قارایاز
قارایاز — آذربایجان تقویم اینانج‌لاریندا یازین ایلک قیرخ گونونو احاطه ائدن دؤور.
مودّتی
[دَییشدیر]یاز گیردیکدن سونرا کئچن 40 گون، یعنی آوریل آیی‌نین سونلارینا کیمی اولان دؤور آذربایجان تقویم اینانج‌لاریندا " قارایاز " آدلاندیریلیر. قارایاز بوْز آیدان سونرا گلیر و ترچیخ دؤورونون باشلاماسی ایله بیتیر.[۱]
تصویری
[دَییشدیر]قارایاز زامانی او بیری ایلدن قالمیش ارزاق‌لار بیتیر و اکین ایشلرینه چتین باشلانیلیر. قارایازین اوّلی مالدارلار اوچون دیقت طلب ائدن دؤوردور. بئله بیر ائل مثلی وار: " تاخچادا ساخلا، بوخچادا ساخلا، قارایازا بیر پئنجه ساخلا " . هاوانین دَییشکن کئچمه‌سی، گونشسیز گونلرین چوخلوغو، بوران، توتقون هاوا، ایستی یئل بو دؤورون چتینلیک‌لرینه داخیلدیر. کندلی‌لر، خوصوصیله یاریم‌کؤچری مالدارلیقلا مشغول اولان اهالی اوچون بو دؤور آسان کئچمیر. " نووروز گونو یاز اولار، 40 کؤتوک ده آز اولار " ، " بایرامدان سونرا 40 کؤتوک یانار " مثللری‌نین بو دؤورله علاقه‌دار دئییلدیگی فیکیرلشیلیر. سویوق‌لارین آزالماماسی، قیشین گئری قاییتماسی احتیمالی نظره آلیناراق قارایاز دؤورونده سوبالار ییغیشدیریلمیر. خوصوصیله چوبان‌لار بو دؤور اوچون اوت احتیاطی ساخلامالی‌دیر. قاری و کئچی‌لری حاقیندا روایت ده اوتون آزلیغی حاقیندادیر.[۱] قارایاز بیر سیرا آذربایجان ائللرینده "کئچی‌قیران" ، "اوغلاق‌قیران" ، یاریم‌کؤچری مالدارلار طرفیندن ایسه "یاتار-دورماز" ، "گئدر-گلمز" ، "داواردویماز" آدلانیر. "داواردویماز" آدی اوتون آز اولماسی ایله علاقه‌دار اولاراق مال-قارانین دویا بیلمه‌مه‌سی ایله علاقه‌داردیر. "یاتار-دورماز" آدی‌نین معناسی ایسه کؤکلمه‌میش مال-قارانین حالسیز اولماسی، یاتدیغی یئردن دورا بیلمه‌مه‌سی ایله باغلی‌دیر. کندلی‌لر بو دؤورده احتیاطلی اولمالی، یاز اکینی ایله، توخوم‌لارین صاف-چوروک اولماسی نین یوخلانماسی ایله مشغول اولمالی‌دیر.[۱]
قارایازا داخیل اولان دؤور و مراسیم‌لر
[دَییشدیر]عالمین یاتدیغی واخت. قیشین سونو و یازین باشلانغیج آنینی گؤسترن اسرارنگیز بیر واختدیر. ایلین سون‌چرشنبه گونو و یا نوروز بایرامین آچیلاجاق گئجه‌نین گوندوزه چئوریلدیگی آندا رئال‌لاشیر. چایلار، دره‌لر، یعنی آخار سولار بیر آن اوچون دورور، سونرا تکرار آخماغا باشلاییرلار.[۲]
نوروز. یئنی ایل، باهارین گلیشی، طبیعتین اویانماسی، تزه‌لنمه‌سی و یاز اکین ایشلری نین باشلانغیجی‌دیر.[۱]
سوجدّیم آیینی. باهاردا سویا گیرمه عادتی‌دیر. آذربایجانین بیر چوخ یئرینده و ارمنیستان آذربایجانلی‌لاری آراسیندا یاییلمیشدیر.[۳]
هفته‌سئیری. کئچمیشده شیرواندا هفته‌سئیری آدلاندیریلان گول-چیچک بایرامی قئید ائدیلیردی. بو بایرام نوروزدا باشلاییر و 30–40 گون عرضینده بوتون جومه گونلری قئید ائدیلیردی.[۴]آذربایجانین شیمال-غربینده بو بایرام " گول بایرامی " آدی ایله قئید ائدیلیردی.[۵]
گونش آیین‌لری. نوروزدان سونرا 3-جو و 4-جو گون یاغیشلی کئچرسه، گلینجیک دوزلدیب گونشی چاغیران نغمه‌لر اوخونور.[۱]
