آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی گونو
آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی گونو — آذربایجاندا مارسین 31-ای آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی گونو قئید ائدیلیر. آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی 200 ایل ارمنی‌لرین الی ایله موختلیف خالق‌لار طرفیندن آذربایجانلی‌لارا قارشی بیر غدار سیاست‌دیر.
تاریخی
[دَییشدیر]آذربایجانلی‌لارا قارشی ایکی عصر داوام ائدن سوی‌قیریم دوشونولموش شکیلده گئنیش‌میقیاسلی قانلی آکسیا نتیجه‌سینده یوزلرله یاشاییش منطقه‌سینی یئرله-یکسان ائدیب، مینلرله آذربایجانلینی بؤیوک غدارلیقلا قتله یئتیرمیشلر. ارمنی‌لرین آذربایجانا قارشی اوزون ایل‌لر بویو آپاردیغی آردیجیل اتنیک تمیزله‌مه، سوی‌قیریم و تجاووزو نتیجه‌سینده مینلرله اینسان ائویندن-اوباسیندان دیدرگین دوشموشدور.
سوی‌قیریم سیاستینی حیاتا کئچیرمک اوچون 15-19.عصرلر عرضینده اؤز دؤولت‌لرینه مالیک اولمایان ارمنی‌لر "بؤیوک ائرمنیستان" دؤولتینی یاراتماق اوچون روسیه‌نین ایمپریالیزم سیاستیندن آلت کیمی ایستیفاده ائتمیشدیلر.
آذربایجانین 19-20. عصرلرده باش وئرن بوتون فاجیعه‌لری تورپاق‌لاری‌نین ضبطی ایله موشاییعت اولوناراق، ارمنی‌لرین آذربایجانلی‌لارا قارشی دوشونولموش، پلانلی صورتده حیاتا کئچیردیگی سوی‌قیریمی سیاستی‌نین آیری-آیری مرحله‌لرینی تشکیل ائتمیشدیر.
1813-1828-جی ایل‌لر روسیه ایله ایران آراسیندا گئدن ایکی موحاریبه‌نین ( 1804-1813، 1826-1828) سونوندا ایمضالانمیش گولوستان (12 اوکتوبر 1813-جو ایل) و تورکمن‌چای (10 فوریه 1828-جی ایل) موقاویله‌لری آذربایجان خالقی‌نین تاریخینده فاجیعه‌وی رول اوینامیش و آذربایجانین پارچالانماسینا گتیریب چیخارمیشدیر. آذربایجانین قوزئیی روسیه‌نین، گونئیی ایسه ایرانین ایداره‌چی‌لیگینه کئچمیشدیر.
عصرین اوّل‌لرینده سوی‌قیریم‌لار
[دَییشدیر]1905-1906 ایل‌لرده ایروان و گنجه قوبرنیالاری‌نین 200، شوشا، جبراییل و زنگه‌زورون ایسه 75 آذربایجانلی کندینی ارمنی‌لر تالان ائدیبلر. استاتیستیک معلومات‌لارا اساساً دئمک اولار کی، 1905-1907-جی ایل‌لرده باش وئرن حادیثه‌لردن سونرا آذربایجانلی‌لارا قارشی کوتلوی رپرسیالار گیزلی شکیلده آپاریلیب. 1916-جی ایلین معلومات‌لاری گؤستریر کی، 1831-جی ایلله موقاییسه‌ده همین ایل ایروان قوبرنیاسی‌نین 5 ایالتینده اهالی‌نین سایی 40 دفعه آرتاراق 14 مین 300-دن 570 مین نفره دک یوکسلمیشدیر. آنجاق همین زامان کسیگینده آذربایجانلی‌لارین سایی جمعی 4.6فایز آرتاراق 246 مین 600 نفر تشکیل ائدیب. یاخود باشقا بیر نومونه، اگر 1886-1897-جی ایل‌لرده اهالی‌نین موطلق آرتیمی 40 مین نفر اولوبسا، 1905-1916-جی ایل‌لرده بو رقم جمعی 17 مین نفر اولوب. حالبوکی هله 1905-جی ایلده 1886-جی ایلله موقاییسه‌ده اهالی‌نین سایی 61 مین نفر چوخ اولوب. بو رقم‌لر تزار روسیه‌سی‌نین ایداره چی‌لیگی دؤورونده ارمنی میلتچی‌لری‌نین شووینیست سیاستینی حیاتا کئچیرمه‌سیندن، "تورکسوز ائرمنیستان" پلانی‌نین رئال‌لاشدیریلماسی ایستیقامتینده آذربایجانلی‌لارین قووولماسیندان خبر وئریر.
