بابا کوهی باکووی
| بابا کوهی باکووی | |
|---|---|
 | |
| اصل آدی | ابو عبدالله محمد ابن عبدالله ابن عبیدالله ابن باکویه |
| دوْغوم تاریخی | 933/934 شیراز |
| اؤلوم تاریخی | 1074 شیراز |
| پئشه | شاعیر، صوفی |
| تاثیر قویموش | {{{تاثیر قویموش}}} |
بابا کوهی باکووی (948، شیراز[۱] – 1037، شیراز) — آذربایجان‌دا دوغولموش مشهور شاعیر و عالیم. 10-11. عصرین سیاحی، تدقیقاتچیسی، موحدّیث.[۲]
یاشاییشی
[دَییشدیر]باکی‌دان چوخ-چوخ اوزاقلاردا، شیراز شهرینده یئرلی اهالی‌نین و چوخ‌سایلی زووارلارین زیارتگاهینا چئوریلمیش بیر مزار وار. بو مزار باره ده چوخلو روایت‌لر دانیشیرلار. همین روایت‌لردن بیرینده دئییلیر کی، شرقین داهی صنعتکاری، بؤیوک ایران شاعیری حافظ شیرازی اؤز پوئتیک وئرگی‌سینی بیرجه گئجه بو مزارین یانیندا دوعا اوخویاندان سونرا قازانمیشدیر. باشقا بیر روایته گؤره، شیروانشاه‌لاردان بیری‌نین قیزی اؤز مرحوم سئوگیلی‌سینه یاخین اولماق، اونون قبرینه و بوتون موسلمان عالمیندن زیارتینه گلن‌لره قوللوق ائله‌مک مقصدیله بورایا گلمیش اؤلنده ایسه اونون یانیندا دفن اولونموشدور. شیروانلی بابا کوهی باکووی ساغلیغیندا بئله بؤیوک حؤرمت-عیزّت قازانمیش و اؤلوموندن سونراکی مین ایل عرضینده ده دایم درین رغبتله خاطیرلانان شخص‌لردندیر. یئنی دؤورون منبع‌لرینده ایلک دفعه اونون آدینا عباسقولو آغا باکیخانوفون "گلستان ارم" اثرینده راست گلیریک: " تاریخچی‌لرین دئدیگینه گؤره، شیخ ابو عبدالله علی بن محمد باکیلی هم دونیوی، هم ده روحانی علم‌لر ساحه‌سینده سئچیلیردی. او، اوشاق‌لیق ایللریندن دؤورونون ان گؤرکملی عالیم‌لریندن شیخ عبدالله خفیف‌دن، شیخ ابوالقاسم قرشی‌دن و باشقالاریندان درس آلمیش، مشهور شیخ ابو سعید ابو الخیر علمی موباحیثه‌یه گیریشمیش و اونون بیلیگینی یوکسک قییمت‌لندیرن شیخ ابوالعباس نهاوندی ایله اوزون مودت علاقه ساخلامیشدیر. عؤمرونون سون ایللرینده او، خلوته چکیله‌رک، شیراز یاخین لیغیندا بیر ماغارادا یاشامیش، شرقین ان ساوادلی عالیم‌لری بورادا اونون زیارتینه گلمیشلر. او،1051-جی ایلده آللاهین رحمتینه قوووشموشدور. "
بابا کوهی باکووی حاقّیندا معلومات‌لارا سارا آشوربیلی‌نین "اورتا عصرلر باکی‌سی‌نین تاریخینه دایر اوچرک" کیتابیندا دا راست گلیریک: "بابا کوهی باطینی‌دیر. لاکین باطینی‌لیگین دیاپوزونو او قدر گئنیشدیر کی، بو مسله اوزرینده خوصوصیله کونکرت بیر شکیلده دایانماق لازیم گلیر... بئله حساب ائدیرلر کی، او، صوفی‌دیر. بعضی تدقیقاتچی‌لار ایسه دوشونورلر کی، او قلندر ایدی. قلندرلر ایسه هئچ ده بوتون مسله‌لرده صوفی‌لرله اوزلاشمیردیلار. "بابا کوهی باکووی‌نین عرب دیلینده بیزه گلیب چاتمیش فلسفی اثرلری آراسیندا "اخبارالعارفین" ، "اخبار الغافلین" ، " بدایت حال الحلاج " و باشقالاری‌نین آدینی چکمک اولار. بونلاردان باشقا اونون فارسجا شعرلر دیوانی دا اولموشدور. آکادمیک آقافانگل کریمسکی بو "دیوان" حاقدا یازیر: "بو، صوفی دیوان‌لاری آراسیندا ان قدیم‌لریندن بیری‌دیر. بورادا چوخ زامان صوفی‌نین آللاها اوخودوغو یانیقلی محبت نغمه‌لرینی جانلی، ناز‌نین بیر گؤزله وورولموش گنج بیر اوغلانین اهتیراسلی ماهنی لاریندان آییرماق چتین‌لیک تؤره‌دیر:
