پرش به محتوا

سلطان مجید غنی‌زاده

ویکی‌پدیادان، آچیق بیلیک‌لیک‌دن
سلطان مجید غنی‌زاده
دوْغوم تاریخ1866
شاماخی
اؤلوم تاریخ22 مارت 1937
اؤلوم سببیرئپرئسیا قوربانی

سلطان‌مجید غنی‌زاده، (دوغوم:۱۸۶۶ - اولوم: ۲۲ مارس ۱۹۳۷) بیر آذربایجانلی تا‌نینميش معاريف خاديمي، مۆعلّيم، يازيچي، ترجۆمه‌چي، ژۇرناليست، بير سيرا لۆغتلر، درسليکلر، بديعي اثرلر، فئليئتوْنلار مۆليفي ایدی.

یاشاییشی

[دَییشدیر]

سلطان‌مجید غنی‌زاده1866-جي ايلين آپرئل آييندا تاجير حاجي مۇرتۇضعلي کيشي‌نین عاييله‌سينده دۆنيايا گلميشدي. تدقيقاتچيلارين يازديقلارينا گؤره، سلطان مجيدين اۇلۇ باباسي آغا مسيح شيرواني شاماخي‌نین تا‌نینميش شاعيرلريندن اوْلۇب. اديبين بعضي مقاله‌لرينده "مسيح‌زاده" ايمضاسي ايله يازماسي دا بۇ واريثليگه ايشاره‌دير. سلطان مجيدين آتاسي تاجير ايدي. شاماخي‌نین ساييليب-سئچيلن ضياليلاريندان اوْلۇب. عئلم، معاريفه بؤيۆک ماراغي وارميش. بۇ سببدن ده اوْغلۇنۇن ايلک مۆعلّيمي اؤزۆ اوْلۇب. اوْ، اوّلجه اؤولادينا يازيب-اوْخۇماق اؤيره‌ديب، سوْنرا دا اوْنۇ شهرده‌کي مۆختليف مکتبلرده اوْخۇدۇب، بير نئچه ديلين اؤيره‌ديلمه‌سينه نايل اوْلۇب.

رۇس ديليني مۆکمّل بيلديگيندن سلطان‌مجید غنی‌زاده1883-جۆ ايلده تيفليسده‌کي آلئکساندروْوسکي مۆعلّيملر اينستيتۇتۇنا داخيل اوْلمۇشدۇر. بۇ اينستيتۇت 50 ايله ياخين بير مۆدّتده ياخين ويلايتلرين شهر مکتبلري اۆچۆن مۆعلّيم کادرلاري حاضيرلاييب. اوْ واخت مۆسلمانلارين شهر مکتبلرينده مۆعلّيم ايشله‌مه‌سي چار حؤکۇمتي طرفيندن قاداغان ائديلديگيندن سلطان‌مجید غنی‌زاده طلبه دوْستۇ و گله‌جکده ياخين سيلاحداشي اوْلاجاق حبيب بيگ ماحمۇدبيگ‌اوْولا بيرليکده کند مکتبلرينه تعيین ائديليبلر. بۇ حاقسيزليقلا راضيلاشمايان هر ايکي دوْست باکي‌يا گله‌رک 1887-جي ايلده "رۇس-آذربايجان مکتبي" آدلي ايبتيدایي تحصيل اوْجاغي‌نین ياراديلماسينا نايل اوْلدۇلار. بۇ معاريف ايشيغي‌نین شؤعله‌سي تئزليکله يۇردۇمۇزۇن بير سيرا بؤلگه‌لرينه ده ياييلدي. آذربايجان معاريفي‌نین يئني مرحله‌سي ساييلان بۇ اۇغۇرلۇ فعاليّتين شؤهرتي باشقا اؤلکه‌لرده ده يئني تحصيل اوْجاقلاري‌نین ياراديلماسينا تکان وئردي.

