میرزه بالا محمدزاده
میرزه بالا محمدزاده | |
---|---|
دوْغوم تاریخ | 28 مای 1898 زیرهکندی-باکی ، روسیه ایمپراتورلوغو |
اؤلوم تاریخ | 8 مارت1959 ایستانبول، تورکیه |
اؤلوم سببی | اورک خستهلیگی |
ایش | پوبليسيست، ترجومهچي، دراماتورق، ايجتيماعي خاديم. موساوات پارتياسينين ايکينجي باشقاني |
تشکیلات | موساوات پارتیاسی |
ميرزه بالا محمدزاده– آذربایجانلی پوبليسيست، ترجومهچي، دراماتورق، ايجتيماعي خاديم. موساوات پارتياسينين ايکينجي باشقاني
یاشاییشی[دَییشدیر]
ميرزه بالا محمدزاده 1898-جي ايل مايين 24-ده آبشئرونون زيره کندينده باليقچي عاييلهسينده آنادان اولموشدور. آتاسي عاييلهسيني دولانديرماق اۆچون عصرين اوّللرينده باکييا کؤچهرک، شهرين چمبرهکند آدلانان حيصهسينده مسکونلاشميشدير. اوشاقليغي باکيدا چمبرهکندده کئچميشدير. 7.جي "روس-تاتار" مکتبيني (1914)، 3-جو عالي ايبتيدایي مکتبي بيتيرديکدن سونرا تحصيليني باکي تئکنيکي صنايع مکتبينده داوام ائتديرميشدير. ادبي ياراديجيليغا تحصيل ايللرينده باشلاميش، 1912-جي ايلده عیسی بيگ آشوربيگووون "کاسپي" مطبعه سينده "نفي-عئلم و ياخود عئلمين سونو" آدلي کيتابي چاپ اولونموشدور(1912). "محمديّه" درنگينده قاباقجيل فيکيرلي ضياليلارلا ياخيندان تانيش اولماسي اونون دونياگؤروشونون فورمالاشماسينا جيدي تاثير گؤسترير. بو دؤورده "آذربايجان" ،"گنجليک صداسي" و س. قزئتلرده آرابير چيخيش ائدير. 1915-جي ايلده م.ا.رسولزادهنين نشر ائتديرديگي "آچيق سؤز" قزئتينه آرا-سيرا مقالهلر يازان ميرزهبالا محمدزاده، سونرادان همين قزئتين ايشينده فعال ايشتيراک ائتميشدير. عئيني زاماندا، هفتهليک "بصيرت" درگیسینين باش رئداکتورو اولموشدور.
فعالیتی[دَییشدیر]
1917.جي ايل فئورال اينقيلابيندان سونرا آچيق سياسي فعاليته قوشولموش، "موساوات" پارتياسي سيرالارينا داخيل اولموشدور. مقالهلرينين بيرينده او، گنجليگه موراجيعتله يازيردي:
" بو گون کبعهیی-موقدسينيز اولان وطنينيزي آزاد ائدينيز... سيزي بير اينسان اولاراق وطن ياشادار. سيزين ديلينيز، سيزين عيرض و ناموسونوز يئنه وطنينيز ايچينده سلامت قالا بيلر "آچيق سؤز" ،4 يانوار، 1918.
آذربايجان خالق جومهوريتي ائلان ائديلديکدن درحال سونرا م.ب.محمدزاده "موساوات" پارتياسي نزدينده ياراديلميش "گنجلر جمعيتي"نين اورقاني "گنجلر يوردو" (1918، اييون-نويابر) درگیسینين رئداکتورو (ت.ف.حاجيزاده ايله بيرگه) اولموشدور. همين دؤورده ميرزه بالانين تيفليسده "ايکي اينقيلاب آراسيندا" آدلي ريسالهسي ده چاپ ائديلميشدي. کيتابچادا 1905-1917-جي ايللر آراسيندا آذربايجاندا مطبوعات، معاريف، ادبيات، تئاتر، دين و قادين مسلهلري تاريخينه عومومي نظر سالينيردي. آذربايجان خالق جومهوريتي پارلامئنتينده استئنوقرافچي ايشلهين م.ب.محمدزاده 1919-جو ايلين اوکتيابريندا "موساوات" پارتيياسي باکي کوميتهسينين عوضوو سئچيلميشدي. همين ايلين سئنتيابريندا آذربايجان دؤولت تئاتريندا اونون 1918-جي ايل مارت سويقيريميدان بحث ائدن "باکي اوغروندا موباريزه" پيئسي تاماشايا قويولموشدو.