" منیم کؤنلوم سیخیلیر، آنجاق جانانیمین عئینینه دئییل،
هیجریندن خسته اولموشام، آنجاق او منه درمان وئرمک ایسته‌میر
گؤزلریمدن قان یاش آخیر، بولودلاردان یاغان یاغیشدان دا گوجلو
آنجاق اونون دوداق‌لاری قاچیر، قلبیمین یاراسینی ساریماق فیکرینده دئییل. "
بو دیوانین ان قدیم الیازمالاریندان بیری‌نین تاریخچه‌سی اولدوقجا ماراقلی‌دیر. ایران عالیمی حبیب‌الله عماد اؤز ائوینده تعمیر ایشلری آپارارکن دیواردان بیر صاندیق تاپیر. صاندیغین ایچیندن چیخان بیر نئچه الیازمانین آراسیندا باکووی‌نین "دیوان"ی‌نین قدیم نوسخه‌سی ده واردی.
گؤرکملی شاعیر و عالیمین ترجومه‌یی-حالی هله ده دقیق‌لشدیریلمه‌ییب. بورادا قارانلیق مطلب‌لر چوخدور. هله ده بیر چوخ تدقیقاتچی‌لار، او جومله‌دن ده تانینمیش آذربایجان عالیمی ذاکر محمدوف بئله حساب ائدیرلر کی، ریساله‌لرین مؤلیفی بابا کوهی اولسا دا، "دیوان" محمد باکووی‌یه مخصوصدور. بو باره ده موباحیثه‌لر بیتمه دیگیندن بابا کوهی باکووی حاقدا بیوقرافیک معلومات‌لاردا اساس اعتیباریله سولماز رضاقولوزاده‌نین اثرینه ایستیناد ائدیلیر. "بابا کوهی باکووی‌نین دونیاگؤروشو" آدلی همین کیتابدا ایلک دفعه اولاراق، موتفکّیرین یارادیجی‌لیغی نیسبتاً گئنیش آراشدیریلمیش و آدلاری چکیلن اثرلرین بوتونلوکله بابا کوهی‌یه عایید اولدوغو اوزه چیخاریلمیشدیر. س. رضاقولوزاده اولجه ی. ائ. برتِلسین بیر فیکرینی میثال گتیریر: "منیم درین اینامیما گؤره، کوهی‌نین "دیوان"ی حقیقتده هم ده ابن باکویه آدلاندیریلان عالیم شیخه مخصوصدور". داها سونرا آذربایجان عالیمی یازیر: " بیز ده بو فیکری بوتؤولوکده بؤلوشور و بابا کوهی ایله ابن باکویه‌نین عئینی‌لیگی فیکرینه اساس‌لانیب، موتفکّیرین ترجومه‌ی-حالی‌نین تصویرینه کئچیریک."
بابا کوهی 933-934-جو ایلده باکی‌دا دوغولوب. بئله حساب اولونور کی، او، مشهور موتفکّیر، ایلاهیاتچی و شیروانشاه منوچهر‌ین وزیری پیر حسین شیروانی‌نین دوغماجا قارداشی‌دیر. پیر حسینین پیرساعت چایی اوزرینده کی ناواهی کندینده کی پیرساعتچای خانگاهی ایندی‌یه قدر زیارتگاه کیمی قورونوب ساخلانمیشدیر. بابا کوهی یوز ایلدن آرتیق یاشامیش و 1074-جو ایلده وفات ائتمیشدیر. بابا کوهی‌نین بوتؤو آدی‌نین یازیلیشیندا دا مؤلیف‌لرین فیکیرلری فرقله‌نیر. آنجاق عومومون قناعتینه گؤره، اونون بوتؤو آدی بئله گؤستریلیر: ابو عبدالله محمد ابن عبدالله ابن عبیدالله ابن باکویه. بعضاً بو آدا شیرازی، یاخود نیشاپوری نیسبه‌سی ده آرتیریلیر. بو، اونونلا باغلی‌دیر کی، کوهی اوزون مودت شیرازدا و نیشاپوردا یاشامیشدیر.