طبیعت گونو. ایران آذربایجانلی‌لاریندا یئنی ایلین اون اوچونجو گونونده طبیعت قوینونا سفر ائدیلیر، آخشاما قدر شنلیک‌لر کئچیریلیر.[۶]
اکین آیی. یازدا اکینچی عؤمرونون، اکینچی حیاتی‌نین ان محصولدار دؤورودور. اکینچی‌لر بو گونلری بایرام سویه‌سینده قئید ائدیرلر.[۱]
لئیسان آیی. یاز فصلی‌نین ایلک آیی بئله آدلاندیریلیر، نیسان، نئیسان (آوریل) سؤزلریندندیر. خالق اینانجینا گؤره، هاچاقویروق قارانقوش‌لار یئردن بیر قاریش یوخاریدا اوچاندا ایلک لئیسان یاغیشی یاغیردی. ایلک لئیسان " آبی-لئیسان " آدلاندیریلیر، سویو لگن‌لرده موقدس و شفاوئریجی سو کیمی ییغیلیر، ائوه برکت گتیردیگینه اینانیلیردی.[۱]
یاشیل ایشیق آیی. داغ و داغ اتگی یئرلرده آوریل آیی " یاشیل ایشیق آیی " آدلاندیلیردی.
قاری‌بورجو. آوریلین 15-ه کیمی اولان دؤوره دئییلیر. مارس آیی ایله باغلی " مارت چیخدی، درد چیخدی " تیپلی سؤزلرین دئییلمه‌سی مارسی عصبلشدیریر و او، آوریلدن 15 گون بورج آلیر. بو دؤورده کؤچری مالدارلار اؤز احتیاطلارینی (ارزاق، اون، سامان) قورومالی، چؤله چیخمامالی‌دیرلار. بئله بیر مثل واردیر: " قارایاز حیرصلنسه، 40 شله اودون و 40 چووال سامان لازیمدیر " . بو دؤوره " قاری ایله مارتین دئییشمه‌سی " آدلی ماهنی حصر ائدیلمیشدیر. ماهنی‌یا گؤره قاری‌نین یازین گلمه‌سینه سئویندیگینی گؤرن مارت توفان و بورانی گئری گتیریر.[۱]
غئیری-مادّی مدنی ایرث کیمی قئیدیاتی
[دَییشدیر]آذربایجان جومهوریتینده قارایاز دؤورو میلّی سویّه‌ده غئیری-مادّی مدنی ایرث اولاراق " مؤوسوم مراسیم‌لری " کاتقوریسینده قئیدیاتا آلینمیشدیر.[۷]
اتک‌‌یازی‌لار
[دَییشدیر]- ^ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ ۱٫۷ Azərbaycan etnoqrafiyası, Üç cilddə III cild. (2007), Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, Bakı: Şərq-Qərb. səh 423–428.
- ^ ürk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, 2003, Yurt Yayınevi (türk.).
- ^ M. A. Seyidov, "Eski Türk Kitabelerinde Yer-Sub Meselesi", (çev. S. Gömeç), A. Ü. D. T. C. F Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 18, sayı: 29, s. 259, 1996.
- ^ Мамедли А. Соловьева Л. Т. Азербайджанцы. — М.: Наука, 2017. — 708 с.
- ^ Məhəbbət Paşayeva. AZƏRBAYCANLILARIN ADƏT VƏ İNANCLARI (XIX-XX əsrlər). Bakı: AZƏRBAYCAN MILLI ELMLƏR AKADEMİYASI ARXEOLOGİYA VƏ ETNOQRAFİYA İNSTİTUTU, 2019.- 296 s. (V fəsil. Xalq inancları).
- ^ İRAN TÜRKLÜĞÜNDE GELENEKSEL TÜRK İNANÇLARININ ETKİ VE İZLERİ. Impact and Traces of Traditional Turkish Beliefs Among Iranian Turks. Yrd. Doç. Dr. Mousa RAHIMI.
- ^ Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin dövlət reyestri. "Qarayaz Archived 2022-03-08 at the Wayback Machine."(az.). Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi.