کوسایا پای وئرسین آغا.