سوسپن بایرامی
سوسپن بایرامی - آذربایجان جومهوریتی‌نین ناخچیوان موختار جومهوریتی‌نین اوردوباد بؤلگه‌سینده یایین گیرمه‌سی ایله علاقه‌دار کئچیریلن بایرام مراسیمی
ماهیتی و عادت‌لر
[دَییشدیر]خالق تقویمینه اویغون اولاراق آذربایجان خالقی‌نین قیشین و یازین قارشیلانماسی اوچون مراسیم (چیلله) و بایرام (نوروز) قئید ائدرلر. سون دؤورون آراشدیرمالاریندان و توپلانمیش اتنوقرافیک چؤل ماتریال‌لاریندان معلوم اولور کی، اوردوباد بؤلگه‌سینده یایین گیرمه‌سی ایله علاقه‌لی "سوسپن" مراسیمی قئید ائدیلردی. ژوئن آیی‌نین 21-ده یازین بیتیب، یایین گیردیگی گون اوردوباد بؤلگه‌سینده گیلانچای وادیسی‌نین یوخاری حیصه‌سینده "سوسپن" آدلی مراسیم کئچیریردیلر. مراسیم زامانی اطراف کندلرین اینسان‌لاری دا شنلیگه قوشولاردی. مراسیمده بو بؤلگه‌نین اهالیسی سحر ائرکندن گمی‌قایا یاخین‌لیغینداکی بی‌بی قتَر پیرینی، قارا پیری زیارت ائدیردیلر. زیارت اوچون اوّلجه‌دن هر جور حاضیرلیق ایشلری گؤرولوردو. اینانج یئرلرینه گئدرکن یول بویو اینسان‌لار بیر بیری‌نین اوزرینه سو چیله‌یردیلر. پیرلر زیارت ائدیلدیکدن سونرا اینسان‌لار گمی‌قایا آبیده‌سینه دوغرو اوز توتاردیلار. اصل شنلیکلر بوردا باشلانیلیردی. خوصوصی بایرام یئمک‌لری حاضیرلانیر، آت یاریش‌لاری، یاللی و س. اویونلار کئچیریلیردی. کوسولولر مجلیسه گتیریله رک باریشدیریلیردی.
گونشین قارشیلانماسی مراسیمی
[دَییشدیر]20. یوزایل‌لیگین 80-جی ایل‌لرینه قدر مؤوجود اولان بو مراسیمین مجلیسی گئجه‌دن سحره قدر داوام ائدیردی. ماراقلی مسله‌لردن بیری یایین ایلک گونو آیین 22-سی اینسان‌لارین گمی‌قایا اطرافینا ییغیشیب گونشی قارشیلاماسی ایدی. مراسیم ایکی گون قئید ائدیلردی. بایرامین ایکینجی گونو بیرینجی گونه نیسبتاً داها طمطراقلی و آدام‌لارین چوخلوغو ایله سئچیلردی. مراسیمده ایشتیراک ائدن‌لر گونش دوغمامیش قایالاردا اولان شئهی اوزلرینه سورتردیلر. سونرا گؤزل‌لر آدلانان چئشمه‌دن سو گؤتورر و بو سویو موقدس حساب ائتمکله، نؤوبتی ایلین همین واختینا قدر ساخلایار، برکت و ساغلام‌لیق واسیطه‌سی کیمی ایستیفاده ائدردیلر. همین گون گؤتورولن سویا اینام وار. سو ایله تمیزلنمه، چیلشمه، سویا تاپینما ناخچیواندا "آخیر چرشنبه"نین سحریسی گونو حیاتا کئچیریلیر. مراسیم آنجاق گمی‌قایادا محض یای گیرنده کئچیریلیر. بایرامین «سوسپن» آدلاندیریلماسی، بورادا ایجرا ائدیلن عادت و اینانج‌لار، مراسیمین ژنیتیک جهتدن آذربایجان تورکلرینه باغلاندیغینی جیدی شکیده ثوبوت ائدن عامیل‌لردندیر. چونکی هانسی عادته، عنعنه‌یه، اینانج سیستمینه نظر سالساق اوردا آذربایجان تورکلرینه باغلی‌لیق گؤروروک.
