قوربان بایرامی
قوربان بایرامی — ایسلام عالمین‌ده ان مقدس بایراملاردان بیری‌دیر. بۆتون موسلمان عالمین‌ده هر ایل هیجری تقوی‌می ایله ذی الحجه آیینین ۱۰-جو گونون‌دن باشلاییر و عادتاً اۆچ گون داوام ادیر. مراسیملرده قویون، قوچ، اینک، دانا و یا دوه کسیلیر. قوربانین بیر حیصّه سیندن دین خادیملرینه پای گؤندریلیر، بیر حیصّه سی ایسه کاسیبلارا پای‌لانیر. هامییا برابر پای وریلیر، قوربان کسه‌ن اؤزو ده برابر پای گؤتوره بیلر. عنعنه‌یه گؤره دیله‌ن‌چی و کاسیبلار بایرام گونو آج قالماسینلار دیه بۇ گون مراسیملره دعوت اوْلونورلار.
تاریخی
[دَییشدیر]قوربان بایرامی ان قدیم بایراملاردان‌دیر. دینی قوربان کسمه مراسی‌می ایسلامدان دا اوّل مؤوجود اوْلوب، لاکین اوْ واختلار گوناه‌دان تمیزله‌نمک، قزبلنمیش الله ین کؤنلونو آلماق و س. نظرده توتولوردو.
هیجرینین (محمد پیغمبرین مکه دن مدینه یه کؤچمه‌سینین) ایکینجی ایلین‌دن سوْنرا دینی قوربان کسمه‌نین ایسلام عالمین‌ده باشقا آماچلاری و سببلری یاران‌دی. بئله کی، دینی قوربان کسمه ایسلام عالمین‌ده بؤیوک روح یۆکسک‌لیگی، دیندارلیق، خیرییه‌چی‌لیک، باشقالارینا کؤمک ائتمک کیمی علامتلره ییه‌له‌ن‌دی.[۱]
دینی قوربان کسمه ایبراهیم پیغمبرین حیاتین‌دا باش وره‌ن اهوالات‌دان سوْنرا یارانمیش‌دیر. بئله کی، یوخودا الله ایبراهیم پیغمبره اوْغلو ایسمایی‌لی قوربان ورمیی (اوْنلارین اللها ایمانینی یوخلاماق اۆچون) امر ادیر. ایبراهیم اصل دیندار کیمی اللهین امرینی یرینه یتیرمه‌یه حاضیر ایدی، اسماعیل اؤزو ده قوربان اوْلماغا رازیلاشیر. بۇ حاق‌دا قوراندا یازیلمیش‌دیر.
اللها قلبه‌ن یاخین و صادق اوْلدوغونو ثبوت ائتمک ایسته‌یه‌ن ایبراهیم پیغمبر اوْغلو ایسمایی‌لی قوربان کسمه‌یه حاضیر ایدی. لاکین اۇجا الله بونو اؤز الچی‌سینه روا بیلمه‌دی و قوربان‌لیق اۆچون اوْنا بیر قوچ گؤندردی. بونا گؤره ده قوربان‌لیق بایرامین‌دا کسیله‌ن قوربانا "اسماعیل قوربانی" دا دییرلر.
چوْخ سودیی بالاسینی الله یولون‌دا قوربان ورمه‌یه حاضیر اوْلماسی پیغمبرین الله قارشی‌سین‌دا ایمانینین، سمیمیلیینین و موتیلیینین باریز ثبوتودور. اوْدور کی، دین تاریخین‌ده درین ایز سالمیش بۇ حادثه اللها اینامین، درین اعتیقادین نومونه‌سی‌دیر. بۇ حادثه اوْنو گؤستریر کی، اینسانلار اللهی سوْن‌سوز ایمانلا سومه‌لی و اؤز سوگیلرین‌ده بۇ جور صمیمی اوْلمالیدیرلار. چتین آنلاردا اللهی دا یادا سالیب، یاخشی زامانلاردا اوْنو اۇنوتماق مؤمنه یاراشان حرکت دییل!
