اختر (قزئت - ایستانبول)
اختر | ||
|---|---|---|
| ||
| سوروملو مودور | آقا محمد تبریزی | |
| باش یازار | میرزا مهدی تبریزی | |
| یاییلان ایللر | ۲۳ دی ۱۲۵۴ دن ۱۷ شهریور ۱۲۷۵ گونش ایلینه دک | |
| دیل | فارسجا | |
| یاییلان یئر | عثمانلی ایمپیراتورلوغو - ایستانبول | |
| موضوع | سیاسی | |
اختر قزئتی - قاجارلار دؤولتینده مؤوجود وضعیتینی تنقید ائدن و افکار – عومومیّه‌یه گوجلو تاثیر گؤسترن، ۱۸۷۵-جی ایلده ایستانبولدا چاپدان چیخان و ۲۰ ایل فعالیت گؤسترن موهاجیر مطبوع اورقانی.[۱]
قزئتین نشری و ناشیرلری[دَییشدیر]
۱۸۷۵-جی ایلدن اعتیباراً ایستانبولدا چاپ ائدیلن «اختر» قزئتی‌نین ایلک نؤمره‌لری گونده لیک نشر اولونوردو. نشرین اوچونجو ایلیندن هفته‌ده ایکی دفعه چیخمیش، بیرینجی ایلیندن سونرا ایسه هفته‌لیک اولموشدور. قزئتین ناشیری – ایمتیاز صاحیبی آغا محمد طاهر تبریزی، کاتیبی ایسه میرزا مهدی تبریزی ایدی.[۱]
قزئتده‌کی یازی‌لارین مؤلیف‌لری[دَییشدیر]
«اختر»ین اطرافیندا ایستانبولدا یاشایان نوفوذلو موهاجیرلر توپلاشمیشدیلار. قزئت وطنپرور ضیالی‌لار طرفیندن حاضیرلانیردی (عادتاً قاجارلار دؤولتی‌نین سیاسی سوسیال مسله‌لری ایله باغلی یازی‌لارین مؤلیف‌لری‌نین آدی یا وئریلمیر، یا دا شرطی و یا باش حرفلرله وئریلیردی). چوخلاری‌نین شخصیتینی موعین ائتمک چتین ایدی:
- «م.موشتری»
- «م.ا».
- «وطن و آزادلیق سئون»
- «اختر» و س.
موختلیف ایمضالارلا موختلیف ایقتیصادی، سیاسی، مدنی، تاریخی مسله‌لرین قویولوشو و شرح اولونماسی جهتدن «اختر» او زامانکی «غرب» قزئت‌لرین نومونه‌سینه یاخینلاشیردی. اونون صحیفه‌لرینده دؤورون تانینمیش آذربایجانلی ضیالی‌لاری عبدالرحیم طالبوف، شیخ احمد روحی، محمد توفیق خبیرالملک، میرزا حبیب اصفهانی، میرزا رضا خان وکشلو یاخیندان ایشتیراک ائدیرلر.[۱]
قزئتین باشلیجا مؤوضولاری[دَییشدیر]
«اختر» بیرینجی مطبوع اورقانی کیمی ایلک دفعه اولاراق قاجارلار دؤولتینده مؤوجود قورولوشو تنقید ائده‌َرک بو قورولوشدا نه کیمی دَییشیکلیک آپارماق فیکرینی ایره‌لی سورن قزئت اولوب. «اختر» تک قاجارلار دؤولتینده دئییل، قافقازدا، یاخین شرق اؤلکه‌لرینده یاییلاراق ماراقلی و مضمونلو یازی‌لارینا گؤره اؤز اوخوجولاری آراسیندا شؤهرت تاپمیشدی. «اختر»ین ان گؤرکملی جهت‌لریندن بیری بوندان عیبارت ایدی کی، او ایقتیصادی مسله‌لره فیکیر وئریر، علمی دلیل و ایضاحات‌لا قاجارلار دؤولتی‌نین نؤقطه‌یی نظردن دیرچلمه‌سی‌نین لازیم اولدوغونو تبلیغ ائدیردی. «اختر» عئینی زاماندا اوروپا دؤولت‌لری‌نین موستملکه‌چیلیک سیاستینی تکجه ایران میقیاسیندا دئییل، بوتون شرقده ایفشا ائدن بیر قزئت ایدی». قزئت خاریجی سیاست مسله‌سینده قاجارلار دؤولتی‌نین موستقیل بیر خاریجی سیاست پروقرامینی قبول ائده‌رک بیرطرفلیک سیاستی (اینگیلیس و یا روس مئییللی یوخ) آپارماغا چاغیریر، یازیردی کی، خاریجی دؤولت‌لر قاجارلار دؤولتینده آنجاق منفعت گودور و موستملکه‌چی دؤولته یاخینلاشماق قاجارلار دؤولتینه هئچ بیر فایدا گتیرمز.[۱]
قزئتدن آلینتی‌لار[دَییشدیر]
«اختر» قزئتی‌نین۱۸۸۰-جی ایل (1298) 9-جو ساییندا بئله قئید اولونوردو:
"بیز خاریجی سیاسی خطی حرکتیمیزی مؤحکم بیر بونؤوره اوزرینده قورمادیقجا اومیدیمیزی اونلارا دیکیب، خاریجی‌لرین «خئییرخواه‌لیغیندان» ایمتیناع ائتمه‌یینجه، بیزیم ترقّی و اینکیشافیمیز غئیر-مومکوندور. خاریجدن ایسه غارتچی و تاماه‌کارلاردان باشقا کیمسه بیزیم طرفیمیزه گلمه‌یه‌جکدیر. بیگانه‌لر بیزیم سعادت و خوشبخت‌لیگیمیزی اؤزلری‌نین منافعیی آلتینه چئویرمکده گؤرورلر».[۲] "
قزئت باشقا بیر مقاله‌سینده بو مسله یه توخوناراق خاریجی سیاستچی‌لرین قاجارلار دؤولتینه وئردیگی بوش وعدلری آخماق‌لاری آلدادان بوش سؤز آدلاندیریردی. اوروپا اؤلکه‌لری‌نین شرق اؤلکه‌لری ایله موناسیبتده هئچ زامان بین الخالق حوقوق‌لارا رعایت ائتمه‌یه‌جگینی قئید ائدن «اختر» قزئتی۱۸۸۰-جی ایل ۳۳-جو ساییندا یازیردی:
"اؤز منافعییمیز اوچون گؤردوگوموز تدبیرلر اونلارین خوشونا گلمه‌دیکده اوّل گیزلی شکیلده تدبیرلرین علئیهینه موباریزه آپاریرلار. بو متود نتیجه وئرمه‌دیکده ایسه سون واسیطه‌نی ایشه سالیب بیزیم علئیهیمیزه جبر (زوراکی‌لیق) تدبیرلرینه ال آتیرلار. اونلار موداخیله اوچون هئچ بیر حاقلی دلیل و یا بهانه تاپمادیقدا آچیقجاسینا بین الخالق حوقوق قایدا-قانون‌لارینی پوزوب (بیزیم بورادا منفعتیمیز) ایشی یئنه ده اؤز خئییرلرینه حلّ ائدیرلر».[۲][۱]
اتک‌یازی‌لار[دَییشدیر]
- ^ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ Məmmədli Pərvanə Hacı qızı. Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi. Bakı: Elm, 2009, s. 31-32 (elektron variant)
- ^ ۲٫۰ ۲٫۱ Əxtər qəzeti, 1880, №9