تاتار مطبخی
تاتار مطبخی (تاتار. милли ризыклары, Tatar milli rizıkları)— تورک خالق‌لاریندان بیری اولان تاتارلارین عنعنه‌وی یئمک‌لری.
تاریخ
[دَییشدیر]آتالاری قیپچاق و ایدیل بولقار اولان ایدیل تاتارلاری‌نین عنعنه‌وی مطبخی‌دیر.
ایدیل (وولقا) تاتارلاری‌نین مطبخی اؤز منشایینی اول‌لر کؤچری اولموش، آنجاق تخمیناً 1500 ایل اؤنجه اکینچی‌لیگه کئچمیش و یئرلی اکینچی‌لیک توپلوم‌لارینا آسسیمیله ائدیلمیش ایدیل بولقارلاری‌نین مطبخیندن گؤتورور.
تاتار مطبخیندن تاثیرلنن یاخین‌لیقداکی اساس مطبخ‌لر روس ، ماری و اوُدموُرت مطبخ‌لری‌دیر. تاتار مطبخی اورتا آسیا خالق‌لاری‌نین ، خوصوصاً ده اؤزبک‌لرین مطبخ‌لری‌نین ایزلرینی داشیییر. تاتارلار اوزون مودت روس مطبخی‌نین بیر چوخ المنت‌لری ایله تانیش اولوبلار. بونونلا بیرلیکده، مطبخ تاثیرلری و محصول‌لارین داها چوخ شاخه‌لندیریلمه‌سی تاتار مطبخی‌نین اساس اتنیک خوصوصیت‌لرینی دَییشدیرمه‌دی، عکسینه داها زنگین بیر موختلیف‌لیک یاراتدی.
تاتار مطبخی‌نین فورمالاشماسیندا جوغرافیا و طبیعت اؤنملی رول اوینادی. تاتارلارین ایکی جوغرافی بؤلگه‌سی‌نین سرحدینده (قوزئی اورمان‌لاریندا و گونئی چؤل‌لرینده) و عئینی زاماندا ایکی بؤیوک چای ایدیل (وولقا) و کاما حؤوضه‌لرینده آپاریلان آلیش-وئریش فعالیتی‌نین تاثیری ایله اؤلکه‌نین مطبخی اؤنملی درجه‌ده زنگینلشمیشدیر. تاتارلار مطبخ تاریخی‌نین ایلکلرینده دویو، چای، قورو مئیوه‌لر، قوز و ادویات‌لارلا تانیش ایدیلر.
تاتار مطبخی اساسن بؤلگه‌نین اساس کند تصروفاتی محصول‌لارینا - تاخیل و حئیواندارلیغا اساس‌لانیر. یئرآلمانین نیسبی اؤنمی 19-جو عصرین سونلاریندان اعتیباراً آرتماغا باشلاماسینا باخمایاراق، بؤلگه‌نین اکینچی‌لیگینده مئیوه و تره‌وز چوخ آز اینکیشاف ائتمیشدی. یئرلی تره‌وزلره سوغان، یئرکؤکو، قاتیق‌اوتو، شالغام، بال قاباق، چوغوندور و آز میقداردا خیار و کلم داخیلدیر. یئرلی آلما، آلبالی، موروق و قاراغات دا داخیل اولماقلا مئیوه‌لر ایدیل چایی‌نین ساغ ساحیلینده کی باغلاردا یئتیشدیریلدی.
اورمان‌لار یابانی مئیوه‌لر، گیله‌مئیوه، قوز، اوه‌لیک، تورشنگ، نانه و یابانی پیراسا قایناغی‌دیر. گؤبلک لر عنعنه وی تاتار مطبخینده یایغین دئییلدی و بو یاخین‌لاردا خوصوصیله شهر اهالیسی آراسیندا ایستیفاده اولونور. تاتارلارلا عئینی درجه ده مشهور اولان اتلرینه گؤره مال-قارا و قویون یئتیشدیریلیر. آت اتی دوزلانیر، ایشله‌نیر و یئییلیر. سود، اساساً، کسمیک، خاما، قایماق، قاتیق و س. کیمی سود محصول‌لاریندا ایستیفاده اولونور. قوشچولوق یئرلی تصروفات‌لاردا (تویوق، قاز) یاییلمیشدیر و یومورتا موختلیف یول‌لارلا یئییلن سئویملی یئمکدیر. مئشه چؤل بؤلگه‌لرینده آریچی‌لیقدان یئرلی ایستهلاک اوچون بول بال ایستحصال ائدیر.
خوصوصیت‌لر
[دَییشدیر]تاتارلار چوخ زنگین بیر مطبخ مدنیتینه صاحیبدیرلر. بو زنگین‌لیک، اؤز تاریخی دَیرلری ایله یاناشی تاریخ‌لری بویونجا بیر چوخ مدنیت‌لرله بیرلیکده یاشاماق‌لاریندان قایناقلانیر. تاریخ‌لری بویونجا اکینچی‌لیک و حئیوانچی‌لیق ایله مشغول اولان تاتارلار، یاشادیقلاری بؤلگه‌نین و یئتیشدیردیکلری تره‌وز و مئیوه‌لرین (کلم، یئرکؤکو، یئرآلما،بامادور، ایستی‌اوت، بادیمجان، اوزوم، چییلک، انجیر، آلما، آرمود، شافتالی، قوز) و خمیر یئمک‌لری اونلارین دَیرلی مدنیت‌لریندن قایناقلانیر. "تاتار خمیرسیز دویماز" آتا سؤزوده تاتارلارین چؤرک و خمیر یئمک‌لرینه دَیر وئردیکلرینی گؤستریر.