یارادیجی‌لیغی
[دَییشدیر]بابا کوهی اؤز ایلکین تحصیلینی روحانی اولموش آتاسیندان آلمیشدیر. هله گنج یاشلاریندان اوندا موستقیل حیات طرزینه و سیاحت‌لره مئیل گوجلو ایدی. قارداشی ایله موباحیثه‌دن سونرا او، اّولجه پیرساعت دوزونده، سونرا ایسه موقدس باباداغ (بیر چوخ تدقیقاتچی‌لار بئله حساب ائدیرلر کی، بو داغین آدی بابا کوهی‌نین شرفینه وئریلمیشدیر) یاخین‌لیغیندا مسکون‌لاشیر. سونرالار او، آذربایجانین موختلیف یئرلرینه، ایرانا و باشقا اؤلکه‌لره سفرلر ائدیر، عالیم‌لرله گؤروشور، موقدس یئرلره زیارته گئدیر. بعضی معلومات‌لارا گؤره، او، 988-990-جی ایللرده بیر مودت شیرواندا دا قالیر. روحانی-عالیم کیمی نوفوذو آرتان بابا کوهی موحدیث-حدیث‌لر ترتیبچی‌سی اولماق آرزوندا ایدی. لاکین یئنی حدیث‌لر توپلاماق اوچون چوخ گزمک، باشقا اؤلکه‌لرده یاشایان موحدیث‌لرله گؤروشوب-دانیشماق لازیم گلیردی. باکووی حددن آرتیق حدیث توپلاییر. خواجه عبدالله انصاری اونون اؤز سؤزلرینه اساس‌لاناراق، یازیر کی، باکووی اوتوز مین حکایت و اوچ مین حدیث ییغمیشدی.
باکووی شیرازدا ابو عبدالله ابن خفیف‌ین یانیندا تحصیلینی آرتیرماقا دا بیر نئچه ایل صرف ائدیر. گؤرونور، محض اونون تاثیری آلتیندا باکووی صوفی اولور. تدقیقاتچی‌لار گؤستریرلر کی، 981-982جی ایللرده خفیف دونیاسینی دَییشدیکدن سونرا باکووی یئنیدن سیاحت‌لره چیخیر. 0، مشهور علم مرکزلرینه، او جومله‌دن، باغدادا سفر ائدیر. سونرا 10-11. عصرلرده صوفی تعلیمی‌نین باشلیجا یاییلما نؤقطه‌سی ساییلان نیشاپورا گلیب چیخیر. س. رضاقولوزاده اونون عؤمرونون بو مرحله‌سی حاقدا یازیر: "بورادا بیر طرفدن شیخ بایزید بسطامی‌نین اِکستازا چاغیران، " آللاهلا قوووشماقدان حظّ آلان" ، " ایلاهی عشق ایله مست اولان " طلبه‌لری، او بیری طرفدن شیخ جنید بغدادی‌نین "اِکستاز" و "سرمست‌لیک " ده صوفی‌لر اوچون تهلوکه گؤرن (صوفی بو زامان اؤز-اؤزونو صونعی شکیلده قیزیشدیراراق، فانتریسینی آللاهلا حقیقتن قوووشماق کیمی قلمه وئریر) آردیجیل‌لاری واردی. جنیدین طلبه‌لری صوفی اوچون یگانه دوزگون یولو "آییق‌لیق" دا، " ساکیت، آییق عیبادتده ده گؤروردولر... منبع‌لرده باکووی‌نین خوراسان عالیمی ابوعبدالرحمان سلمی و ابوالقاسم قرشی ایله دوست‌لوغو، ابو عباس نهاوندی ایله علمی موباحیثه‌لری (همین موباحیثه‌لرده نهاوندی باکووی‌نین اوستون‌لوگونو اعتیراف ائتمیشدی)، همچنین او دؤورده بؤیوک پوپولیارلیق قازانمیش صوفی شیخی ابوسعید ابولخیرله بیرباشا تماس‌لاردا اولماسی باره ده ده معلومات‌لار وئریلیر."
