بیرینجی دونیا ساواشی: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق
Ilğım (دانیشیق | چالیشمالار) |
Ilğım (دانیشیق | چالیشمالار) کبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
|بؤلگه = |
|بؤلگه = |
||
|سبب = ایستعمارچی اؤلکه‌لرین اینکیشافی٬ بۇ اؤلکه‌لر آراسینداکی ضیدّیتلرین کسکین‌لشمه‌سی٬ دۆنیانین یئنیدن بؤلوشدورولمه‌سی اۇغروندا اۇروپا دؤلتلری‌نین ایکی حربی-سیاسی بلوک آراسیندا ایختیلاف |
|سبب = ایستعمارچی اؤلکه‌لرین اینکیشافی٬ بۇ اؤلکه‌لر آراسینداکی ضیدّیتلرین کسکین‌لشمه‌سی٬ دۆنیانین یئنیدن بؤلوشدورولمه‌سی اۇغروندا اۇروپا دؤلتلری‌نین ایکی حربی-سیاسی بلوک آراسیندا ایختیلاف |
||
|نتیجه = مۆتّفیق |
|نتیجه = مۆتّفیق دؤولتلرین ظفری |
||
|جوغرافی دییشیکلیکلر = |
|جوغرافی دییشیکلیکلر = |
||
|ساواشان۱ = مۆتّحید دؤولتلر |
|ساواشان۱ = مۆتّحید دؤولتلر |
||
۱۳ مئی ۲۰۱۶، ساعت ۱۱:۳۰ نوسخه‌سی
| بیرینجی دۆنیا ساواشی | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
| |||||||||
| طرفلر | |||||||||
| مۆتّحید دؤولتلر | مۆتّفیق دؤولتلر | ||||||||
| ایتکینلر | |||||||||
۵٫۹۵۳٫۳۷۲ اؤلو
|
۴٫۰۴۳٫۳۹۷ اؤلو
| ||||||||
بیرینجی دۆنیا ساواشی (۲۸ جولای ۱۹۱۴ - ۱۱ نوْوامبر ۱۹۱۸) — بشریّت تاریخینده ایکینجی دۆنیا ساواشینا قدرکی ان بؤیوک ساواش. بۇ آدلاندیرما ایکینجی دۆنیا ساواشی‌نین باشلانماسیندان سوْنرا ایشلنمه‌یه باشلانمیش٬ ایکی دۆنیا ساواشی آراسینداکی دؤنمده ایسه غربده «بؤیوک ساواش (اینگیلیسجه: The Great War)٬ (فرانسه‌جه: La Grande guerre)» یا دا «دۆنیا ساواشی» آدلاندیریلمیشدیر.
بۇ ساواشا ایکی ایتّیفاق‌دا بیرلشن٬ دۆنیانین ان بؤیوک گۆجلری قوْشولموشدور: «آنتانتا»دا اینگیلیس٬ فرانسه٬ روسیه٬ «اۆچلر ایتّیحادی»ندا دا آلمان٬ اوتریش-ماجاریستان٬ ایتالیا (۱۹۱۵-جی ایلده آنتانتانین طرفینه کئچیر) وار ایدی. آنجاق اوتریش-ماجاریستان باریش علئیهینه یوْل‌وئرمز حرکتلر ائتدی٬ ایتالیا دا ساواش باشلاناندا آلمان و اوتریش-ماجاریستانا قوْشولماقدان ایمتیناع ائتدی. نتیجه‌ده ۷۰ میلیوندان آرتیق ساواشچی (اوْنلارین ۶۰ میلیونو اوروپالی ایدی) دۆنیانین ان بؤیوک ساواشلاریندان بیرینه گؤندریلدی. ۱۰ میلیونا یاخین عسگر اؤلدو٬ اساساً سیلاحلارداکی تکنیکی قاباقلامانین اوْلماسی اؤلوملرین سایینی داها دا آرتیریردی.