ياراديجيليغي

[دَییشدیر]

اوْنۇن حاضيرلاديغي بير سيرا لۆغتلر بۇ ساحه ده ايلکين آدديملاردان ساييلا بيلر. "لۆغت-رۇسي و تۆرکي" (1902)، " Samouçitel tatarskoqo yazıka" و باشقا کيتابلار س.م.غني‌زاده‌نین عئلمي تفکّۆرۆندن، ديللره اوْلان مۆناسيبتيندن، گرگين امگيندن، ياراديجي فعاليّتيندن، اؤز میلّتينه گؤسترديگي خيدمتدن و جان‌يانغيسيندان خبر وئرير. آذربايجان معاريفي‌نین آغيرليغيني چيگنینده شرفله داشييان سلطان‌مجید غنی‌زاده بير مۆدّت قوْري مۆعلّيملر سئميناريياسيندا، سوْوئت حاکيميّتي ايللرينده ايسه رئسپۇبليکا‌نین خالق معاريف کوْميسسارليغيندا چاليشميش، مۆختليف عئلمي جمعيّتلرين، کوْميسسييالارين عۆضوۆ اوْلمۇشدۇر. آذربايجان مۆعلّيملري آراسيندا بؤيۆک حؤرمته و نۆفۇذا ماليک اوْلان بۇ قوْجامان معاريف خاديمينه هامي ائحتيراملا "ميرزه مجيد" دئيه مۆراجيعت ائديبلرميش. سلطان‌مجید غنی‌زاده مدنيّت خاديمي ايدي. آذربايجان تئاتري‌نین اينکيشافي ساحه‌سينده بؤيۆک خيدمتلري اوْلۇب. صحنه‌يه نئچه-نئچه ايستئعدادلي هوسکارين جلب ائديلمه‌سينه، تئاتر ترۇپپالاري‌نین فعاليت ايستيقامتلري‌نین مۆعيّنلشديريلمه‌سينه چاليشان سلطان مجيدين حسین عربلينسکي‌نین تئاترا گلمه‌سينده بؤيۆک روْلۇ اوْلۇب.

معلۇمدۇر کي، حسین عربلينسکي ايلک دفعه محض سلطان مجيد غنی‌زاده‌نین رئژيسسوْرلۇغۇ ايله حاضيرلانميش "وزيرِ خانِ لنکران" کوْمئديياسي‌نین تاماشاسينداکي (1898) مئهتر کريم روْلۇنۇ اوْيناميشدير. آراشديرمالار گؤسترير کي، سلطان مجيد هم رئژيسسوْرلۇغۇ گؤزل باجاريرميش، هم ده دراماتۇرقلۇغۇ. تأسۆف کي، اوْنۇن بۇ ساحه‌دکي فعاليتي يئترينجه تدقيق ائديلمه‌ميشدير. سلطان‌مجید غنی‌زاده ترجۆمه‌چي ايدي. ادبیّاتشۆناس عاليم عباس زامانوْو يازيردي: "رۇس دراماتۇرگيياسيني ايلک دفعه صحنه‌ميزه گتيرمک شرفي ده سلطان مجيد غنی‌زاده‌يه مۆیسّر اوْلمۇشدۇر. 1894-جۆ ايلده وْ، لئو توْلستوْیۇن "اوّلينجي شرابچي" پيئسيني ترجۆمه ائديب، همين ايلين ماي آييندا باکيدا تاماشايا قوْيمۇشدۇر کي، بۇ دا آذربايجان صحنه‌سي تاريخينه رۇس دراماتۇرگيياسي‌نین ايلک تاماشاسي کيمي داخيل اوْلمۇشدۇر". اوْ دا معلۇمدۇر کي، سلطان مجيدله لئو توْلستوْي مکتۇبلاشيرميشلار.

سلطان‌مجید غنی‌زاده بؤيۆک يازيچي و دراماتۇرق ايدي. دئييلَنه گؤره، ايلک قلمه آلديغي پيئس "قؤنچه خانيم" آدلانيب. تأسۆف کي، بۇ گۆنه کيمي بۇ پيئس تاپيلماييب. رۇس اديبلريندن ائتديگي ترجۆمه‌لرله ياناشي، سلطان مجيد خالق ناغيللاري اساسيندا اۇشاقلار اۆچۆن منظۇم حئکايه‌لر يازيبميش. ان سانباللي بديعي اثري ايسه "مکتۇبات-شئيدا بگ شيرواني" آدلانير. اصلينده بۇ، بيوْقرافيک بير اثردير. روْما‌نین بۆتۆن مضمۇنۇ اثرين باش قهرماني شئيدا مسيح‌زاده‌‌نین گۆنده‌ليکلريندن عيبارتدير. تدقيقاتچيلار بيرمعنالي اوْلاراق تصديقله‌ييبلر کي، شئيدا بک ائله غنی‌زاده‌نین اؤزۆدۆر. روْمان "مۆعلّيملر ايفتيخاري" و "گلينلر حمايلي" آدلي ايکي حيصه‌دن عيبارتدير. سوْوئت دؤورۆنده بۇ روْما‌نین تحليلي ده ضيديتلي شکيلده آپاريلميشدير. مۆليفين فاناتيزم، گئريليگه قارشي يؤنلديلميش تنقيدي تقديرلنسه ده، آللاها اينامي قبۇل ائديلمه‌ميشدير. بۇ سببدن ده غنی‌زاده‌نین فيکيرلري "ضيديتلي گؤرۆشلر" کيمي قييمتلنديريلميشدير.

