آذربایجان (قزئت)
آذربایجان | |
|---|---|
|
| |
| سوروملو مودور | علی شبستری |
| باش یازار | اسماعیل شمس |
| یاییلان ایللر | 1945-1946 |
| دیل | تورکجه، فارسجا |
| یاییلان یئر | تبریز |
| موضوع | سیاسی، ایجتیماعی، ادبی |
"آذربایجان" قزئتی، آذربایجان میلّی حؤکومتی دؤنمینده تبریزده یایینلانان قزئت‌دیر.
حاقّیندا
[دَییشدیر]دؤنمین ان اؤنملی قزئتی اولان آذربایجان، 1945 ایلینه قدر آذربایجان جمعیتی‌‌نین، 1945دن 1946 ایلینه قدر ایسه آذربایجان دموکرات فیرقهسینین اورگانی اولاراق تبریزده یایینلانمیشدیر. آذربایجان-ای دموکرات آدییلا چیخدیغی بیرینجی دؤنمدن اعتباراً دیل مسله‌سی و آذربایجانین خالقین ایراده‌سی ایله یؤنتیلمه‌سی گرکدیگی؛ مرکزی حؤکومت، آمریکا و اینگیلیسین اؤلکه‌‌ده‌کی سیاستلری‌نین تنقیدی؛ ایران‌دا و آذربایجاندا دموکراتیک بیر حؤکومته دستک وئریلمه‌سی کیمی قونولار یئر آلماقدادیر. قزئتین بیرینجی یایین دؤنمی‌نین سوروملو مدیری ع. شبستری و باش‌یازارلیغینی ایسماعیل شمس ایدی. بو دؤنمده قزئت هفته‌ده ایکی کز یایینلانمیشدیر. م. مجیدی قزئتین ایلک دؤنمی‌نین ساده‌جه فارسجا چیخدیغینی یازارکن، و. مصطفی‌یئو اونون تورک و فارس دیللرینده چیخمیش اولدوغونو بیلدیرمکده‌دیر. آذربایجان قزئتی‌‌نین تورک دیلینه یؤنه‌لیک اولوملو توتومو، اونون ایلک دؤنمده ده ایکی دیلده چیخمیش اولدوغو ائحتیمالینی گوجلندیرمکده‌دیر. نئجه‌کی، قزئتین 24 آذر 1320 (1941) تاریخلی ساییسیندا دیل مسله‌سی اوزرینه بئله بیر یازی یایینلانمیشدیر:
…هر بیر میلّت اؤِز میلّی دیلینی، عادت-عنعنه‌لرینی قورومالی، اؤِز ایشلری و گلیشیمی ایله باغلی مسله‌لری اؤِزو ایداره ائتمه‌لیدیر. باشقا میلّتلرین اونون دیلینه و دیگر ایشلرینه قاریشماسی یاسادیشی و اؤزگورلوگه ضیددیر. بیز اعلان ائدیریک کی، اؤِز دیلی، میلّتی و گلنگی اولان آذربایجان، آنا دیلینی اوخوماقدا، بو دیلده اوخوللاردا تحصیل آلما و کیتاب یایینلاما حاقّینا صاحیبدیر.
قزئت عئینی زاماندا آذربایجانلیلارین باغیمسیز بیر میلّت اولدوغو، "ایران میلّتی" تئریمی‌نین ایسه دوغرو اولمادیغی فیکرینی ساوونماقدادیر. قزئت یازارلارینا گؤره، "میلّت، دویغو، دیل، گلنک و اراضی بیرلیگینه صاحیب اولان خالقا دئییلیر." بو اؤزللیکلر آذربایجاندا اولدوغو حالدا، ایران‌دا یوخدور. چونکو ایران چوخ‌میلّتلی بیر اؤلکه‌ده‌دیر. دولاییسییلا دا هیچ‌بیر دیل ایران باغیمسیزلیغی‌نین سیمگه‌سی اولا بیلمز.