اوتریش-ماجاریستان تاخت-تاجی‌نین ولیعهدی هِرسوق فرانس فردیناندین ۲۸ ژوئن ۱۹۱۴-جۆ ایلده صرب ترورچوسو قاوریلو پرینسیب الی ایله سارایئووْدا اؤلدورولمه‌سی دۆنیا ساواشینا چئوریلن ساواشین باشلانماسینا بهانه اوْلدو.
ساواشین اساس سببلری
ایستعمارچی اؤلکه‌لرین اینکیشافی٬ ایلک نؤوبه‌ده بۇ اؤلکه‌لر آراسینداکی ضیدّیتلرین کسکین‌لشمه‌سی٬ دۆنیانین یئنیدن بؤلوشدورولمه‌سی اۇغروندا اوروپا دؤولتلری‌نین ایکی حربی-سیاسی بلوکو آراسیندا مۆباریزه بیرینجی دۆنیا ساواشینا گتیریب چیخاردی. بۇ ضیدّیتلرین باشلیجاسی آلمان ایله بؤیوک بریتانیا آراسیندا ایدی.
آلمان حربی-سیاسی داییره‌لری بؤیوک بریتانیا و فرانسه‌نین حسابینا یئنی مۆستعمیره‌لر آلماق٬ فرانسه و روسیه‌نی گۆجسوزلتمک٬ اوْنلارین مۆستملکه‌لری‌نین بیر پارچاسینی اله آلماق نیّتینده ایدیلر. اوْنون مۆتّفیقی اوتریش-ماجاریستان دؤولتی ایسه بالکان یاریم‌آداسیندا اؤز نۆفۇذونو گئنیشلندیرمه‌یه و یئنی توْرپاقلار آلماغا چالیشیردی.
بؤیوک بریتانیا حؤکومتی ساواش یوْلو ایله آلمانی گۆجسوزلتمک٬ اوْنون مۆستملکه‌لری‌نین بیر پارچاسینی اله کئچیرمک٬ عوْثمانلی ایمپیراتورلوغونو بؤلوشدورمک اۇمودوندایدی. فرانسه حؤکومتی ده بۇنو ایسته‌ییردی. بۇندان باشقا فرانسه٬ ۱۸۷۱-۱۸۷۰-جی ایل‌لرده آلمان ایله اوْلان ساواشدا ایتیریلمیش الزاس و لوْتارینگیا ویلایتلرینی گئری آلماق٬ آلمانین رئین ویلایتی‌نین بیر بؤلومونو اله کئچیرمک ایسته‌ییردی. روس تزار حؤکومتی ایسه بالکاندا٬ بوسفور و داردانل بوْغازلاریندا اؤز حؤکمرانلیغینی یاراتماغا٬ هم ده آلمانی ایقتیصاد جهتدن گۆجسوزلتمه‌یه چالیشیردی.
ساواشین باشلانماسی
اوتریش-ماجاریستان ایله صربیستان آراسینداکی مۆناقیشه٬ ساواشین باشلانماسی اۆچون بهانه اوْلدو. اوتریش-ماجاریستان اوْردوسونون باش باشچی‌سی٬ ارشرسوق فرانس-فردیناند بوسنی‌ده‌کی مانوْورلارا قاتیلدی. ژوئن آیی‌نین ۲۸-ده صربیستاندان گلمیش ترورچو قروپون عۆضوو اوْلان قاوریلو پرینسیپ٬ اوتریش-ماجاریستان تاخت-تاجی‌نین ولیعهدینی سرایئووْدا اوْلدوردو. بۇنون قارشیلیغیندا اوتریش-ماجاریستان صربیستانا اولتیماتوم گؤندریب اوْنا قارشی ساواش اعلان ائتدی.
قایناق
آذربایجان جۆمهۇریتی تۆرکجه‌سی ویکی‌پدیاسی‌نین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Birinci Dünya Müharibəsi»، مقاله‌سیندن گؤتورولوبدور. (۲۷ فوریه ۲۰۱۶ تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).