علی‌عسگر کمال

علی‌عسگر کمال
Ğäliäsğar Kamal
دوْغوم تاریخی	6 دسامبر 1879 قازان روسیه ایمپیراتورلوغو
اؤلوم تاریخی	16 ژوئن 1933 (54 یاشیندا)
میلیت	تاتار
پئشه	یازیچی
تاثیر قویموش	{{{تاثیر قویموش}}}

علی‌عسگر کمال(تاتار: Ğäliäsğar Kamal -Галиәсгар Камал) ؛ (25 دسامبر 1878 - 16 ژوئن 1933)، تاتار یازاری.

  تاتار ادبیات تاریخینده اؤزل‌لیکله تئاتر ساحه‌سینده یئنی‌لشمه و مودرنیزمین اؤنجولوگونو ائتمیش بیر یازاردیر. شوروی سوسیالیست جومهوریت‌لری بیرلیگی دؤنمی تاتاریستان جومهوریتینده ده اثرلری ان چوخ باسیلان یازیچی‌لاردان بیری‌دیر. ایندیکی واختدا تاتار آکادمی تئاتری، تاتار تئاتری نین قوروجوسو اولاراق قبول ائدیلن علی عسگر کمالین آدینی داشیماقدادیر.

یاشاییشی

  1878-جی ایلده قازاندا دوغولدو. آتاسی سیکیرتن کندیندن علی‌اکبر کمال‌الدینوف، آناسی ماسرا کندیندن مَوقییزه(Мәүгыйзә) خانیم‌دیر.

  تحصیل حیاتینا عوثمانیه و خالیدیه مدرسه‌لرینده باشلادیقدان سونرا محمدیه مدرسه‌سینه و اونون یانینداکی روس مکتبینه داوام ائتدی. شاگیردلیک ایل‌لرینده اوخودوغو تاتار یازیچی‌لاری موسا آق‌ییگیت‌زاده، ظاهر بیگی‌یئف و قیّوم ناصری‌نین اثرلری ایله اسماییل قاسپیرالی‌نین ترجومان قزئتی ادبیاتا اولان ماراقینی آرتیردی. یای آیلاریندا آتاسی ایله بوتون روسیه و یابانجی اؤلکه‌لردن تاجیرلرین گله‌رک مال‌لارینی ساتدیقلاری مکرجه سرگی‌سینه گئده‌رک بیر چوخ اصنافین گونده‌لیک حیات‌لارینی و چتینلیک‌لرینی یاخیندان موشاهیده ائتمه ایمکانی تاپدی. مکرجه‌ده اولدوغو سیرادا اویون یازما هو سی یاراندی. قازانا دؤندوکدن سونرا تئاتر ایله ماراقلاندی.  

  ایلک اثری "بخت‌سیز ایگید" 1899-جو ایلده باسیلدی. اونو، عئینی ایل نوماییش اولونان "اوچ بدبخت" ایزله‌دی. کلاسیک روس اثرلری ایله عوثمانلی تئاتر یازارلاری‌نین اثرلرینی تاتارجایا  ترجومه ائتدی. تئاتر ایله مشغول اولماسینی ایسته‌مه‌ین عاییله‌سی اونو صادق حاجی هئیبولین آدلی تاجیرین قیزی بی‌بی‌عایشه ایله ائولندیردی و دین ایله علاقه‌دار کیتاب‌لارین ساتیلاجاغی بیر نشریات آچماسینا قرار وئردیلر. علی‌عسگر کمال، 1901-جی ایلده معاریف آدلی نشریاتی آچدی. بو کیتاب‌ائوی صنعت فعالیت‌لری اوچون بیر پیلله اولدو. بیر مودت سونرا نشریاتی فرقلی نشرلرله زنگینلشدیرمک اوچون ایستانبولا گئتدی. نامق کمال باشدا اولماق اوزره قاباقجیل یازیچی‌لارلا تانیش اولدو؛ اثرلرینی ییغیب اوخوجولارلا چاتدیرماق اوزره نشریاتینا گتیردی.   

علی عسگر کمال، قازانا دؤندوکدن سونرا " ترقّی" آدلی بیر قزئت چیخاردی و معاریف نشریات واسیطه‌سیله شاگیردلر آراسیندا پایلانماسینی تأمین ائتدی. 1905 ایلی اینقلابیندان سونرا سوسیال دموکرات پارتیانین چیخاردیغی بروشورالار و بیلدیری‌لر یئنه معاریف نشریات طرفیندن باسیلاراق قازانین بوتون مدرسه‌لرینده پایلاندی. بو ایلک تجروبه‌نین آردیندان 1906دا بیر قازان موللاسی ایله" آزات" آدلی قزئتی چیخارماغا باشلادی. "آزات"، محکمه قراری‌ ایله باغلانیلدیسا دا علی عسگر "آزات خالیق" آدی ایله نشری داوام ائتدیردی و قزئت، سول فیکیرلی بیر نشر کیملیگی قازاندی. 15. ساییدا‌کی  باش مقاله‌سی سبب ایله علی عسگر کمال حاقیندا ایدیعا آچیلدی، قزئتین باغلانیلماسینا و اؤزونون بیر آی حبس جزاسی آلماسینا  قرار وئریلدی. پول جزاسی اؤده‌یه‌رک حبسدن خیلاص اولان علی عسگر کمال، قزئتی باغلانینجا "قازان موخبیری" قزئتینده یازماغا باشلادیسا دا قزئت رهبرلیگی ایله آنلاشیلمازلیغی دوشدو و هادی مفصودی طرفیندن چیخاریلان "اولدوز" قزئتینه کئچدی.