1918-1920-جی ایل‌لر بیرینجی دونیا موحاریبه‌سیندن سونرا روسیه‌ده یارانمیش وضعیتدن ایستیفاده ائدن ارمنی‌لر 1917-جی ایلده باش وئرمیش فوریه و اوکتوبر اینقیلاب‌لاریندان سونرا اؤز ایستک‌لرینه بولشویزم بایراغی آلتیندا نایل اولماغا جهد ائدیرلر. باکی سووئتی عکس‌اینقیلابی المنت‌لرله موباریزه شوعاری آلتیندا 1918-جی ایلین اول‌لریندن باشلایاراق بوتون باکی قوبرنیاسیندا یاشایان آذربایجانلی‌لارین چیخاریلماسی مقصدلرینی گودن جینایتکار پلانین، رئال‌لاشدیریلماسینا باشلاییر. 1918-جی ایلین مارس-آوریل آیلاریندا ایسه قانلی حادیثه‌لر زیروه نؤقطه‌سینه چاتیب. او آیلاردا ارمنی‌لر طرفیندن تؤره‌دیلن جینایت‌لر آذربایجان خالقی‌نین یادداشیندا سیلینمز ایز قویوب. تکجه میلّی منسوبیتینه گؤره مینلرله دینج آذربایجانلی محو ائدیلیب. ارمنی‌لر ائولری یاندیریر، اینسان‌لاری دیری-دیری اودا آتیردیلار. اونلار طرفیندن میلّی معمارلیق آبیده‌لری مکتب‌لر، خسته‌خانالار، مسجیدلر و دیگر تیکیلی‌لر داغیدیلیر آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی خوصوصی غدارلیقلا باکی، شاماخی قوبا، قاراباغ، زنگه‌زور، ناخچیوان، لنکران و آذربایجانین دیگر اراضی‌لرینده حیاتا کئچیریلیر. بو تورپاق‌لاردا کوتلوی قایدادا دینج اهالی قیریلمیش، کندلر یاندیریلمیش، میلّي مدنیت آبیده لری محو ائدیلمیشدیر.
1918-جی ایلین مارس-آوریلینده باکی، شاماخی، قوبا، موغان و لنکراندا ارمنی‌لر 30 میندن چوخ آذربایجانلینی قتله یئتیرمیش، 10 مینلرله اینسانی اؤز تورپاق‌لاریندان قووموشدور. تکجه باکیدا 10 مینه یاخین آذربایجانلی خوصوصی غدارلیقلا اؤلدورولوب، شاماخیدا 58 کند داغیدیلمیش 7 مین نفر (1653 قادین، 965 اوشاق) محو ائدیلمیشدیر. قوبا اراضیسینده 122، قاراباغین داغلیق حیصه‌سینده 150، زنگه‌زوردا 115، ایروان قوبرنیاسیندا 211، قارص ایالتینده 92 کند یئرله یکسان اولونموش؛ اهالی اوزرینده یاش و جینسه محل قویمادان قتلی‌عام حیاتا کئچیریلمیشدیر. ایروان آذربایجانلی‌لاری‌نین چوخ‌سایلی موراجیعت‌لری‌نین بیرینده ( "آشخاداوور" ( " امکچی" ) قزئتی، 2 نووامبر 1919-جو ایل) گؤستریلیردی کی، آذربایجانلی‌لارین بو تاریخی شهرینده و اونون اطرافیندا قیسا زامان عرضینده 88 کند داغیدیلمیش، 1920 ائو یاندیریلمیش، 131 مین 970 نفر ایسه اؤلدورولموشدور.