سلطان‌مجید غنی‌زاده بؤيۆک ژۇرناليست ايدي. قوْري مۆعلّيملري سئميناريياسيندا ايشله‌ديگي مۆدّتدن مطبۇعاتدا مۆنتظم چيخيش ائدن سلطان‌مجید غنی‌زاده ان چوْخ "دبستان" ژۇرناليندا چاپ اوْلۇناردي. ادبیّاتشۆناس فيرۇدين حسین‌اوْوۇن يازديغينا گؤره، سلطان‌مجید غنی‌زاده نريمان نريمانوْولا ياخيندان دوْستلۇق ائتميش و عقيده يوْلداشي حبيب‌بيگ ماحمۇدبيگ‌اوْولا بيرليکده معاريفپرور بير مطبۇعات اوْرقاني آچماق حاقّيندا دۆشۆنۆرمۆش. 1906-جي ايلده نشره باشلايان "موْللا نصرالدين" ژۇرنالي‌نین يارانيشيني آلقيشلايان و بۇنا چوْخ سئوينن ضياليلاريميزدان بيري محض سلطان‌مجید غنی‌زاده اوْلۇب. آما تأسۆف کي، تدقيقاتچيلارين هئچ بيري "موْللا نصرالدين"-ين يازارلاري حاقيندا آراشديرمالار آپارارکن سلطان مجيد غنی‌زاده‌نین اۆستۆندن سۆکۇتلا کئچيبلر. هئچ اوْلا بيلمز کي، بئله بير ژۇرنالين يارانيشينا سئوينن، صابيرله دوْست اوْلان، اوْ دؤورۆن مۆختليف مطبۇعات اوْرقانلاريندا چيخيش ائدن بير اديب "موْللا نصرالدين" ژۇرنالينا نسه يازماميش اوْلسۇن. گؤرۆنۆر، نامعلۇم قالان ايمضالاردان سلطان مجيد غنی‌زاده‌يه ده مخصۇس اوْلانلار وار. يقين کي، يئني تدقيقاتچيلار طرفيندن بۇ قارانليق مسله‌لره ده بير آيدينليق گتيريله‌جک.