بۇ روایتین باشقا بیر فلسفی-اخلاقی معناسی اوْندان عبارت‌دیر کی، ایسلامدا اینسانین الله یولون‌دا قوربان کسیلمه‌سی قبول اوْلونمور. ایسلاما قدر بیر چوْخ دینلرده اینسانلاری قوربان ورمه آیینلرینه راست گلمک مۆمکون‌دور. مثلاً، آتشپرستلر اینسانی اوْددا یان‌دیریردیلار. اوْنلار بۇ یوللا اللها یاخین اوْلدوقلارینی گؤستریردیلر. قدیم چینده ده اینسانلاری تانریلارا قوربان ورمک عادتی وار ایدی. بۇ اؤلکه‌ده طبیعی فلاکتلردن، داشقینلاردان هیفز اوْلونماق اۆچون اۇشاقلاری سویا آتیردیلار.
قوربان بایرامی آذربایجان‌دا
[دَییشدیر]
.jpg)
ایسلام دونیاسینین ان مقدس بایراملارین‌دان ساییلان قوربان بایرامی بۆتون موسلمان اؤلکه‌لرین‌ده تمته‌راقلا قئید اوْلونور. آذربایجان موستقیل‌لیک الده اتدیک‌دن سوْنرا میلّی مجلیسین قبول اتدیی ۱۹۹۲-جی ایل ۲۷ اۇکتوبر تاریخ‌لی "آذربایجان جومهوریتی بایراملاری حاقیندا" قانونونا اساساً قوربان بایرامی آذربایجان‌دا دا دؤولت سوییه‌سینده بایرام ائدیلیر.
قوربان بایرامی ایسلامدا
[دَییشدیر]اۆچ سماوی دینین – یهودی‌لیک، مسیحیت و ایسلامین هر اۆچون‌ده ده مۆختلیف فوْرمادا قوربان‌لیق مؤوجوددور. لاکین ایسلامدا بۇ آیین خوسوسی ماهیت و اهمیت کسب ادیر. اوْنون اساسین‌دا اللها سوْن‌سوز سوگی، اوْنون قودرتینه درین اینام و ایمان ایشیغی دورور.
اینسانلاری هالاللیغا، پاکلیغا سسله‌یه‌ن قوربان بایرامینین چوْخ ماراقلی تاریخی و شرطلری وار. بۆتون دینلرده ایجرا ائدیلن قوربان ایسلامدا هیجرتین ایکینجی ایلین‌ده امر ادیلمیش‌دیر. ایسلاما گؤره، قوربان "اللها یاخینلاش‌دیران شی" معناسینا گلیر. بیر باشقا سؤزله ایفاده اتسک، قوربان اللها یاخینلاشاراق، اوْنون رضاسینی قازانماق اۆچون قوربان بایرامی گونون‌ده عبادت نیتیله و اللهین آدییلا کسیله‌ن حئیوانا دئییلیر.
قوربان بایرامی ایسلام عالمینین ان مؤهتشم و مقدس بایرامی‌دیر، درین تاریخه مالیک‌دیر و هر ایل دونیا موسلمانلاری طرفیندن قئید ائدیلیر. بۇ بایرام اؤزو ایله هامییا صاف‌لیق، تمیزلیک گتیریر.
قوربانی و یا قوربان عبادتینی ایفاده ائتمک اۆچون بیر سیرا ایسلامی ترمینلردن ایستیفاده ائدیلیر. اوْنلارین آراسینداکی بللی معنا فرقلری واردیر:
- زبه: ایبرانی دیلینده "زباه" کلمه‌سی ایله اوْخشار اوْلان "زبه"، "حئیوانلاری قوربان بایرامی گونون‌ده قوربان نیتیله و یا عادی گونلرده یمک اۆچون کسمک" معناسین‌دادیر.