28 مئی1918-جی ایلده آذربایجان دموکراتیک جومهوریتینین یارادیلماسی دا قوربان‌سیز اؤتوشمه‌ییب. آدر-این ناظیرلر سووئتی‌نین صدری ف.خ.خویسکی‌نین خاریجی ایشلر ناظیری م.ه.حاجینسکیه یازدیغی مکتوبدا دئییلیر: " ارمنی‌لرله بیز بوتون موباحیثه‌لره سون قویموشوق. اونلار اولتیماتومو قبول ائدیب موحاریبه ایله قورتاراجاقلار. بیز ارمنی‌لره ایروانی گوزشته گئتدیک. جنوبی قافقازدا 3 سوورن جومهوریتین یارانماسی و موتتفیق‌لرین کؤمگی ایله ائرمنیستان اراضیسی 1 میلیون 510 مین نفر اهالی ایله (795 مین ارمنی، 575 مین موسلمان، 140 مین دیگر خالق‌لار) 17 مین 500 اینگیلیس کوادرات میلی حجمینده اولور. بونونلا کیفایت‌لنمه‌ین ارمنی‌لر هئچ بیر شئیه محل قویمادان "بؤیوک ائرمنیستان" ایدئیاسی اطرافیندا گورجوستانین ترکیبینده اولان آخالکالاکی، بورچالی، آذربایجانین قاراباغ، ناخچیوان، گنجه قوبرنیاسی‌نین گونئی حیصه‌سینه ایدیعا ایره‌لی سورورلر.
عصرین اورتالاریندا سوی‌قیریم‌لار
[دَییشدیر]1948-1953-جو ایل‌لر سووئت حاکیمیتی ایل‌لرینده ارمنی‌لر عادت ائتدیکلری متودلارلا آذربایجانلی‌لارین دایمی یاشادیقلاری ائرمنیستان س‌س‌ر-دن چیخاریلماسینی ائلجه ده قونشو جومهوریت‌لرین تورپاق‌لاری حسابینا اؤز اراضی‌لرینی بؤیوتمکده داوام ائدیبلر. 1943-جو ایلده تهراندا کئچیریلن کونفرانسدا ارمنی‌لر ایراندا یاشایان ارمنی‌لرین سووئت‌لر بیرلیگینه کؤچورولمه‌سینه ایجازه وئریلمه‌سی خواهیشی ایله س‌س‌ری خاریجی ایشلر ناظیری مولوتووا موراجیعت ائدیرلر. بو مسله ده استالینین راضی‌لیق وئرمه‌سی فاکتیکی اولاراق آذربایجانلی‌لارین 1948-1953-جو ایل‌لرده کوتلوی شکیلده ائرمنیستاندان دپورت اولونماسی‌نین اساسینی قویور.
عصرین سونوندا سوی‌قیریم‌لار
[دَییشدیر]1988-جی ایلدن باشلایاراق یئنی‌دن‌قورما، آشکارلیق پروسه‌سی آنتی آذربایجان احوال-روحیه‌سی‌نین و اراضی ایدیعالاری‌نین یئنی دالغاسینی یاراتدی. 1945-جی ایلده سیناقدان چیخاریلمیش گویا ائرمنیستانلا قاراباغین ایقتیصادی جهتدن بیر-بیرینه باغلی اولماسی باره ده اساس‌سیز ایدیعالارلا ارمنی میلتچی‌لری آذربایجانلی‌لاری ائرمنیستاندان قووماغا، قاراباغی ایسه آذربایجاندان آییرماغا باشلادیلار. 1988-جی ایلدن باشلایاراق کوتلوی هده قورخولار، فیزیکی گوج، اؤلوم، کندلرین تالان ائدیلمه‌سی یاندیریلماسی حیاتا کئچیریلیر. قوکارکدا باش وئرن قانلی حادیثه‌لر نتیجه‌سینده 70 نفر اؤلدورولور، اونلارین 21-ای قادین 6-سی اوشاق اولور. واردِنیس رایونوندا ایسه 40 نفر اؤلدورولور. ائرمنیستانین دیگر رایون‌لاریندان – ایروان، ماسیس، کالینینو، کادژاران، قافان، کیروواکان، قوریس، سیسیان، آماسیا و آلاوئردیدن 250 مین آذربایجانلی اؤز ائو-ائشیگیندن قووولور. 