یارکند خانلیغی

یارکند خانلیغی (سعیدیه خانلیغی) چنگیزخان اولادی، داها دوْغروراق شرقی جاغاتای خانلیغینداکی قوتلوغ تیمور اولادی سلطان سعید خان، طرفیندن ۱۵۱۴-جی میلادی ایلده قوُرولان دؤلت دیر. بوُ خانلیق بؤلگه باخیمیندان بۆتون شرقی تۆرکیستانا شامیل بیر دؤلت اوْلوب و یارکند شهری (بوُ گۆنکو یئکن شهری) اوْنا باشکندلیک ائدیب‌دیر. بوُ خانلیق شرقی تۆرکیستانین سیاسی تاریخینده بؤیوک نقشی اوْلوب، قاشقار شهرینی اسلامیت مرکزی ائدرکن، تورفاندان مانی‌لیق و بوُدالیغی ییغیب بۆتون بؤلگه‌نی ایسلام بایراغی آلتیندا بیرلشدیریب‌دیر. داها بوُنو دئمک گرک دیر کی اوُیغورلارین کلاسیک موسیقی‌سینین بؤیوک تانیدیچیسی اوْلان "اوُیغور اوْن‌ایکی موغام" بوُ دؤنمده بۆتونلشیب اؤز ایندیکی شکلینی تاپیب‌دیر.

یارکند خانلیغیندان بیلگی وئرن تاریخی قایناقلار

1. تاریخ رشیدی: میرزا حیدر دوغلات طرفیندن ۱۵-جی میلادی یۆزلوک‌ده یازیا چیخان تاریخ کیتابی.
2. سعیدیه خاندانلیغینا دائیر تاریخی ماتریاللار: بوُ کیتابین یازاری شاه محمود جوراس دیر، بوُ کیتابین اصل یازیسی بوگنه‌جه تاپیلماییب‌دیر و الیمیزده اوْلان بیلگی بوُ کیتابدان، ۱۹۱۵-جو میلادی ایلده تاپیلان کؤچورمه (دیل باخیمیندان بوگۆنلشدیریلمیش) نۆسخه‌سیندن دیر.
3. انیس الطالبین: بو کیتاب داها شاه محمود جوراس طرفیندن ۱۶۶۹-جو میلادی ایلده فارس دیلینده یازیلیب‌دیر. بوُ کیتاب انبیا تذکیره‌سی دیر اما یارکند خانلیغینین دؤنمینده ایسلام عالیملری و قاراداغلیلار ایله آغ‌داغلیلار آراسیندا اوْلان چکیشمه‌لره گؤره بیلگیسی وار.
4. بحر الاسرار فی منکب الاخیار
5. تاریخ حیدر
6. قاشقار تاریخی
7. تاریخ امنیه
8. بابورنامه
9. تذکره عزیزان

یارکند خانلیغینین قوُروچوسو

سلطان سعید خان، شرقی جاغاتای خانلیغینین خاقانی اوْلان احمدخانین اۆچونجو اوْغلو، یارکند خانلیغینین قوُروچوسو دیر. سعید خان ۸۹۲-جی هیجری ایلده تورفان‌دا آنادان اوْلوب‌دور. اوْن‌دؤرد یاشیندا، داییسی محمود خانین، شیبانلی اؤزبک خان قارشیسیندا اوْلان ساواشینا یاردیم اوْلماق اۆچون، تاشکنته گئدیب‌دیر. بوُ ساواشدا جاغاتای خانلیغینین اوردوسو اوُدوزوب ساواش میدانیندان قاچاندا سعید خان بیر اوْخ ایله یارالانیب اسیر اوْلور. بیر ایلدن سوْنرا سعید خان اسارت‌دن قاچیب اؤزون یئنه داییسی محمود خانا یئتیریر. سلطان سعید خان بیر مدت محمود خان یانیندا خیدمت ائدیب اوْنون اردمسیزلیگین گؤرندن سوْنرا ایصلاح فیکرینه تۆشوب 200دن آرتیق ساواشچی ایله اوْندان آیریلیر. محمود خان اؤز گۆجون بو ایشدن سوْنرا تهلۆکه ده گؤروب اؤز اوْردوسون سعید خانا قارشی یوْللاییر. بو ساواش دا سعید خان اسیر اوْلوب و ایکی ایل محمود خانین طرفیندن نظر آلتینا آلینیر. بو ایکی ایللیک چاغ دا سعید خان اؤزی ایله بیر فیکرده اوْلان آداملاری اؤز دؤره‌سینه ییغیب 913-نجی هیجری ایلده یئتتی سوُنین والیسی اوْلان کیچیک قارداشی، خلیل سلطانین یانینا قاچیب، محمودخانین خانلیغین ییخماق اۆچون حربی حرکتلره باشلاییر.

رسیم‌خانا

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

قایناقلار

تذکره عزیزان، محمد صادق قاشقری؛ قاشقار اویغور نشریاتی