- نهر: بۇ سؤزون حرفی معناسی "بوینون شاهدامارینی کسمک" دمک‌دیر کی، بۇ دا دوه قوربان ادیلرکه‌ن سینه‌سینه بیچاق و س. سانجماق معناسین‌دا ایشلدیلمیش‌دیر. چونکی بۇ جور کسمک شک‌لی دیگر کیچیک حئیوانلاری کسمک‌دن فرق‌لی‌دیر.
- قوربان: ایبرانی دیلینده "گوربان" کیمی، "الله اۆچون وئریلن هر هانسی بیر قوربان" معناسینا گلیر.
- اۇدهییه: "اۇدهییه" کلمه‌سی قوراندا کچمه‌سه ده، هدیس کیتابلارین‌دا کئچیرو "کیتاب باش‌لیغی" کیمی ده ایشلدیلیر.
- هدی: "اللها معنوی جهت‌دن یاخینلاشماق آماچله و یا هج واختی اهرام قاداغاسی پوزولدوغو اۆچون کبه‌یه آپاریلان و یا اؤزو یاخود پولو گؤندریله‌ن قوربان" دمک‌دیر.
- منسک: '"قوربان عبادتی"نی ایفاده ائتمک اۆچون ایشلدیلیر.
"رببین اۆچون ناماز قیل و قوربان کس!"، "ده کی: "منیم نامازیم دا، کسدییم قوربان دا، حیاتیم و اؤلوموم ده عالملرین رببی – الله اۆچون‌دور"، "بیز هر بیر اۆممت اۆچون بیر قوربانگاه بللی اتدیک کی، اللهین اوْنلارا روزی وردیی دؤردایاق‌لی حئیوانلارین اۆستون‌ده (اوْنلاری کسدیکلری زامان) اللهین آدینی چک‌سینلر" کیمی موناسیبتلر گؤستریلیر. انس ابن مالیک‌دن روایت اوْلونان حدیثده ایسه پیغمبر دئمیش‌دیر: "بایرام نامازین‌دان سوْنرا قوربان کسه‌ن عبادتینی تاماملامیش و موسلمانلارین سوننه‌سینه (یولونا) عمل اتمیش‌دیر".
قوربان بایرامین‌دا هر بیر ایمکان‌لی موسلمان قوربان کسیب، اوْنون اتینی ایمکان‌سیزلارا، کاسیبلارا پایلامالی‌دیر. بوردا اساس مقصد دیندارلیغا نایل اوْلماق‌دیر. قوراندا یازیلیب: "اللها نه ات، نه اوْنون قانی چاتمیر، آنجاق سیزین دیندارلیغینیز چاتیر".
اینسان اللهین یاراتدیغی ان شرف‌لی و ان اۆستون مخلوق‌دور. الله اؤزونون یاراتدیغینی اؤزو یولون‌دا قوربان کسیلمه‌سینی قبول اتمیر[۲].
شرطلری
[دَییشدیر]
اسماعیل قوربانین‌دا کسیله‌ن حئیوانلاردا بیر سیرا شرطلر واجیب ساییلیر. قوربان‌لیق کیمی سچیله‌ن حئیوان قوچ، ایریبوینوزلو دانا، یاخود دا دوه اوْلمالی‌دیر. نسیل آرتیمین‌دا دیشی حئیوانلارین موستسنا رولو اوْلدوغونا گؤره قوربان‌لیق حئیوانین ارکک اوْلماسی داها اۆستون توتولور. قوربان‌لیق قوچون یاشینا گلینجه، بۇ، ان آزی آلتی آیلیق حئیوان اوْلمالی‌دیر. لاکین دانا، یاخود دوه‌نین بیر یاشی تمام اوْلسا، داها یاخشی‌دیر. قوربان‌لیق دوه‌نین بش یاشی تمام اوْلمالی‌دیر. قوربان بایرامین‌دا کسیله‌ن حئیوانین ساغلام اوْلماسی دا واجیب شرط‌دیر. ازالارین‌دا هر هانسی نقصانی اوْلان، بوینوزونون، یاخود قولاغینین بیری اوْلمایان، آختالانمیش حئیوانین قوربان کسیلمه‌سی ایسلامدا مصلحت گؤرولمور. کسیله‌جک قوربان‌لیق گؤزگلیم‌لی اوْلمالی‌دیر.
