یونس امره

یونوس امره (638-720 شمسی) بؤیوک تۆرک شاعیر، صوفی باشچیلاریندان، فیلسوف و آدلیم آنادولو بیلیمجی دی.

دوغومو و اولومو[دَییشدیر]

یونس امره نین اوزونون اثرلریندن آلینان معلوماتا گوره هجری 7 اینجی عصرده دنیایا گلمیشدیر و 8 اینجی عصرین ایلک یاریسیندا دنیادان کوچموشدور . یونس امره نین دیوانیندان الیمیزه پاتان ان اسکی الیازما،8 اینجی عصره عائد دیر. هابئله هجری 9 نجو عصرده یازیلمی تواریخ آل عثمان ،ولایت نامه حاج بکتاش ولی ، و خضرنامه کیمی کیتابلاردادا یونس امره دن آد آپاریلیب. هر حالدا اینیه قدر آپاریلان تدقیقاتلار گوستریر که یونس امرخ یئددینجی عصرده یاشایان تانینمیش ان بیلگین بیر عارف اولموشدور. بیزیم یونس امره حاققیندا علمی دگرلره دایاق اولا بیلن هئچ بیر مهم تاریخی سند الیمیزده یوخدور ولاکن اونون حاققیندا افسانه لر چوخدور ،بو یانلیز یون امره یه عائد بیر حال ودوروم ده گیلدیر بلکه بایرک قوشچو اوغلو ،تاپدیق امره ،گئیکی بابا ،حاج بکتاش ولی و بیر چوخلو بیلگین لر ده بئله دیرلر چونکه اونلارین یاشادیقلاری دوره ،سیاسی باخیمدان آدربایجانین ان استقرارسیز دوره سی ساییلیر. بو دوره لرده تراجم احوال و تذکره نوعوندان اولان کتابلار یازیلمامیشدیر . یونس امره اوچون ایندیه قدر قبول الونان دوغوم تاریخی هجری 638 اینجی ایل اولموشدور و ادعا ائدیلیرکی هجری 720 اینجی ایلده دنیادان کوچموشدور بو ادعا تاریخی سندلره دایانیر . دوغوم اولوم یئر لری ده ایندیه قدر معلوم اولمامیشدیر. ایراندا یازیلان و اهل حق آراسیندا یاشایان کلاملارین مجموعه لری نین مقدمه لرینه گووره او خوی شهرینین دیزه آدلی کندینده دنیایا گلمیشدیر و آنادولودا یازیلان ولایت نامه لره گوره سیوری حیصارین ساری کوی کندینده وفات ائت میدیرهم ایراندا چوخلوو دیزه آدلی کند و هم آنادولودا بیر سیرا ساری کوی آدلی کند وار.

آدی و تخلوصو[دَییشدیر]

یونس امره اوز آدینین یونس اولماسینا دفعه لر اشاره ائدیر بو آدی ایراندا اهل الحق yunis و تورکیه ده بکتاشیلر yunus تلفظ ائدیرلر یونس اهل الحق فرقه سینین 24 کلام یازانلاری آراسیندا بایرک قوشچو اوغلودان سونرا گلن ان معروف کلام یازاندیر. ایلک آدیم یونس ایدی آدیمی عاشیق تاخدیم ترک ائدیب اوت و ادب بویله خبر بوراخدیم

او هر زامان بو آد ایله تانینمیشدیر تخلوصوده یونس اولموشدور ولاکن اوزونو عاشق ، مسکین و امره ده آدلاندیریر.

حیاتی و گذرانی[دَییشدیر]

ایراندا یازیلان کلاملار مقدمه لرینده کی قیدلر و هابئله ولایت نامه لره گوره یونس امره یوخسول بیر تورکمان عائله سینده دنیایا گلمیشدیر و جوانلیغیندا بیر چوخ پیغمبرلر کیمی چوبانلیق ائدردی ،اصلینده اونون شخصی حیاتی و نه ایش ایله مشغول اولدوغو مساله سی ایندیه کیمی آیدینلامامیشدیر. هر حالدا اکینچیلیک و مالدارلیق ایله مشغول اولماسی ظن ائدیلیر.

رمزلی دیل[دَییشدیر]

یونس امره باطنی مفهوم لارا اورغونبیر شاعردیر. اونون دیلینی هر کس آنلایا بیلمز دئییرلر ، اونون دیلینین بیر ظاهیری اولورسا یئددی باطینی ده واردیر اوزوده دئییر:

منیم دیلیم قوش دیلی دیر منیم ائلیم دوست ائلی دیر من بولبولم ،دوست گولومدور،بیلین گولوم سولماز منیم.

دوشونجه لری[دَییشدیر]

یونس امره صمیمی و آشنا تانییان بیر عارف ، گوجلو شاعیر،آچیق دوشونجه لی بیر بیلگین ایدی. اونا شرعیت اهلی کامل عارف و طریقت اهلی ایسه دده ،پیر و قوجا خطاب ائدیرلر . یونس امره اوز فلسفس عرفانی دوشونجه سینده ایکی بویوک عارف دن الهام آلیر : بیرینجی سی تاپدیق امره دیر که اونون طریقی ایله خراسان تصوف و عرفانی ایله ماراقلانیر بو،رسالة النصحیه اثرینده گورونور اور بوردا حاج بکتاش ولی ،اخی ائورن ،تاپدیق امره و گئییکلی حسن کیمی ، شیخ عطارین پیر تورکستان آدلاندیردیغی خواجه احمد یسوی طرفیندن خوراساندا قورولان یسویه طریقتی نین تبلیغچی سی کیمی ظهور ائدیر. ایکینجی سی مولانا جلال الدین رومی دیر که اونون وحدت وجود اینانجینی تبلیغ ائدیر . یونس امره اینسانلاری بیر داراغین دیشلری کیمی برابر حساب ائدیر و بودا اسلام تعلیماتی دیر که اونون اساسیندا انسانلار آراسیندا بیری بیرینه هئچ بیر اوستونلوک قبول ائدیلمیر.