1905-1920-جی ایل‌لرین تاریخی یئنیدن تکرار اولونور – قادین و اوشاق‌لار، یاشلی‌لار قارلی داغلار آشاراق، دونا-دونا، اینسانی ایتکی‌لر وئره-وئره اؤز خیلاص‌لارینی آذربایجاندا آختاریردیلار. یئنیدن 1948-53-جو ایل‌لرین تاریخی تکرار اولونور – ایتتیفاقین مرکزی حاکیمیتی‌نین قرارلاری ایله آذربایجانلی قاچقین‌لارین قاراباغدا یئرلشدیریلمه‌سینه ایجازه وئریلمیر، اونلار اؤزلرینه چادیر شهرجیک‌لرینده سیغیناجاق تاپیرلار. 1991-جی ایل آقوستون 8-ده (18 فوریه 1929-جو ایلده ائرمنیستانین ترکیبینه وئریلیب) سونونجو آذربایجان کندی نووه دیدن اهالی‌نین چیخاریلماسیندان سونرا ائرمنیستان فاکتیکی اولاراق مونومیلّتچی دؤولته چئوریلدی. "تورکسوز ائرمنیستان" کیمی داشناک ایدئیاسی رئال‌لاشدی.
1988-جی ایلدن سونرا ائرمنیستانین آذربایجان تورپاق‌لارینی ایشغال ائتمه‌سی نتیجه‌سینده 7 رایون تالان اولوندو، 1 میلیونا قدر آدام دوغما یوردوندان دیدرگین دوشدو.
خوجالی سوی‌قیریمی
[دَییشدیر]تاریخاً آذربایجان خالقینا قارشی سوی‌قیریم سیاستی حیاتا کئچیرن ارمنی میلتچی‌لری اؤز وحشی سیمالارینی بیر داها بوتون دونیایا نوماییش ائتدیره‌رک خوجالینی یئرله-یکسان ائتدیلر. 1992-جی ایل فوریه‌نین 25-دن 26-نا کئچن گئجه اؤلوم دوغان او گئجه ده هله ده دقیق اولمایان معلومات‌لارا گؤره، 613 نفر خوجالی شهید اولدو. اونلاردان آنجاق 335 نفری‌نین مئییدینی دفن ائتمک مومکون اولوب. 1275 نفر دینج ساکین گیروو گؤتورولوب، اونلاردان 150 نفری‌نین طالعیی بو گون ده معلوم دئییل.
سوی‌قیریم حادیثه لرینه‌سیاسی قیمت
[دَییشدیر]بو فاکت‌لاردان گؤروندوگو کیمی، ارمنی‌لر اؤز شووینیست مقصدلرینه چاتماق اوچون بین الخالق حوقوق نورمالارینا محل قویمادان بوتون مومکون واسیطه و متودلاردان ایستیفاده ائدیبلر. سووئت حاکیمیتی ایل‌لرینده ارمنی‌لر عادت ائتدیکلری متودلارلا آذربایجانلی‌لارین دایمی یاشادیقلاری ائرمنیستان س‌س‌ر-دن چیخاریلماسینی ائله‌جه ده قونشو جومهوریت‌لرین تورپاق‌لاری حسابینا اؤز اراضی‌لرینی بؤیوتمکده داوام ائدیبلر.
آذربایجانین 19-20. عصرلرده باش وئرن بوتون فاجیعه‌لری تورپاق‌لاری‌نین ضبطی ایله موشاییعت اولوناراق، ارمنی‌لرین آذربایجانلی‌لارا قارشی دوشونولموش، پلانلی صورتده حیاتا کئچیردیگی سوی‌قیریمی سیاستی‌نین آیری-آیری مرحله‌لرینی تشکیل ائتمیشدیر.