سلطان‌مجید غنی‌زاده بؤيۆک آذربايجانلي ايدي. مۆعلّيمليگه باشلاديغي ايلک گۆندن حياتيني و ياراديجيليغيني میلّتي‌نین اوْيانيشينا، ترقّيسينه، تحصيلينه و ايشيقلي گله‌جگه صاحيب دۇرماسينا باغلاميشدي. گؤرکملي ادبیّاتشۆناس فيريدۇن کؤچرلي يازيردي: "غنی‌زاده ايقتيدارلي بير اديب اوْلدۇغۇنۇ بيلديرير. اثرلري‌نین هر بيرينده تزه فيکيرلر، وۆسعتلي خياللار، درين معنالار، نازيک ايشاره‌لر، گؤزل عقيده‌لر وار کي، هر کسه اوْنلاري اوْخۇماغي تؤوصيه ائديريک". بير چوْخ همکاريندان فرقلي اوْلاراق سلطان‌مجید غنی‌زاده ياراديجيليغيندا دا، پئداقوْژي فعاليتينده ده اينسانلاري آللاهين بۇيۇردۇغۇ شریعتله ياشاماغا چاغيريردي. اينسان معنوياتيني، اخلاقيني اؤنه چکن غنی‌زاده دۆنيوي عئلملري يوْرۇلمادان تبليغ ائتمکله ياناشي، هر کسي اينسان اوْلماغا، اينسانيّته، ميلّيیته، وطنه خيدمته سسله‌يردي. اوْ، بۆتۆن عيبرت‌آميز اؤيۆدلرينده وطنداش اوْلدۇغۇنۇ، وطنه باغليليغيني ايفاده ائديردي.اوْ دؤور يازيچيلاري‌نین بير چوْخۇنۇ مشغۇل ائدن پروْبلئملردن بيري ده قادين آزادليغي مسله‌سي اوْلۇب. سلطان‌مجید غنی‌زاده مۆسلمان عالمينده عصرلر بوْيۇ داوام ئدن قادين گئريليگينه سوْن قوْيماق اۆچۆن "گلينلر حمايلي"نده اؤز فيکيرلريني اوْخۇجۇلارين مۆحاکيمه‌سينه وئرميشدي. سلطان‌مجید غنی‌زاده بۆتۆن بۇنلاردان سوْنرا "خالق دۆشمني" ايدي. اوْنۇن ترجۆمئيي-حاليندا اوْخۇيۇرۇق: "س.م.غنی‌زاده 1937-جي ايلده، 72 ياشيندا وفات ائتميشدير". گؤرۆنۆر، تدقيقاتچيلار دؤورۆن آب-هاواسيندان چکينه‌رک اؤلۆم تاريخيني ساده‌جه بئله يازماغي مصلحت بيلميشلر. سلطان‌مجید غنی‌زاده اؤز اجلي ايله وفات ائتمه‌ميشدي. 1937-جي ايلين رئپرئسسييالاري اؤز قارا جايناقلاريني ياشي‌نین آهيل چاغيندا سلطان مجيد غنی‌زاده‌يه ده تۇشلادي. عؤمرۆ بوْيۇ میلّتين، خالقينا، اوْنۇن ايشيقلي گله‌جگينه خيدمت گؤسترن بير شخصيتي حبس ائده‌رک "خالق دۆشمني" کيمي گۆللله‌ديلر.

اثرلري

[دَییشدیر]

"مکتۇبات-شئيدا بگ شيرواني" اثري - باکي، 1898-جي ايل

يازارين علي ايسکندر جابباروْولا بيرليکده يازديغي "کليلي ادبیّات"(مۆنتخابات)، "ايصطيلاح- آذربايجان" ،"لۆغت- رۇسي و آذربايجان(مۆسلمان)" و س. اثرلري مکتبلرده‌کي بوْشلۇغۇ قيسماً دوْلدۇرماغا خيدمت ائتميشدير. اوْ، "آخشام صبري خئيير اوْلار" اثري ايله ادبیّات تاريخيميزده تبديلين اساسيني قوْيمۇشدۇر. ان اوْرژينال اثري "مکتۇبات شئيدا بگ شيرواني" عۆمۇمي باشليغي آلتيندا يازديغي "مۆعلّيملر ايفتيخاري" حئکايه‌سي و "گلينلر حمايلي" روْمانيدير. بۇ اثر ادبیّات تاريخيميزده ايلک ديلوْگييا کيمي دَيرلنديريلير. ياراديجيليغيندا 1906-جي ايلده "دبستان" ژۇرناليندا چاپ ائديلميش "آللاه خوْفۇ" حئکايه‌سي خۆصۇصي يئر تۇتۇر. س.م.غنی‌زاده ترجۆمه ساحه‌سينده ده اؤزۆنۆ سيناميشدير. ايلک ترجۆمه اثري ل.توْلستوْيۇن "اوّلينجي شرابچي" اثريدير.

قایناقلار

[دَییشدیر]
  • "س.م.غني‌زاده و ه.ماحمودبيگ‌اووون پئداقوژي فيکيرلري". يوسف طاليب‌اوو، فراهيم صاديق‌اوو، سردار قولي‌يئو. آذربايجاندا مکتب و پئداقوژي فيکير تاريخي. باکي: اونسيت، 2000. - ص. 261-268.
  • "سلطان مجيد غني‌زاده". آذربايجان اوشاق ادبياتي مونتخباتي (20. عصرلر). اوچ جيلدده. ايکي جيلد. باکي: ناسير، 2002. - ص. 386-464.