شیخ زاهد گیلانی
| شیخ زاهد گیلانی | |
|---|---|
 | |
| دوْغوم تاریخ | 1216 لاهیجان گیلان اوستانی ایران |
| اؤلوم تاریخ | 1301 لنکران آذربایجان جومهوریتی |
| وطن‌داشلیق | ایران |
| ایش | صوفی، شاعیر،مورشید |
شیخ زاهد گیلانی (فارس. تاج الدین ابراهیم كردی سنجانی؛ 1216، لاهیجان، گیلان اوستانی – 1301، لنکران) – صوفی عالیمی، مورشید.[۱][۲][۳]
یاشامی[دَییشدیر]
تام آدی تاج‌الدین ابراهیم بن روشن بن بابیل بن بیدار الکردی السّنجان[۴][۵] [۶]اولان شیخ زاهد گیلانی 1218-جی ایلده لنکرانین سیاووُرد (ایندیکی سیاوار) کندینده دوغولموشدو. دؤورونون گؤرکملی عالیمی اولموش، بیر نئچه دیل بیلیردی. اؤز موریدلری ایله صوفیزمی یایان شیخ زاهدین سییاووُرد، گوستاشفی و هیلکاراندا زاویه‌لری اولموشدو.
شیخین هلیکران و سییاوروددا ایکی خاتونو وار ایدی. شیخ صفی تذکیره‌سینده بو باره ده بئله بیر قئید وارː
" شیخ زاهدون ایکی خاتونی وار ایدی، بیریسی سییاوروددا کیم، دنیزون قیراغیندا ایدی و امیر عبدالله سالیغ وئرمیش ایدی و بیریسی هلیکراندا.[۷]"
اول شیخ زاهده چوخ حؤرمت ائدن شیروانشاه 3. آخسیتان سونرالار اونون نوفوذونون آرتماسی و موریدلری نین سایی‌نین چوخالماسیندان چکینه‌رک، اونون ایمکان‌لارینی محدودلاشدیرماغا باشلامیشدی. بو باره ده ده " شیخ صفی تذکیره‌سی"ندن اطرافلی معلومات آلیریقː
" بیر قاتلا شیخ زاهد شیروانا وارمیش ایدی. شیروانشاه ایلن اوشاغ‌لارینی ایرشاد ایله تقوایا دعوت ائتمگه. شیرواندا قیرخللی قلندر جمع اولمیشدیلار. تعصوب ایله عداوته دوردیلار کیم، بو کیشینون ایرشاد ایله عیبادتی بازاریمیزی کاساد ائتدی. چون ایش بو غایته یئتدی، بیز دخی آنون موریدلری چووالدوز ضربی ایلن گؤوده‌لری دلوک-دلوک ائده‌لیم، آندان سونرا شیخ زاهده دولاشوب، آنی دخی اورتادان گؤتوره‌لیم. و شیخ زاهد اول چاغ شیروانون مدرسه‌سینده قونموش ایدی یوخارو داملاریندا. و حضرت شیخ صفی‌الدینون یئری شبیستاندا ایدی. آما گئجه-گوندوز شیخ زاهدون قول‌لوغیندان آیریلمازدی. بیر گئجه شیخ زاهد طهارت آلماغا قالخدی و اول وقتده شیخ زاهدون ظاهیر باصیره‌سی بیر نمه ضعیف اولموش ایدی. شیخ صفی‌الدین ایراغدان اوچ کیشی اول قلندردن گؤردی کیم، اول قارانغو گئجه ده شیخون قصدینه یوز اوردیلار. شیخ صفی‌الدین همان کیم آنلاری گؤردی، دئدی کیم، اولمایا کیم، شیخ زاهدی اوخلایالار و اول ساعت شیخ زاهد قدمگاه اوستینه اوتورموش ایدی. شیخ صفی‌الدین اؤزینی آنا قالخان ائدوب اؤز گؤوده‌سی آنا فدا ائیله‌دی. قلندرلر چون حال بؤیله گؤردیلر، مجال بولمایوب، اومیدسیز قاییتدیلار.[۸]"
منبعده وئریلن معلوماتدان معلوم اولور کی، شیروانشاه‌لار حتّی شیخه قارشی سوی-قصد تشبوثو گؤسترمیش، لاکین ایستک‌لرینه نایل اولا بیلمه‌میشدیلر.
شیخ زاهد گیلانی 1301-جی ایلده وفات ائتمیش و سییاوورددا دفن اولونموشدور. سییاووردو سو باسدیغینا گؤره شاه اسماعیل ختایی‌نین باباسی و شیخ زاهدین یئزنه‌سی (قیزی‌نین اری) شاه صفی‌الدین اونون قبرینی اورادان هیلکرانا کؤچورولموشدو. او واختدان دا عالیمه حؤرمت علامتی اولاراق هیلکران شیخکران آدلاندیریلمیشدیر.