ی. ائ. برتلس باکووی‌نین حیاتی‌نین نیشاپور دؤورو حاقیندا یازیر: "احتیمال ائتمک اولار کی، نیشاپوردا کوهی‌نین ایلاهیاتا دایر باخیش‌لاری موعین دییشیک‌لیگه اوغرامالی ایدی. خوراسان و عراق مکتب‌لری‌نین صوفی نظریه‌لری بیر-بیریندن کسکین صورتده فرقله‌نیردی. بو ائله بیر واخت ایدی کی، خوراسان صوفی‌لری عراق مکتبی‌نین تاثیریندن چیخاراق، چوخ‌سایلی نظری اثرلرینده (قرشی، سرّاج، گلابی(؟)، سلمی و باشقالاری) اؤز تعلیم‌لرینی ایفاده ائدیردیلر. ابو یزیدین (وف. 873/74) قطعیتلی اکسترِمیزمی اؤزونه آلوولو آردیجیل‌لار تاپماقدا ایدی. بونلارین آراسیندا ابولحسن خرقانی (1033/34) اؤز فیلانتروپیک سئوگی کونسپسیاسینی بسطام زاهیدی‌نین غضبلی تصووفی ایله باریشدیریر. بئله‌لیکله، کوهی ائله بیر موحیطه دوشموشدو کی، اؤز-اؤزو ایله جیدی داخیلی موباریزه آپارمالی ایدی."
سلمی اؤلدوکدن سونرا اونون صوفی طریقتی‌نین (خانگاهی‌نین) باشچی‌لیغی باکووی‌یه کئچیر کی، بو دا اونون یوکسک نوفوذوندان خبر وئریر. لاکین هله ده موعمّالی قالان سبب‌لر اوزوندن بیرجه ایل سونرا او، نیشاپوردان شیرازا کؤچور.
شیراز یاخین‌لیغینداکی داغلاردا، جعفراباد کندینده کارست ماغارالاری واردی. باکووی همین ماغارالارین بیرینده مسکن سالیر و عؤمرونون سون ایللرینی بورادا عیبادتله مشغول اولاراق، داها هئچ یئره چیخمیر. بابا کوهی‌نین اساس اثرلری ده بورادا یارانیر. ترکی-دونیا عالیمین شؤهرتی بوتون شرقه یاییلیر. هریئردن بو موقدس اینسانین یانینا زیارته و مصلحته گلیرلر.
تانینمیش جوقرافیاشوناس ن.ک. کرموفون یازدیغینا گؤره، شاعیر-عالیمین دفن اولوندوغو یئر اونون شرفینه بابا کوهی آدلاندیریلیر. شرقین نظامی گنجوی ( "ایسکندرنامه" ده)، سعدی، حافظ، عبدالرحمان جامی، نسیمی، سید عظیم شیروانی کیمی داهی صنعتکارلاری اونا شعرلر حصر ائتمیش، اؤز اثرلرینده بابا کوهی‌نی خاطیرلامیشلار.
ایندی‌نین اؤزونده ده شیروانلی‌لار آراسیندا اؤز بؤیوک هم‌یئرلی‌لری باره ده افسانه و نغمه‌لر یاشاماقدادیر. اؤتن عصرده آذربایجانین بؤیوک سیاح و جوقرافیاشوناسی زینال‌العابدین شیروانی بابا کوهی‌نین مزارینی زیارت ائتمیشدیر. او، مقبره‌نین و اونون اطرافینداکی اراضی‌نین آبادلاشدیریلماسینی اؤز بوینونا چکمیش، تعمیر و برپا ایشلری آپارمیشدیر.
اتک‌یازی‌لار
[دَییشدیر]- ^ https://iranicaonline.org/articles/baba-kuhi
- ^ "Azərbaycan diasporunun görkəmli simaları".2013-05-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-08-31.