آذربایجان دموکرات فیرقه‌سیندن سونرا بو پارتی‌نین رسمی اورگا‌نینا چئوریلن آذربایجان قزئتی، ایکینجی دؤنمینه یئنه علی شبستری‌‌نین مدیرلیگی ایله باشلار. 30.-97. ساییلار یایین قورولو، 98.-151. ساییلار احمد موسوی، 152.-246. ساییلار فتحی خشکنابی و 247.-288. ساییلار ایسه ایسماعیل شمس‌ین باش یازارلیغیندا یایینلانیر. قزئتین بو دؤنمده‌کی دیلی اساساً تورکجه‌دیر. باش یازیلارین بؤیوک بیر قیسمینی پ ایمضاسی ایله ج. پیشه‌وری و ج ایمضاسی ایله سلام‌اله جاوید یازمیشدیر. (آذربایجان قزئتی، س. 11: 1-2) قزئتین 2. دؤنمی‌نین بیرینجی ساییسینداکی "فیرقه‌میز ایشه باشلادی" آدلی باش‌یازیسی ایمضاسیزدیر. باش‌یازیدا آذربایجان دموکرات فیرقهسینین رسماً فعالیته باشلاماسی بیلدیریلیرکن بو فیرقه‌نین ایران‌ین باغیمسیزلیغینا ایناندیقلاری حالدا آذربایجان خالقی‌نین موقدّراتی‌نین اؤزو طرفیندن تعین ائدیلمه‌سی گرکدیگی ده یازیلماقدادیر. عئینی ساییدا "روزنامه‌میزین دیلی" عونوانی آلتیندا تورکجه‌‌نین سون درجه زنگین بیر دیل اولدوغو و خالقین قا‌نیندا و اورگینده کؤک سالدیغی یازیلدیقدان سونرا قزئتین بو دیله داها چوخ اؤنم وئره‌جگی بیلدیریلمیشدیر. یازارا گؤره، "آذربایجان دیلی او قدر قووّتلی و اونون صرف و نحو قاید‌لاری او قدر مؤحکم و طبیعیدیر کی حتّی اونون ایچینه وارید ائدیلمیش فارس و عرب کلمه‌لری ایخراج ائدیلسه بئله اونونلا بؤیوک فیکیرلری، عالی مقصدلری یازوب شرح وئرمک مومکوندور." (آذربایجان قزئتی، سایی 1)
آذربایجان قزئتی‌‌نین همن همن بوتون ساییلاریندا ج. پیشه‌وری‌‌نین دانیشقلاری‌نین اؤزتی وئریلمکده‌دیر. 6. ساییدا ج. پیشه‌وری "فیرقه‌میزین تاریخی ایشی" باشلیقلی یازیسیندا آذربایجان دموکرات فیرقه‌سینه قیسا بیر سوره ایچینده اون مینلرجه یئنی اویه‌نین قئیده آلینماسی بؤیوک بیر گوج اولوشدوردوغونو و میلّی اؤزگورلوگون تامین ائدیلمه‌سی اۆچون اونلارین اؤزوئریسینه ائحتیاج دویولدوغونو بیلدیریلمکده‌دیر.
عئینی ساییدا تبریز‌ین تئاتر اویونجولاریندان جواد شفی‌زاده ایمضالی بیر یازیدا تبریزده، خوی‌دا و اورمیه‌ده دفعه‌لرجه اوزئییر حاجی‌بیگوو‌ون مشدی عباد، آرشین مال آلان، لیلی و مجنون، شاه عباس و خورشید بانو اوپرا-تئاترلاری‌نین گؤستری‌یه سونولدوغونو و هر دفعه‌سینده ده خالقین بگندیگینی اؤیره‌نیریک. (آذربایجان قزئتی، سایی 7).
آذربایجان میلّی حؤکومتی دؤنمینده تورکجه تئاترلا ایلگیلی بیلگیلره اکرم راحیملی‌‌نین اثرینده ده قارشیلاشیریق. راحیملی‌یه گؤره، آ.م.ح-نین قورولوشوندان اؤنجه تبریزده ایلکل بیر شکیلده فعالیبت گؤسترن "آذربایجان" ،"فیردوسی" ،"ایران" ،"تبریز" و "حقیقت" تئاتر قروپلاری قوزئی آذربایجان تئاترچیلاری‌نین یاردیمی ایله آذربایجان میلّی تئاتری‌نین تملینی قویدولار. میلّت و وطن سوگیسی؛ جهالت و موهوماتلا موباریزه؛ اخلاق، کولتور و قادینلارین توپلومداکی سورونلاری آذربایجان میلّی تئاتری‌نین اساس قونولارینی تشکیل ائتمکده ایدی. بو دؤنمده ان چوخ اوینانان تئاترلارین باشیندا او. حاجی‌بیگوو‌ون "او اولماسین، بو اولسون" ویا باشقا آدی ایله "مشدی عباد" ؛"آرشین مال آلان" ؛جعفر جبارلی‌‌نین "آیدین" ،"اود گلینی" ،"آلماس" ؛اوکتای ائل‌اوغلو و ج. محمدقولوزاده‌‌‌نین بیر چوخ درام اثری گلیردی. 28 مارت 1946دا ایسه آ.م.ح‌‌نین قراریله تبریزده آذربایجان دولت درام تئاتری قورولدو .