آپرئل ايشغاليندان سونرا فعاليتي[دَییشدیر]
آپرئل ايشغاليندان سونرا م.ب.محمدزاده باکيدا گيزلي موساواتين مرکزي کوميتهسينين صدري اولموش، 1923-جو ايله قدر اونون اورقاني "ايستيقلال" قزئتيني نشر ائتديرميشدير. همين دؤورده آذربايجان عالي خالق تصروفاتي شوراسيندا ترجومهچي و اورتا مکتبده موعلّيم ايشلهين م.ب.محمدزاده مطبوعاتلا دا علاقهسيني اوزمهميش، "يئني ييلديز" درگیسینده آذربايجان تاريخينه داير سيلسيله مقالهلر درج ائتديرميش، 1922-جي ايلده باکيدا "آذربايجان تورک مطبوعاتي" آدلي کيتابي نشر اولونموشدور. 1923-جو ايلين اييولوندا "ايستيقلال" قزئتي مطبعهسينين يئري حؤکومت اورقانلاري طرفيندن آشکار ائديلديکدن سونرا گيزلي موساوات تشکيلاتينين عوضولري حبس اولوندوقدا م.ب.محمدزاده حبسدن يايینا بيلميش، حبس اولونانلارين بير قروپونون سووئت حاکيميتيني مودافيعه ائتمهلري بارهده وئرديکلري بياناتين علئيهينه ورقهلر يايميشدير. 1924-جو ايل يازين آخيرينا قدر گيزلي فعاليت گؤسترن م.ب.محمدزاده مايدا ايرانين انزلي شهرينه گئدهرک، بوراداکي موهاجيرلرين فعاليتينه باشچيليق ائتميشدير. بير مودّت تبريزده ياشايان، سونرا ايسه سولدوز شهري اطرافيندا شوسه يولو چکيليشينده موهنديس-تئکنيک ايشلهين م.ب.محمدزاده ايستانبولدا م.ا.رسولزادهنين رهبرليگي ايله نشر اولونان "يئني قافقاسيا" درگیسینه مقالهلر گؤندرميشدير. بولشئويزمين، سووئت ایدئولوژیسی و رئژيمينين، پارتيا-سووئت آپاراتينين ترکيب حيصهسي کيمي بولشئويک مطبوعاتينين ايفشاسي م.ب.محمدزادهنين بو دؤور پوبليسيستيکاسينين اساس مؤوضولاريندان ايدي. م.ب.محمدزاده 1927-جي ايلده ايستانبولا کؤچموش، ائله همين ايل ايستانبولدا اونون "آذربايجان ميثاقي-ميلّيسي: 28 ماييس ايستيقلال بياننامهسينين تحليلي" ،"ائرمنيلر و ايران" کيتابلاري چاپ اولونموشدور. م.ا.رسولزادهنین رئداکتورلوغو ايله چيخان "آذري تورک" (1928-31) و "اودلو يورد" (1929-31) درگیلری، هابئله "آذربايجان يورد بيلگيسي" درگیسی ايله ده ياخيندان امکداشليق ائتميشدير. "آذري تورک" و "اودلو يورد" درگیلرینين اساس يازارلاريندان اولان ميرزه بالانين "فتحعلي خان خويسکي" ،"دوکتور حسن بيگ" آدلي مقالهلري آذربايجان خالق جومهوريتينين دؤولت خاديملريني سجيهلنديرمک باخيميندان چوخ قييمتليدير. "سوْلوْوکيدن گلن سسلر" مقالهسينده روسيهنين 9 آيي قيش اولان سوْلوْوکي آدالارينا - "طبيعتين بو قورخونج سئکاسينا" ،"کومونيزم زيندانلارينا سورولموش آذربايجان ايستيقلال موجاهيدلرينين دهشتلي ايشگنجهلره معروض قالمالارينا باخماياراق، يئنيلمهديکلريندن، آمانسيز شراييطده بئله "ايستيقلال" مارشيني اوخومالاريندان بحث ائديلير. م.محمدزادهنين "بولشئويزم و تورکچولوک" ،"آذربايجان و بولشئويکلر" ،"مدنيلشديرمه عونواني آلتيندا روسلاشديرما" ،"کومونيستلر و ايستيلا" ،"اون ايلليک ايستيثمار" ،"روسيه اسارتينده تورک باکي" ،"سووئت آذربايجانيندا―حورّيتي-مطبوعات" ،"يئني تورک اليفباسي و بولشئويک مطبوعاتي" و س. مقالهلرينده بولشئويزمين ايچ اوزو آچيلير، سووئت حاکيميتينين آنتيميلّي سياستي ايفشا اولونور. م.