کش (تاتار قورودو)، سوزمه قاتیقدان الده ائدیلن سرت بیر شور (چؤکه‌لیک)، قاتیق قوروسودور.[۱] [۲]
یئمکلر
[دَییشدیر]تاتار مطبخینده موختلیف یئمک‌لری گؤره بیلریک.
شوربالار
[دَییشدیر]تاتار شوربالاری ات، تره‌وز، بالیق، تویوق و گؤبلکدن بیشیریلیر. شوربالار داها چوخ کوفته‌لر و ایچی دولدورولموش چؤرک‌لرله (اؤچ پوچماق، پره‌مچ، باویرساق) سوفره‌یه وئریلیر.
خمیر یئمک‌لری
[دَییشدیر]- اؤچ‌پوچماق
- پره‌مچ
- قیستیبیی
- چیی کوفته
- چیی بؤرک (پیروق)
شیرنیات‌لار
[دَییشدیر]تاتار مطبخینده عادتاً چای ایله وئریلن موختلیف بیشمیش شیرنیات‌لار تکلیف اولونور: چک-چک چئلپئک (درین قیزاردیلمیش کرِپ)، قاتلاما (موختلیف دولغولارلا بیشمیش رولون - خاشخاش توخومو، سوسام، قورت، قوز-فیندیق)، قوش تئلئ (قوش دیلی)، لاواش (کیشمیشله دولدورولموش قیزاردیلمیش کوفته‌لر)، پاشتِت (مورببه و یا قورو مئیوه‌لرله دولدورولموش شیرین تورت‌لار).
هابئله بال چؤرک حاضیرلانماسیندا دا گئنیش ایستیفاده اولونور و اؤز-اؤزونه چای ایله سوفره یه وئریله بیلر.[۳]
ایچکی‌لر
[دَییشدیر]قاتیق و سویوق سودان الده ائدیلن آیران تاتارلار آراسیندا ان یایغین و سئویملی ایچکی‌لردن بیری‌دیر. هابئله آت سودوندن حاضیرلانان قیمیز، تاتارلار آراسیندا میلّی ایچکی کیمی قبول ائدیلیر، بو ایسه اونلارین اولو آتالاریندان قالیبدیر.[۴] بوندان باشقا چای ایچمکده تاتارلار آراسیندا گئنیش یاییلمیشدیر.
بیشیرمک قایدالاری و قابلاری
[دَییشدیر]یئمکلر عنعنه‌وی تاتار مطبخینده اساساً قاینادیلیر، قیزاردیلیر و بیشیریلیر. قیزارتما تئز-تئز خمیر مئیوه‌لی قیدالار اوچون، عومومیتله قاینادیلمیش اتلر اوچون ایستیفاده اولونور (داها آز قیزارتما طلب ائدن پلوو اتلری ایستیثنا اولماقلا). هم قایناما، هم ده قیزارتما عنعنه‌وی اولاراق بؤیوک مطبخ سوباسی‌نین قیراغینا قویولموش بیر دمیر قازاندا گؤرولور. بیشیرمه ترجیحاً بیر سوبادا ائدیلیر. آچیق آتشده یئمک بیشیرمک چوخ یایغین دئییل. بو اوصول داها چوخ پانجاکئ (ته‌چئ قویماق) و قیزاردیلمیش یومورتا (ته‌به) حاضیرلاماق اوچون ایستیفاده اولونور.
دمیر قازان‌لار و گووج قابلار سوبادا گئنیش ایستیفاده اولونوردو. بäلئش و گؤبäدیä بیشیرمک اوچون بؤیوک درین چوقون قابلار ایشله‌نیر. آغاج قابلار موختلیف ایشلرده گئنیش ایستیفاده ائدیلمیشدیر. چؤرک خمیری تاختا ییولرده یوغرولور و سونرا تاختا و یا هؤرمه قابلاردا قابارتماغا بوراخیلیر. کره یاغی ایسه تاختا توخماق‌لاردا حاضیرلانیر. بال و قاتیق تاختا قابلاردا ساخلانیلیر. مِتال و لعاب‌لی قابلار، تاوالار، چینی‌لر و شوشه قابلار دا داخیل اولماقلا تیجاری اولاراق ایستحصال اولونان مطبخ اشیالاری 19-جو عصرین اورتالاریندان اعتیباراً گئتدیکجه داها چوخ قبول ائدیلدی.
چای سرویسی تاتارلار آراسیندا همیشه اؤزل بیر دیقت مؤوضوسو اولموشدور. چای بالاجا استکان‌لاردان ایچیلیر (ایستی قالماق اوچون). عنعنه‌وی تاتار چای رویسی همیشه سماورله ائدیلیر.
تیپیک تاتار قابلاری بالاجا، آلچاق و یووارلاقدیر.
چاغداش قاز سوبالاری‌نین و میکرودالغالی سوبالارین گئنیش یاییلماسی، قیزارتما پوپولیارلیغی‌نین (ات، بالیق، تره‌وز) آرتان پوپولیارلیغی کیمی یئنی بیشیرمه اوصول‌لاری‌نین منیمسه‌نیلمه‌سینه سبب اولدو. مطبخ قابلاری‌نین مودرن‌لشدیریلمه‌سی قازان‌لاری، دمیر قابلاری و عنعنه‌وی رول‌لاری اولان بیر چوخ آغاج قابلاری لغو ائتدی. آرتیق اورتا عاییله داها چوخ آلومینیوم و لعاب‌لی قابلاردان ایستیفاده ائدیر.
اتک یازی لار
[دَییشدیر]- ^ "Kəş əldə etmək". 2019-03-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi:2021-02-11.
- ^ "Çək-çək". 2019-03-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-11.
- ^ Qımız haqqında