آذربایجان قزئتینده "فیرقه‌میز ایره‌لی گئدیر" ،"بؤیوک بلالاردان بیری" ،"ایالت انجومنی" ،"هامی بیلمه‌لیدیر" (سایی 2)؛ "میلّت بیزیمله‌دیر" (فارسجا) (سایی 4)؛ "لندن انجومنینه گؤندریلن تلگراف" ،"میلّی مطبوعات یاراتماق یولوندا" (سایی 10)؛ "ایرتیجاع باش قالدیردی" ،"آذربایجانین بؤیوک خالق و معاریف خادیمی روشدیه" ،"ایران‌دا فاشیزمین گؤسترگه‌لری" (فارسجا)، (سایی 11)؛ "فیرقه‌میزین بیرینجی کونگره‌سی موناسیبتییله" ،"آذربایجان دموکرات فیرقه‌سی عوضولری بیلمه‌لیدیر" (سایی 12)؛ "ارباب و رعیت مسله‌سی‌نین حلّی" ،"یئنی حیاتا دوغرو" (سایی 13)؛ "بیزی اؤز حالیمیزا قویسونلار" ،"آذربایجان دموکرات فیرقهسینین عومومی ییغینجاغی " (سایی 14)؛ "آذربایجان بیر داها آلدانمایاجاقدیر" (فارسجا) (سایی 15)؛ "آذربایجان اؤز تاریخی وظیفه‌سینی اونوتماز" ،"بئرلین فیلمی" (سایی 16)؛ "بیرینجی کونگره‌میز" ،"بالکان مسله‌سی‌نین حلّی" (فارسجا) (سایی 17)؛ "موختاریّت مسله‌سی و انجومن-ای ایالتی" ،"قزوین‌ده یاشایان آذربایجان جاوانلاری‌نین قراری" (سایی 18)؛ "فرّخ‌و نه اۆچون گؤندریرلر" ،"آذربایجانلیلاری تانییین" (فارسجا) (سایی 19) کیمی مقاله‌لر و "وطن سئوگیسی" (سایی 6)؛ "حاق و آزادلیق " (سایی 7)؛ "یاشاماز" (سایی 10)؛ "گول آذربایجان" (سایی 11)؛ "همیشه‌لیک یاشا آذربایجان" (سایی 12)؛ "اویان ائی آذریستان اهلی" (سایی 13)؛ "نییه" (سایی 14)؛ "اوغرولار ال-قول آچیب هر گئجه بیر یانا گئدیر" (سایی 16)؛ "شرفلی آذربایجان‌ا" (سایی 17)؛ "گلین دوستلار، گلین" (سایی 18)؛ "وطن" (سایی 19) آدلی شئعیرلر یئر آلماقدادیر.
اتک‌یازیلار
[دَییشدیر]- مجیدی موسی . تاریخچه و تحلیل روزنامه‌های آذربایجان(1230-1380)؛ کتابخانه‌ملی ایران؛ تهران 2003
- اوزون، انور . گونئی آذربایجان باسین تاریخی، تورک اوجاغی ترابزون شوعبه‌سی یایینی. ترابزون2002
- جلیلی، سعید. دانشنامه‌ی مطبوعات آذربایجان. نشر مهد آزادی. تبریز1996
- طباطبایی،م.س. راهنمای مطبوعات ایران (1978-1925)، نشر مرکز مطالعات رسانه‌ها؛ تهران، 1999
- آذربایجان قزئتی ، تبریز (1946-1945)
- رحیملی، اکرم. گونئی آذربایجاندا میلی دئموکراتیک حرکات (1941-1946)MEQA نشری. باکی
قایناق
[دَییشدیر]Azerbaycan Milli Hükümeti’nin Kuruluşu ve Dil Politikası - M. Rıza HEYET