ب.محمدزاده موهاجيرت ايللرينده ايستانبول اونيوئرسيتئتينين حوقوق فاکولتهسيني بيتيرميشدير. 1931-جي ايلده سووئت ايتتيفاقينين طلبي ايله تورکيه حؤکومتي موساواتين خاريجي بوروسونون تورکيهده فعاليتيني قاداغان ائتديکدن سونرا، م.ا.رسولزاده و اونون ديگر سيلاحداشلاري ايله بيرليکده م.ب.محمدزاده ده ايستانبولو ترک ائدهرک ورشوا کؤچدو. بو دؤورده اونون بئرلينده م.ا.رسولزادهنین رئداکتورلوغو ايله نشر اولونان "ايستيقلال" (1932-34) قزئتينده و "قورتولوش" (1934-38) درگیسینده آذربايجانين ايستيقلالي پروبلئمينه عاييد خئيلي مقالهسي چاپ اولونموشدور. م.ب.محمدزاده "ميلّي آذربايجان "موساوات" خالق فيرقهسي"نين 1936-جي ايلده ورشودا کئچيريلميش کونفرانسيندا ياخيندان ايشتيراک ائتميشدير. "موساوات" پارتيياسينين نشر ائتديگي بوللئتئنلرده روس موستملکه اوصولي-ايدارهسيني ايفشا ائدن خئيلي مقالهسي درج اولونموش، لهستاندا کئچيريلن بير نئچه عئلمي کونفرانسدا معروضه ايله چيخيش ائتميشدير. 1938-جي ايلده بئرلينده "قورتولوش" درگیسی مطبعهسينده ميرزه بالا محمدزادهنين "میلّی آذربايجان حرکاتي. میلّی آذربايجان "موساوات" خالق فيرقهسينين تاريخي" آدلي کيتابي چاپدان چيخميشدير. ايکينجي دونيا موحاريبهسينين باشلانماسي و لهستانین آلمان طرفيندن ايشغالي ايله علاقه دار يئنيدن ايستانبولا کؤچن م.ب.محمدزادهنين "میلّیت" و "جومهوريت" قزئتلرينده، "تورک ائنسيکلوپئدياسي"ندا، "ايسلام ائنسيکلوپئدياسي"-ندا و ديگر نشرلرده آذربايجان تاريخينه داير چوخلو مقالهسي درج ائديلميشدير. 1949-جو ايلده م.ب.محمدزادهنين ياخيندان ايشتيراکي ايله آنکارادا "آذربايجان کولتور درنگي"نين اساسي قويولموش، 1951-جي ايلده "آذربايجان تاريخينده تورک آلبانييا" آدلي اثري همين درنک طرفيندن چاپ اولونموشدور. 1952-جي ايلدن آنکارادا اونون "آذربايجان کولتور درنگي"نين "آذربايجان" درگیسینده ده آذربايجان تاريخي ايله باغلي چوخ سايلي مقالهسي درج ائديلميشدير. او، 1954-جو ايلدن مونیخدهکي سسري-ني اؤيرنن اينستيتوتدا چاليشميش، بورادا ايکي ايل عئلمي شورانين صدري، ايکي ايل ايسه صدر موعاويني وظيفهسيني ايجرا ائتميشدي. تورکيهنين بير چوخ قزئت و درگیلرینده دا اونون سسري-دکي توتاليتار رئژيمي کسکين تنقيد ائدن مقالهلري درج اولونموشدور. اونون "پرولئتار ادبياتي میلّیتچي ادبياتين واحيد جبهه سي قارشيسيندا" ،"ادبي حاکيميت قووغاسي" ،"آذري تورک ادبياتينين دونهني و بو گونو" ،"موعاصير آذربايجان شاعيرلري" ،"رومانتيک و رئاليست جريانلاريني موجاديلهسي" ،"میلّی ديل و میلّی کولتور" ،"جعفر جبارلي" ،"ميرزه علي اکبرصابير" ،"سووئت ديل سياستينين بوگونکو صحيفهسي" ،"دده قورقود" ،"میلّی داستانلاريميزا داير" و س. مقالهلرينده ادبياتيميزين دونهني و بو گونو ايله باغلي مولاحيظهلر ايرهلي سورولور، آذربايجاندا يئريديلن روسلاشديرما سياستينين (ديل، مدنيت، ادبيات و س. ساحه لرده) ماهيتي آشکارلانمير. م.ب.محمدزادهنين "ميرزه بالا" ،"نوح اوغلو" ،"آ.کوت" ،"م.م.محمدزاده" ،"م.ب.داشدمير" و "علي کوتلوک" ايمضالاري ايله 2000-دن چوخ مقالهسي واردير. م.ا.رسولزادهنین وفاتيندان (1955) سونرا "موساوات" پارتيياسينا و آذربايجان میلّی مرکزينه م.ب.محمدزاده رهبرليک ائتميشدير