منبع‌لرده شیخ زاهد گیلانی‌نین موریدلری‌نین سایی 100.000 نفر اولاراق قئید اولونور.[۹]
صفی‌الدین 25 یاشیندا اولارکن هلیکرانا (لنکران شهری یاخین‌لیغیندادیر) گئده‌رک شیخ زاهد گیلانی ایله گؤروشور و اونون موریدی اولاراق، مورشیدیندن بیلیک، معریفت اؤیره‌نیر و عیرفانین اینجه‌لیک‌لرینه، گیزلی سیرلرینه یئترینجه بلد اولور. صفی‌الدین عؤمرونون 25 ایلینی شیخ زاهد گیلانی نین خیدمتینده کئچیره‌رک مورشیدی‌نین قیزی بی‌بی فاطمه ایله ائوله‌نیر و بورادا گیلک دیلینی ده اؤیره‌نیر. هله شیخ زاهد گیلانی‌نین ساغلیغیندا اونون جانیشینی تعیین ائدیلن شیخ صفی‌الدین چوخ کئچمیر کی، اردبیله قاییدیر و بورادا 35 ایل عرضینده "دارالارشاد" آدلی خانگاها رهبرلیک ائدیر، صفویه طریقتی‌نین قوروجوسو، باشچیسی کیمی فعالیت گؤستره‌رک چوخلو سایدا عیرفان اهلی تربیه ائدیب یئتیشدیریر.[۱۰] شیخ صفی حتّی شیخ زاهد گیلانی طرفیندن تصووّفون خوراسان مکتبینی ایزله‌مک اوچون یؤنلندیرمیشدی.[۱۱] [۱۲]
ائلخانی حؤکمداری قازان خان (1295–1304) شیخ زاهد گیلانینی زیارت ائده‌رک اونا بؤیوک احتیرام گؤسترمیشدی. بو فاکت شیخ زاهد گیلانی‌نین ده او دؤورده بؤیوک نوفوذ و کرامت صاحیبی اولدوغونو گؤستریر.[۱۰] بو گؤروش باره ده صفوت-الصّفادا بئله معلومات وئریلمیشدیرː
"بیر قاتلا سولطان قازان (ر.ح.) گیلانون سولطانی ملیک احمدی دوتدوروب زنجیرله‌دی. ملیک احمد حضرت شیخ زاهددن شفاعت قیلماغا ایلتیماس قیلدی. شیخ زاهد شیخ صفی‌الدینی اؤز اوغلی ایلن، شیخ‌زاده جماالدین علی، سولطان قازان یانینا شفاعت ایچون گؤندردی. سولطان قازان آنلارون شفاعتین قبول ائدوب، ملیک احمدی زنجیردن آزاد قیلدی. ایتیفاقاً اول وقتده بیر شیخ آدلی کیشی وار ایدی کیم، اول همان بو شیخ‌لیغ آدی ایلن مغرور اولوب، اؤزینی مؤعتبر و موقررّ ساغینوردی. امیر قوتلوغ‌شاه کیم، بگلربگی ایدی، آنون جانیبین رعایت قیلوردی و سولطان قازان چون شیخ زاهدون موریدی ایدی، حضرت شیخون جانیبین ساخلار ایدی... ایسلام پادشاهی قازان سولطان محمود، شیخی زیارت قیلماغا عزم ائتدی. یولدا گئدرکن بگلری دؤولت ارکانینا دئدی کی، بیر نیت ائده‌لیم، اگر شیخ اول ائتدوگیمیز نیّت‌لری ظوهورا گتوره، شیخون کرامات‌لاریندان اولا. هر بیری بیر نیت ائتدیلر آیرو-آیرو. سولطان قازان دئدی: «من اوچ نیت ائیله‌دیم، سیز منوم ایلن مووافیقت ائیله‌نیز. بیری اول کیم، همان کیم شیخون حوضورینه موشرّف اولاوز، شیخ زاهد، منصور حلاجون* سؤزینی سؤیله‌یه کیم، بیتون خلاییق آنون حقّینه گرچک ایله یالان سؤزلر سؤیلرلر، حقیقتون بیزه بیلدورسون. ایکینجی نیت اول کیم، عدل ایله اینصافدان سؤزلر سؤیله‌یه. اوچونجی نیت اول کیم، موطهر اگنیندن کؤنلگین چیخاروب مانا گئیدور». بگلر قامو بو نیت ایلن مووافیقت قیلدیلار. آما چون سولطان قازان، شیخون حوضورینه یئتدی، شیخ آنون ایچون آیاغا قالخدی و اول وقت شیخون ظاهیر باصیره‌سی عاجیز اولمیش ایدی. سولطان شیخون موبارک الینی الینه آلوب، سولطانون گؤوده‌سی تیترمگه دوشدی. موغول دیلی ایله قوتلوغ‌شاه بگه دئدی: «بو کیشی تانرینون گرچکی‌دیر. ندن کیم، هر کیمون الینی دوتاردوم، آنون الی تیترمگه دوشردی. ایمدی آنون الی چون منوم الومه یئتدی، منوم الوم تیتره دی."[۱۳]"
هولاکولارلا شیخ زاهدین موناسیبت‌لرینه دایر بعضی تدقیقاتچی‌لار طرفیندن ماراقلی ایدیعالار دا ایره‌لی سورولور. بئله کی، ییلماز کارادنیز یازیر کی، " شیخ زاهد گیلانی، موغول‌لارین مادّی یاردیم و حیمایه‌سی عوضینده تورکلر و فارسلار آراسیندا موغول آغالیغی نین ضرورتینی تلقین ائتمیشدیر".[۱۴]
صفوی حؤکمدارلاری اولو بابالاری اولان شیخ زاهدین مقبره‌سینی دفعه لرله زیارت ائتمیش، اونو تعمیر ائتمیشلر. 1478-جی ایلده شاه اسماعیل ختایی‌نین آتاسی شیخ حیدر (1460–1488) بیر نئچه نفر ماهیر بنّا و نجّارلا گلیب مقبره ایله گونبزی تعمیر ائتدیرمیشدیر. شاه اسماییل ختایی (1487–1524) 1500-جی ایلده، 1-جی شاه عباس (1587–1629) ایسه 1609-جو ایلده بورانی زیارت ائتمیشدیلر.[۱۵]
توربه ده شیخ زاهدین آدینا باش‌داشی یوخدور. ای.عظیم‌بیگووا گؤره اونون قبری‌نین اوستو تاختا یئشیکله اؤرتولموشدو.