سفرلری[دَییشدیر]

یونس امره نین شعرلریندن آنلاشیلیر کی روم(آنادولو)،شام(سوریه)و یوخاری ائللر(آدربایجان و قفقاز)_ا سفر ائتمیشدیر اوزونو بیر چوخ یئرده «تبریزلی» ساییر و تبریز دن علاوه نخجوان ،مراغه ،شیراز و قیصری شهرلری نین آدینی دا اوز شعرلرینده چکیر لاکین دئدیغیمیز کیمی غربی آذربایجان و شرقی آنادولونو داها چوخ گزمیشدیر و اونا گوره ده بو یئرلرده اونا منسوب چوخلو مزارلار واردیر ،بیر یئرده دئییر:

گزرم روم ایله شامی یوخاری ائللری هامی

چوخ ایسته دیم بولامادیم شویله غریب بنجیله یین.

ویا

قیصری فتبریز و سیواس ،نخجوان مراغه شیراز

کونول سنه بغداد یاخین عالملره دیوانه سن .

دورون سیاسی دورومو[دَییشدیر]

مغول استیلاسی ایللرینده ،یونس امره مغول قارشیسیندا مقاومت گوسترن ائللرین شاعری کیمی دگرلندیرمکده دیر .

تحصیل ائتمه سی[دَییشدیر]

یونس جوانلیغیندا بوتون شرعیت علملرینی اوخوموش ،فلسفه و منطق و کلام علمللرینه ییه لنمیشدیر .بیر یئرده دئییر: دورد کتابین معانسین

اوخودوم حاصیل ائتدیم

عشقه گلینجک گوردوم

بیر اوزون هجا ایمیش

سسلنن بو بند،عقل و عشق تعارضی ایچینده بوتون عقلی علملره ییه لننلر طرفیندن سئچیلن «عشق» مقوله سی نین اهمیتی نی اونا گوره گوستریر کی بونلار هامیسی عقلی و نقلی علملره صاحب اولاندان سونرا بویولو سئچیرلر و دئییرلر:

عشق ایمیش هر نه وار عالمده

علم بیر قیل وقال ایمیش آنجاق

کیمی لری شعرلره اساسلاناراق اونو «امی» ساییرلار ولاکن بوتون قایناقلار گوستریر کی او،مکمل تحثیل آلمبش بیر عالیم اولموشدور. نئجه کی اوزو بیر باشقا یئرده دئییر:

منیم کیمی مجرم قول

بیرداها ایستیه بول

دیلیمده علم اصول

دیلگیمی دنیا سئور

یونس امره و تورکجه میز[دَییشدیر]

یونس امره نین عظمتی اوندادیر کی آرالاریندا یاشادیغی ائللره توجه ائتمیش و اونلارین خدمتینده اولماقلا گووه نمیشدیر. او بیر چوخ مناقب یازان عارفلر ایله فرقلی اولاراق ،اوز فیکرلرینی یایماق اوچون تورکجه میزی بیر صلاحیتلی و غنی دیل کیمی سئچمیشدیر و بو باخیمدان تورک ادبیات تاریخینه بویوک خدمت ائتمیشدیر و غربی آدربایجان و آنادولو تورکجه ادبیاتین گوجلمه سینه ده یاردیم ائتمیشدیر. یونس امره تورکجه میزی تایی تاپیلمایان بیر گ.ج و قدرت ایله ایشلتمیشدیر او اوز اوغوز تورکجه سینی ان گوزل و ان خالص کلینی آلمیدیر. یونیس امره نین تورکجه سی تمامیله اوغوز تورکجه سی نین آدربایجان شیوه سیدیر که اوزونون ان گوزل و یوکسک سویه سینه چاتابیلمیشدیر .اثرده گئدن سینیخماق ،قیزدیرماق و ... کیمی کلمه لر یالنیز آذربایجان شیوه سینده ایشلنن معنالاردا ایشلنمیشدیر .

شعر لریندن اورنک[دَییشدیر]

عجب دگییل دلی اولسا

عشق اودونا یانان کیشی

عشقه یاخین یوروتمه سین

یاخشی آدین سانان کیشی

کیم ساقینیر یاخشی آدین

بوراخسین الدن عشق اودون

تئزجک یولدورور قانادین

دالدان دالا قونان کیشی

سالدی منی اوزاق یولا

او گوزلرین دولا دولا

دردلی حالیندان نه بیله

اوره گی ساغ اولان کیشی

عاشق لر کئچر عاریندان

دونمز اولور اقراریندان

ایندی آیریلمیش یاریندان

یالان دعوا قیلان کیشی

اوره ک یانار یاشیم آخار

بو گوزلریم یولا باخار

غیری اوزه نئجه باخار

حق جمالین گورن کیشی

گوزوم پینار اولموش آخار

او زاریم کی عرشه چیخار

محو ائیله ییب واریم یاخار

ماسوایی قویان کیشی

یونس قویدو یولا باشی

اورار مدعی لر داشی

هئچ دیر منافقین ایشی

گلسین عشقه دویان کیشی

اثرلری[دَییشدیر]

رسالة النصحیه

دیوان اشعار

قایناق[دَییشدیر]

https://en.wikipedia.org/wiki/Yunus_Emre

دیوان اشعار ترکی یونس امره مقدمه تصحیح و تحشیه دکتر محمد زاده صدیق