ويسبادئن کونفرانسينا موناسيبتي[دَییشدیر]
"آذربايجان کولتور درنگي"نين "آذربايجان" درگیسینده ميرزه بالا محمدزادهنين "قافقاز اؤلکهلري ايستيقلال ائلانين 40-جي ايل دؤنومو موناسيبتيله" آدلي ايري حجملي مقالهسي قافقاز پروبلئمينيه، بو رئگيونون بين الخالق عالمده يئريني و رولونو دوزگون ديرلنديرمک باخيميندان اهميتليدير. ويسبادئن کونفرانسيندا (1951) سياسي موهاجيرتين گؤرکملي نومايندهلري جئيهون بيگ حاجيبيگلي، اکبر آغا شيخ الاسلاموو و ايسماييل اکبرين "واحيد آنتي بولشئويک جبهه " ياراديلماسي حاقيندا روسيه موهاجيرت تشکيلاتلاري ايله موشترک بياننامه ايمضالامالاري آذربايجان موهاجيرت تشکيلاتلارينين جيدي ناراضيليغينا سبب اولدو. م.ب.محمدزادهنين "قافقاسيا" درگیسینده چيخان (1952، آوقوست، №13،) "میلّی ايستيقلال دعواميزين بوگونکو صحيفهسي" آدلي يازيسي بير طرفدن، مقصدي "واحيد و بؤلونمز روسيه قورماقدان" عيبارت اولان روس سياسي موهاجيرلرينين نيّتلرينين ايچ اوزونو ايفشا ائديرسه، ديگر طرفدن، ويسبادئن کونفرانسينا قاتيلان غئيري-روس، او جوملهدن آذربايجان موهاجيرلرينين يانليش مؤوقئعلريني تنقيد ائديردي. ميرزه بالا بو قناعتده ايدي کي، "میلّی ايستيقلال دعواميزي روسلارلا بير بازارليق مؤوضوسو حالينا گتيرمک روس ايمپئرياليستلرينين غايه و عمللريني آسانلاشديرماغا يارايير". محمدزاده "هر شئيدن اؤنجه میلّی ايستيقلال" مقالهسينده روسيه موهاجير تشکيلاتلارينين فعاليتيني علاقهلنديرن و ماليهلشديرن، ويسبادئن کونفرانسيني تشکيل ائدن آمئريکا کوميتهسيني "سووئتلردهکي ميلّتلرين ايستيقلال حاقيني شوبهه آلتينا آلديغينا" گؤره جيدي تنقيد ائديردي. قافقاز ايستيقلال کوميتهسينين اورقاني اولان "بيرلشيک قافقاسيا" درگیسینده درج ائتديرديگي مقالهسينده قافقاز خالقلارينين ايستيقلال موباريزهسي تاريخيني و يولونو ايشيقلانديران م.ب.محمدزاده سسري-دهکي غئيري-روسلارين ايستيقلال حاقيني تانيماق ايستمهين روس موهاجيرلريني، هابئله، سووئت رئژيميني، کومونيست ايدئولوژیسيني تنقيد ائدير، ادبي، مدني حياتلا باغلي مسلهلره توخونوردو.
اؤلومو[دَییشدیر]
1959.جو ايلده ايستانبولدا اورک خستهليگيندن وفات ائتميشدير. قاراجا احمد مزارليغيندا دفن ائديلميشدير.
قایناق[دَییشدیر]
- آذربايجان خالق جومهوريتي ائنسيکلوپئدياسي. ايکي جيلد. باکي 2004. ص. 197،196،195
- آذربايجان خالق جومهوريتي (ادبيات، ديل، مدنيت قوروجولوغو)، ب. ،1998؛
- سلطانلي و. ،آذربايجان موهاجيرت ادبياتي، ب. ،1998؛ طاهرلي آ. ،
- آذربايجان موهاجيرت مطبوعاتي، 2 حيصه ده، حيصه2. ب. ،2003.