اتک یازی‌لار[دَییشدیر]
- ^ Musalı N. "Şeyh Safi Velâyetnâmesi: Tahkiki ve Transkripsiyonu", Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Sayı: 84. Ankara, 2017, s.168
- ^ The Encyclopaedia of Islām: 4. cilt, 1. sayı, Brill, 1934, s. 57: "…Tadj al-Din Ibrahim b. Rawshan Amir b. Babil b. Shaikh Bundâr al-Kurdi al-Sandjani of Gilan…"
- ^ Ensiklopedia sejarah Islam, 3. cilt, Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia, 1986, s. 1207: "Sehikh Zahid Taj al-Din Ibrahim b. Rawshan Amir b. Babil b. Sheikh Bundâr al-Kurdi al-Sanjani …"
- ^ Doç. Dr. Süleyman Gökbulut, "İbrahim Zahid Gilanî Üzerine Bir İnceleme", Sûfî Araştırmaları — Sufi Studies, Sayı 13, s. 50
- ^ Serap Şah, Safvetü's-Safâ'da Safiyyüddîn-i Erdebîlî'nin hayatı, tasavvufi görüşleri ve menkibeleri, Doktora tezi Arxivləşdirilib 2021-01-28 at the Wayback Machine, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü / Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Tasavvuf Bilim Dalı, İstanbul 2007, s. 30–31, s.66, s.340
- ^ Şeyx Səfi Təzkirəsi. Səfvətüs-səfanın XVI əsr türk tərcüməsi. Bakı: Nurlan, 2006, s. 135 Archived 2020-01-10 at the Wayback Machine. (elektron variant)
- ^ Şeyx Səfi Təzkirəsi. Səfvətüs-səfanın XVI əsr türk tərcüməsi. Bakı: Nurlan, 2006, s. 59 (elektron variant). آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2020-01-10. یوْخلانیلیب2021-11-10.
- ^ Şeyx Səfi Təzkirəsi, s. 91-92. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2020-01-10. یوْخلانیلیب2021-11-10.
- ^ Zabit, "Zuhur-u Silsile-i Safeviye Nokta-i Atıfî der Tarih-i İran", Mishakat, Şumare: 58–59, Bahar ve Tabistan, 1377, s. 60
- ^ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ Şeyx Səfi Təzkirəsi. Səfvətüs-səfanın XVI əsr türk tərcüməsi, s. 11. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2020-01-10. یوْخلانیلیب2021-11-10.
- ^ "Hüseyin Mirjafari. Tasavvuf ve Safevilerin döneminde Sufi Kelimesinin anlamındakı aşamalı değişim. Çeviren: Sagıp Atlı//Sûfî Araştırmaları – Mevlânâ Düşüncesi Araştırmaları Derneği, Sayı 5, s.108" (PDF). 2017-09-08 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-11.
- ^ J.S. Trimingham, The Sufi orders in Islam, Oxford 1971, s. 100
- ^ Şeyx Səfi Təzkirəsi. Səfvətüs-səfanın XVI əsr türk tərcüməsi, s. 160. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2020-01-10. یوْخلانیلیب2021-11-10.
- ^ Yılmaz Karadeniz. Safevi Devleti’nin kuruluşu meselesi: kızılbaşların ortaya çıkışı.//Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Sayı 3), s.62. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2021-11-10. یوْخلانیلیب2021-11-10.
- ^ S.Abdullayeva. Azərbaycanın dövlətçilik və mədəniyyət tarixində Lənkəranın yeri və rolu. 525-ci qəzet.- 2015.- 17 noyabr.- S.6.