بومین خاقان
بومین      | |
|---|---|
| گؤی‌تۆرک خاقانلیغی‌نین ۱-جی خاقانی | |
| ایللر | ۵۵۳-۵۵۲ میلادی |
| سونراکی شاه | قارا ایسسیق خاقان |
| آرواد | چانقله |
| سولاله | آشینا |
| آتاسی | آشینا تووو |
| اوشاقلار | قارا ایسسیق خاقان مۇغان خاقان تاسپار خاقان |
| دین | تنگری‌چیلیک |
بۇمین خاقان — (اسكى تورکجه: ) آشینا ائلی‌نین خانی٬ گؤی‌تۆرکلرین ایلک خاقانی.[۱]
خاقانلیقدان اؤنجه
[دَییشدیر]بومین٬ ۵۴۰ ایلینده ایشه آشینا قبیله‌سی‌نین خانی اوْلدو. آشینا قبیله‌سی٬ بۇمینین یؤنتیمینده تیجاری ایشلر آماجی ایله چین اؤلکه‌سینه دوْغرو ایلرله‌دیلر. بۇ دؤنمده بؤلگه‌ده اؤنملی بیر گۆج صاحیبی اوْلان توْپا ایمپراتورلوغو گۆجسوزله‌میش و ایکی دۆشمان یئره بؤلونموش ایدی. باتی توْپا ایمپراتورلوغو٬ دۆشمانی دوْغو توْپا و ژوآن-ژوآن ایمپراتورلوقلاری‌نین باسقی‌لارینا قارشی آشینا قبیله‌سی ایله یاخشی علاقه قۇرماغا چالیشیردی. بومین خان٬ ۵۴۶دا اوْیماغی‌نین محصوللاری‌نی تقدیم ائتمک و تیجاری رابیطه‌لرینی گۆجلندیرمک آماجی ایله باتی توْپایا ائلچی گؤندردی. عئینی دؤنمده تؤلس آدی ایله اوْرتایا چیخان قاوْکۆلر ژوآن-ژوآن‌لارا حمله ائتمگه حاضیر ایدی. بومین خان٬ تابع اوْلدوغو ژوآن-ژوآن حۆکومتینه خیدمت ائتمک اۆچون سیاسی بیر مانوْور ائده‌رک تؤلس‌لر ایله ساواشیر. کسین بیر ظفر قازاناراق تؤلس‌لری داغیداراق تؤلس توْپلولوق‌لارینی اؤزونه باغلار. بومین خان٬ بۇ یۆروشو ایله تؤلس توْپلولوق‌لارینی ایچینه قاتاراق گۆجلنیر ده٬ ژوآن-ژوآن ایمپراتورلوغونا ائتدیگی خیدمت ایله سیاسی بیر مانوْور ائتمیش اوْلور.[۱]
گؤی‌تۆرک خاقانلیغی‌نین قۇرولماسی
[دَییشدیر]بومین خان٬ بۇ ظفردن سوْنرا جسارت آلاراق ژوآن-ژوآن باش‌بۇغونون قیزینی ایستر. آنجاق باشبوغ٬ بومینه ائلچی گؤندره‌رک «سیز بیزیم دمیرچی‌لیک ائدن عادی کؤله‌لریمیزسینیز٬ بۇنا نئجه جسارت ائدرسینیز» سؤزونو چاتدیرار. بومین خان٬ بۇ دۇروما عصبی‌لشه‌رک ائلچینی اؤلدورور و گۆجسوزله‌ین باتی توْپا ایمپراتوْرونون قیزینی ایستر. چتین دۇرومدا اوْلان باتی توْپا٬ بومین ایله قوْهوم اوْلماغی قبول ائدر و ۵۵۱ ایلینده بومین خان ایله باتی توْپا پرنسسی ائولنیر. بئله‌لیک‌له بومین خان ایله باتی توْپا ایمپراتولوغو ایتّیفاق قۇرموش اوْلور. ۵۵۲ ایلینده ایسه باتی توْپا ایله بیرلشه‌رک ژوآن-ژوآن ایمپراتورلوغو ایله ساواشا گیریشیر. بۇ ساواشین سوْنوندا ژوآن-ژوآن حۆکومتی مغلوب اوْلار. گؤی‌تورکلر٬ بۇ تاریخده عملاً قۇرولموش و اعلان ائدیلمیش اوْلور. بومین خاقان٬ ۵۵۲ ایلینده گؤی‌تورکلر دؤولتی‌نی قۇردو٬ آنجاق عئینی ایلده اؤلدو. اؤلمه‌سی ایله گؤی‌تورکلرین ساغ یابغوسو اوْغلو «کوْلو»٬ سوْل یابغوسو ایسه یئنه «ایستمی» اوْلور.[۱]