قوربان کسمه
[دَییشدیر]مراسیم یایین ایلک گونو آخشاما قدر داوام ائدردی. مراسیمده گمی‌قایانین دؤرد طرفینده قوربان کسردیلر و کسیلمیش قوربان‌لاری قوهوم‌لارا، قونشولارا، کیمسه‌سیزلره پایلایاردیلار. دؤرد طرفه قوربان کسمک بیلقامیس داستانیندا دا راست گلینیر.
نوح پئیغمبر باغلی‌لیغی
[دَییشدیر]آمئا-نین موخبیر عوضوو حاجی‌قادر قدیرزاده یازیر کی، "سوسپن" مراسیمی‌نین نوح پئیغمبرله باغلی‌لیغی واردیر، آنجاق او، بیر طرفدن آسترونومیک تقویمله ده سسلشیر. اونو دا قئید ائدک کی، بو مراسیم حاقیندا ایلک معلومات علمی ادبیاتا حاجی قادر قدیرزاده طرفیندن داخیل ائدیلیب.[۱]
اوخشار عادت‌لر
[دَییشدیر]بحث اولونان مراسیمله باغلی دیگر تورک خالق‌لاریندا دا اوخشارلیق مؤوجوددور. چوواش‌لاردا بو مراسیمه بنزه‌ین " تارلا قوربان" آدلی مراسیم واردیر. مراسیم زامانی اینسان‌لار یایین باشلانغیجیندا سو کنارلارینا توپلاشیب گؤیه قوربان وئرردیلر. ماییا مدنیتی‌نین داشیییجی‌لاری دا موعاصیر تقویمله ژوئن آیی‌نین 22-ده یعنی ان قیسا یای گئجه‌سینده قوربان وئرمه مراسیمی کئچیرردیلر.[۲]مراسیم باشا چاتاندا جاماعات یئنیدن چیلشه-چیلشه گئری دؤنر، بونونلا دا مراسیم بیتمیش اولوردو.
تدقیقی تاریخیندن
[دَییشدیر]"سوسپن" مراسیمی حاقیندا ایلک معلومات علمی ادبیاتا آمئا-نین موخبیر عوضوو ح.ق.قدیرزاده طرفیندن داخیل ائدیلمیشدیر. حاجی قادر قدیرزاده آراشدیرمالاریندا یازیر کی، واختیله اوردوباد رایونوندا گیلانچایین ساحیلینده کی یاشاییش منطقه‌لری‌نین ساکین‌لری یایدا گمی‌قایا ایستیقامتینه اوز توتاراق بیر-بیرینی سولایارمیشلار. آمئا ناخچیوان بؤلمه‌سی اینجه صنعت، دیل و ادبیات اینستیتوتو فولکلورشوناس‌لیق شؤعبه‌سی‌نین مودیری، فیلولوژی اوزره فلسفه دوکتورو رافیق بابایئفین فیکرینجه، سوسپن مراسیمی نوح پئیغمبرله علاقه‌دار اولوب و نوروز بایرامی گونلرینده قئید ائدیلیب. او، ادبیات‌شوناس، تانینمیش معاریف خادیمی لطیف حسین‌زاده‌نین (1903-2008) آرشیوینده آراشدیرما آپارارکن بو مراسیم حاقیندا ماراقلی معلومات‌لارا راست گلدیگینی دئییر: "منبعده قئید اولونور کی، سوسپن آیینی باشلامازدان اوّل الینجه‌قالادان "نوح‌دابان" آدلی داش ناخچیوان شهرینه، نوحون مقبره‌سینه گتیریلر، سونرا نوروز مراسیم‌لرینه استارت وئریلرمیش. بایرام تدبیرلری یئکونلاشاندان سونرا همین داش یئنیدن الینجه‌یه، ازلی مکانینا قایتاریلارمیش. بو آیین 1920-جی ایل‌لره قدر یوکسک شؤوقله قئید ائدیلیب" .[۳]
اتک یازی‌لار
[دَییشدیر]- ^ Yayla bağlı təqvim adəti - susəpən bayramı. "Şərq qapısı" qəzeti, 22.06.2016-cı il[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ Yay fəsli ilə bağlı təqvim adəti – susəpən bayramı, "Şərq qapısı" qəzeti, 21.06.2014. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2014-07-07. یوْخلانیلیب2021-10-13.
- ^ Yunisli F. Novruz bayramı ortaq mənəvi dəyər kimi, Mədəniyyət.- 2014.- 7 mart.- S. 13.