نعمان چلبی‌جهان
نعمان چلبی‌جیهان (قیریم تاتار تورکجه‌سی: Noman Çelebicihan ـ عؤمور (1885 - 1918شهید اولان قیریم‌تاتار میللیی قهرامانیدیر. قیریم موسولمانلاری‌نین موفتیسی، سییاسئتچی، شاعیر، بیر قیریم‌تاتار میللیی قورولتایی پرئزیدیومی‌نین اعضاسی، قیریم خالق جومهوریتی‌نین حؤکومت رئیسی.
حیاتی
[دَییشدیر]نعمان چلبی‌جیهان 1885 ایلی اور اویئزدی‌نین بویوک سوناق کندینده دونیایا گلدی (بو کند سورگونلوکدن سونرا یوخ اولدو، ویرانه‌سی جانکؤی رایونیندا دیر). یئرلی مکتبده، سونرا کئزلئو مدرسه‌سینده تحصیل آلدی. 1908-1916 ایل‌لری ایستانبول و سانکت-پئتئربورگ اونیوئرسیتئتلرینده اوخودو. حقوق و طبیات فئنلرینی موکممل اؤگرندی. 1908 ایلی جعفر سیداحمد و باشقا قیریم‌تاتار یاشلارینان تورک اینقیلابیندا ایشتیراک ائتدی. عئینی زاماندا "قیریم طلبه جئمعیتی"نی تئشکیل ائتدی. قیریم‌تاتار خالقی‌نین چار حوکومئتی‌نین ظولومیندان قورتولماسی اۆچون چالیشدی.
1917 ایلی مارس آییندا قیریم موفتیسی و سونرا قیریم موسولمان ایجرا کومیتئتی‌نین رئیسی اولاراق سایلاندی. حوکومت باشیندا ایکن، قیریم‌تاتار میللئتی‌نین وضعیتینی بوس-بوتون دئنیشدیرمک و میللیی مدنیتنی اؤستورمک اۆچون بویوک غیرت و ثبات کؤستردی.
نعمان چلبی‌جیهان بولشئویک تئررورینا فئدا اولدی. 1918 ایلی ژانویه 26 گونو اونی حبس ائتدیلر، و فئوریه 23 گونو آقیاردا دئنیزجیلئر اونی محاکمه‌سیز اؤلدوروب، جئسدینی چئریکتیب قارا دنیزه آتتیلار.
یاراتیجیلیق
[دَییشدیر]نعمان چلبی‌جیهان اؤز شعرلرینی یاشلیق چاغیندا یازماغا باشلادی. بؤیوک استعداد ایله یازیلان لیریکاسی فلسفی میزاجی ایله آییریلیپ دورا. بیر سیرا اثرینده تئرن وطن‌پرورولیک دویغولاری آچیق گؤرونور. "آنت ائتکئنمئن!" شعری‌نین مئتنی ایندی قیریم‌تاتار خالقی‌نین گیمنیدیر.
"چوبان قیزی" (1912)، "باستیریق" (1913)، "تاتارلار یورتو" (1914)، "یولجو غاریپ" (1916)، "ساری لالئ" (1917) کیبی شییرلرینده اینجه لیریکانئن یوکسئک میللیی پافوس و آزادئلیک ناغمئلری تئرئننوم ائتیلئ.
نعمان چلبی‌جیهاننین 1913 ایلی یازغان "قاریلغاچلار دوعاسی" ایکایئسی آققیندا جافئر سئیدامئت بؤیله دئدی: "بو ایکایه قیریم تورکلری ادبیاتی‌نین اؤلمئز بیر پارچاسی اولاراق دایما قووئتینی موافازا ائتئجئکتیر!"
نعمان چلبی‌جیهان نوتوقلاریندان
[دَییشدیر]" قیریم یاریماداسیندا تورلو رئنکلئرده بیر چوق زاریف گوللئر، زانباقلار، لالئلئر باردیر. و بو لاتیف روح-ای ناز چئچئکلئرنین ائپیسی‌نین کئندیلرینه ماهسوس بیر گوزئللیگی، اؤزلرینه ماهسوس لاتیف قوقولاری بار. بو گوللئر، بو چئچئکلئر قیریمدا یاشاغان میللئتلئر: تاتار، روس، ائرمئنی، یئودیی، نئمسه و باشقالاریدیر. قورولتای‌نین ماقسادی اولارنی بیر یئرگه توپلاپ ائپیسیندئن بیر گوزئل و نئفیس بوکئت یاپماقتیر، گوزئل قیریم آداسیندا آقیقیی مئدئنیی بیر ایسویچره تئسیس ائتمکتیر. تاتار قورولتایی یالینیز تاتارلارنی دئگیل، آسیرلاردان بئرلی تاتارلارنئن بئرابئر قارداشچا یاشاپ کئلگئن دیگئر میللئتلئرنی ده توشونمکت. اولارنی دا ایشکه داوئت ائتئرئک، اولارنئن قول-قولغا بئریپ کئتئجئکتیر. تاتار بو ایشته آمیر دئگیل، بئلکی بیر موتئشئببیس، یالینیز بیر تئشئببوسچیلیک وازیفئسینی ایجرا ائتئجئکتیر. "
" قیریمنی قانغا بوغا بیلیرلئر، یورتنی آتئشکه بئره بیلیرلئر، ائر شئییمیزنی ماهو ائته بیلیرلئر…فاقات بوتون بولار قیریملیلارنین ایستیقلال ایمانلارینی ییقماغا دئگیل،ونی قووئتلئندیرمئگه یارایجاقتیرلار.تاریهنین ائرتئ-کئچ یاشایجاق شئیی – موستاقیل و مئسوت قیریمدیر…