بۇ بایرامین اساس ماهیتی الله یولون‌دا کسیلمیش قوربان‌لیق حئیوانین اتینی اللهین ایمکان‌سیز بن‌ده‌لری ایله بؤلوشمک، اوْنلاری سوین‌دیرمک و آیینین ده اساسین‌دا، اوْروجلوق‌دا اوْلدوغو کیمی، خییرخاه‌لیق، پاک‌لیق و اللها اینام و سوگی دورور.
بعضاً بیر نئچه آدام بیر حئیوان آلیب اوْنو اؤز آرالارین‌دا بؤلوشمکله، یاخود گدیب بازاردان ات آلیب گتیرمکله اؤز قوربانینی کسمیش حساب ائدیرلر. لاکین ایسلام دینینه گؤره بونلار قوربان‌لیق حساب اوْلونمور. البته، بیر نئچه نفر ییغیشیب بیر دانانی قوربان کسه بیلرلر، بۇ شرطله کی، هر بیر شخصه دوشموش ات پایینی ان آزی اۆچ حیصّه یه بؤلمک مۆمکون اوْلسون. بۇ حیصّه لردن بیری اوْنلارین اؤز عائله‌سینه صرف اوْلونمالی، قالان حیصّه لر ایسه فقیر-فوقرایا پایلانمالی‌دیر.
قوربانلیغین ان گؤزل خصوصیتلرین‌دن بیری اوْدور کی، بورادا دین، مذهب آیری-سچکیلیینه یول وریلمیر. بۇ بایرام‌دا ایسته‌نیله‌ن دین‌دن اوْلان یتیمین، کیم‌سه‌سیزین و یوخسولون حاقی وار کی، وارلینین ایمکانلارین‌دان بهره‌له‌ن‌سین، عادی گونلرده ییه بیلمدیی قوربان‌لیق اتین‌دن دادسین. قوربان‌لیق اوْ دمک‌دیر کی، اینسانلار اللهین خوشونا گله‌جک بیر عملی ایجرا ائدیرلر.
قوربانلیغین شرطلرین‌دن بیری ده بودور کی، قوربان کسمک یالنیز بونا ایمکانی اوْلان وارلی آداملارین بوینون‌دا حاق‌دیر. ایمکانی اوْلمایان آداما ایسه قوربان کسمک واجیب دییل. قوربان کسمک اۆچون بورج پولا حئیوان آلماق ایسلامدا تق‌دیر اوْلونمور، چونکی بۇ بایرامین اساس ماهیتی زنگینلرله ایمکان‌سیزلارین بیرلیگی، قارداش‌لیغی‌دیر. بۇ بایرام‌دا هامی سوینمه‌لی‌دیر: وارلیلار-اللها خوش گئدن عملی ایجرا اتدیکلری و کاسیبلاری سویندیردیکلرینه گؤره، کاسیبلار ایسه-دونیا نعمتین‌دن الده اتدیکلرینه و باشقالارین‌دان گؤردوکلری مرهمته و قایغییا گؤره.
ایستینادلار
[دَییشدیر]- ^ قوربان بایرامی. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2016-03-05. یوْخلانیلیب2021-02-06.
- ^ قوربان بایرامینیز مبارک![دائمی اولو باغلانتیلی]
خاریجی کچیدلر
[دَییشدیر]- آذربایجان/قوربان بایرامی
- آذربایجان خالق عادت-عنعنه‌لری
- قوربان بایرامی Archived 2015-09-24 at the Wayback Machine.
- قوربان بایرامی
- قوربان بایرامی Archived 2012-03-29 at the Wayback Machine.