بو حادیثه‌لرین یالنیز بیرینه – 1918-جی ایل مارس قیرغینینا سیاسی قییمت وئرمک جهدی گؤستریلمیشدیر. آذربایجان خالق جومهوریتینین واریثی کیمی آذربایجان جومهوریتی بو گون اونون آخیرا قدر حیاتا کئچیره بیلمه‌دیگی قرارلارین منطیقی داوامی اولاراق سوی‌قیریم حادیثه‌لرینه‌سیاسی قیمت وئرمک بورجونو تاریخین حؤکمو کیمی قبول ائدیر.
31 مارس فاجیعه‌سی تاریخه قانلی بیر لکه‌دیر. بو قانلی لکه، بو فاجیعه دوشمنین اوزونده کی ماسکالارین دوشدوگو و جانی‌لرین بوتون چیلپاق‌لیغی ایله اورتایا تؤکولدوگو گونده باش وئریب. بو قانلی فاجیعه‌نین گؤزه چارپان اوبیئکتیو منظره‌سی ساده‌جه کؤکوندن ییخیلماق ایسته‌ین بؤیوک بیر ایمپراتورلوغون چؤکمه‌سیندن عیبارت‌دیر.
هر شئیدن اوّل، هامیمیزین بیرینجی وظیفه‌سی میلتیمیزین اوزریندن بو قانلی لکه‌نی سیلمک، اونلاری تاریخ اؤنونده تصویر ائتمک و بو قانلی لکه‌نی بیر داها تکرار ائتمه‌مک، اونلارین موردار و ماسکالی اوزلرینه چیرپماقدیر. میلّي اینتیباه موسلمان تورک دوشمن‌لری‌نین مزاری و اؤلومو اولاجاقدیر.
26 مارس 1998-جی ایلده " آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی حاقیندا " آذربایجان جومهوریتی پرزیدنتی ح.علی‌یئوین " 31 مارس آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی گونو" کیمی قئید اولونماسی اوچون خوصوصی فرمانی اولموشدور.
28 مارس 2006-جی ایلده آذربایجان جومهوریتی پرزیدنتی ای.علی‌یئوین " 31 مارس آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی گونو" موناسیبتیله آذربایجان خالقینا موراجیعتی اولموشدور.
بیر داها سوی‌قیریمی قوربان‌لاری‌نین عزیز خاطیره‌سینی درین حوزن و احتیراملا یاد ائدیر، آللاهدان اونلارا رحمت، یاخینلارینا صبر دیله‌ییر، خالقیمیزا سعادت، عوموم میلّي وظیفه‌لریمیزین حلی یولوندا اوغورلار آرزولاییریق
آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی گونو هولندده
[دَییشدیر]هولند کرا‌ل‌لیغیندا فعالیت گؤسترن بنیلوُکس آذربایجانلی‌لاری کونقره‌سی‌نین و اونون نزدینده کی آذربایجان-هولند همرأی‌لیک جمعیتی‌نین تشبوثو ایله روتردام شهرینده 31 مارس– آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی گونو ایله باغلی 2009-جو ایلین مارس آییندا اعتیراض آکسیاسی کئچیریلیب.
تدبیره آذربایجان و تورک ایجماع‌لاری‌نین، هابئله لهستان دیاسپورونون نوماینده‌لری قاتیلیبلار. آکسیادا ایشتیراک ائتمیش 150-ه یاخین گنج اؤن حیصه‌سینده آذربایجانین خریطه‌سی‌نین و ایشغال اولونموش اراضی‌لریمیزین، آرخا حیصه‌سینده ایسه سوی‌قیریم قوربان‌لاری‌نین سایی‌نین گؤستریلدیگی آغ کؤینک‌لر گئیینیب، باشلارینا ماوی پاپاق قویوبلار. اعتیراض آکسیاسینا توپلاشانلار هولند دیلینده ارمنی‌لرین آذربایجانلی‌لارا قارشی تؤرتدیکلری سوی‌قیریمی پیسله‌ین شوعارلار سسلندیریبلر. همین گون آذربایجانلی‌لارا قارشی تؤره‌دیلمیش سوی‌قیریم باره ده اطرافلی معلوماتین عکس اولوندوغو هولند دیلینده حاضیرلانمیش 10 مینه یاخین ورقه یئرلی ساکین‌لر آراسیندا پایلانیب.
آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی گونو تورکیه‌ده
[دَییشدیر]تورکیه‌نین ایزمیر شهری‌نین مرکزی کوناک مئیدانیندا 31 مارس آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی گونو ایله علاقه دار 2009-جو ایلده اعتیراض آکسیاسی کئچیریلیب.
آکسیا تورکیه‌ده فعالیت گؤسترن آذربایجان مدنیت ائوی و همرأی‌لیک جمعیتی، ایزمیر بیلیم‌یوردلاریندا تحصیل آلان آذربایجانلی طلبه‌لر طرفیندن تشکیل اولونوب. آکسیادا 31 مارش سوی‌قیریمینی عکس ائتدیرن فوتوشکل‌لر نوماییش ائتدیریلیب و بروشورلر پایلانیب. آکسیانین سونوندا بیانات قبول ائدیلیب.
31 مارس آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریم گونو ایله باغلی تورکیه آذربایجان درنک‌لری فدراسیونوندا بیامات یاییب. بیانات مؤلیف‌لری 31 مارس سوی‌قیریمینی تؤره‌دن‌لر، اونلارا دستک وئرن‌لر و تاریخی ساختالاشدیریب ایکیلی استانداردلاردان چیخیش ائدن ائرمنی دیاسپورونون یالان‌لارینا آلت اولانلاری نیفرتله قینادیقلارینی بیلدیریبلر.
آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی گونو آمریکا بیرلشمیش دؤولت‌لرینده
[دَییشدیر]نوادا ایالتی‌نین قوبرناتورو جیم قیبونس 31 مارس – آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی گونو موناسیبتیله ایالت اراضیسینده ماتم اعلان ائدیب (2009). APA -نین آب‌د بوروسونون معلوماتینا گؤره، بو، آب‌د تاریخینده آذربایجانلی‌لارین سوی‌قیریمی گونو موناسیبتیله ماتم اعلان اولونماسینا دایر ایلک حال‌دیر.
قوبرناتور آمریکا آذربایجانلی‌لاری شبکه‌سی ((USAN)) واسیطه‌سیله قوبرناتور اونا عونوان‌لانان اونلارلا مکتوبا جاواب اولاراق تاریخیمیزین قانلی صحیفه‌سینه حصر اولونان بیانات یاییب. (USAN) -نین ایجراچی دیرکتورو عادل باغیروفون APA -یا وئردیگی معلوماتا گؤره آدی چکیلن بیاناتین عرصه‌یه گلمه‌سینده تشکیلاتین نوادا ایالتی‌نین اوزره فعالی باب گونئیین بؤیوک خیدمتی اولوب. بیاناتدا ارمنی‌لرین 1918-جی ایل مارس آییندا باکی و آذربایجانین دیگر شهرلرینده اون مینلرله مولکی آذربایجانلی‌نین قتله یئتیریلمه‌سی موناسیبتیله باش‌ساغلیغی وئریلیر. قوبرناتور مکتوبوندا همچنین قئید ائدیب کی، اونون اؤلکه‌سی آذربایجانین اراضی بوتؤولوگونو تانیییر و رسمی واشینقتون داغلیق قاراباغی آذربایجانین آیریلماز اراضیسی ساییر.
خاطیرلاداق کی، بوندان اول آب‌د-ده بیر چوخ قوبرناتور و شهر مِرلری 28 مئی – جومهوریت گونو، 18 اوکتوبر – میلّي موستقیل‌لیک گونو موناسیبتی ایله یئرلی آذربایجانلی‌لارا تبریک مکتوب‌لاری یوللاییبلار. همین مکتوب‌لاردا آذربایجانین اراضی بوتؤولوگو تانینیب و ائرمنیستانین ایشغالچی دؤولت اولدوغو قئید اولونوب. (USAN) همچنین آمریکا کیتابخانالارینا آذربایجان حقیقت‌لری حاقیندا بیر چوخ آکادمیک کیتاب‌لار یوللاییب.
قالری
[دَییشدیر]