  1908ده عبدالله توکای ایله بیرلیکده "یئشین"، اونون باغلانیلماسیندان سونرا" یالت-یولت" آدلی یومور درگیسینی چیخاردی. یومور یازی‌لاری یانیندا کاریکاتورالار چکدی. بو درگی‌لر یولویلا داها گئنیش کوتله‌لره چاتدی. بو درگی‌لرین نشری، مؤوجود رهبرلیگی و ایجتیماعی قورولوشو تنقید ائدن یازی‌لار اوزرینه دایاندیریلدی. بونون اوزرینه علی عسگر کمال، "اولدوز" قزئتینه کئچدی. معاریف نشریاتیندان تامامیله آیریلیب یالنیز اویون یازیچی‌لیغی ایله مشغول اولماغا باشلادی.  

  نامق کمالین "قیزقانیچ بالا" آدییلا 1900-جو ایلده تاتار دیلینه ترجومه ائتدیگی "زاواللی چوجوق" پیئسی، یوکسک تحصیلده اوخویان تاتار گنجلری طرفیندن 1906-جی ایلده صحنه‌یه قویولدو. علی عسگر کمال، بو پیئسین ترتیب ائدیلمه‌سییله شخصاً ماراقلانمیشدیر. پیئسین آفیشالارینی دا اؤز ال‌لرییله حاضیرلادی. اثر، تاتار دیلینه ترجومه ائدیلن بیر باشقا تورکجه اویون اولان "غییشیق بلاسی" آدلی اویون ایله بیرگه، صحنه‌یه چیخان ایلک تاتار دیلینده اویون اولدو.   

  یازار 1905دن سونرا، "بخیت‌سیزییگیت" و "اوچ بدبخیت"-ی  یئنی بیر یاناشما و تکنیکله یئنیدن یازدی. 1908ده ایلک کومدی‌سی "بیرینچی" تئاتری و 1909دا "بولئک اوچین"-ی قلمه آلدی. آردیندان 1910-جو ایلده "اوُیناش" آدلی دراماسینی یازدی و اثر سیّّار تئاتر بیرلیگی طرفیندن علی عسگر کمالین یؤنتمنلیگینده اویناندی. او ایل، علی عسگر کمالین قارداشی عبدالله کمال دا سیّار بیرلیگی ایله صحنه‌یه چیخاراق اویونجولوغا باشلادی.   

  علی عسگر کمال 1911-جی ایلده اولدوز درگیسی‌نین موخبیری اولاراق ایستانبولا گئتدی، قزئتینه بالکان ساواش‌لاری ایله علاقه دار یازی‌لار گؤندردی. آنجاق چوخ سرت کئچن قیش سببی ایله خسته‌لندی و ایفلیج کئچیردی. قازانا گئری دؤندوکدن سونرا اوزون مودت موعالیجه گؤردو.

    اوکتوبر اینقیلابیندان سونرا "ائش"،" ائشچی"،"قیزیل"، "کؤرئشچی" کیمی کومونیست قزئت‌لرده چالیشاراق شعیرلر یازدی. 1918-جی ایلده ایلک شوروی تاتار تئاتری نین قورولماسی‌یلا بیرلیکده، بو تئاتر طرفیندن تشکیل ائدیلن فعالیت‌لرین، سوسیالیزمین اسپیکرلیگینی ائتمه‌سی اوچون لازیملی اینفراستروکتورو مؤحکمه ایشینی بوینونا گؤتوردو. اویون‌لار یازماغا و ترجومه‌یه داوام ائتدی. آیریجا تاتار ادبیات تاریخینده فولکلوردان فایدالانالاراق حاضیرلانمیش ایلک لیبرتو اولان " قوُرسون، بالام، بو قالا " نی یازدی. اؤزو ده زامان زامان کیچیک رول‌لاردا اوینادی.

حیات‌یولداشی بی‌بی‌عایشه‌نی 1918ده ایتیردی. آلتی اوشاق صاحیبی اولدوغو بو ائولی‌لیگین آردیندان ایکینجی ائولی‌لیگینی اسما خانیم ایله ائتدی و بو ائولی‌لیکدن ده دؤرد اوشاق صاحیبی اولدو. اوشاق‌لاریندان دؤردونو اوشاق یاشدا ایتیرمیش، اوچ اوغولو دا گنجلیک‌لرینده دؤیوشده اؤلموشلر.  علی عسگر کمال، 16 ژوئن 1933ده قازان یاخینلاریندا اؤلدو.

اویون‌لاری

• بخیت‌سیز ایگیت (بخت‌سیز ایگید، قازان 1900؛1907ده  گئنیش‌لتیره‌رک بئش پرده‌لیک بیر درام حالینا گتیریلدی)
• قیزقانیچ بالا (زاواللی چوچوق، قازان 1900، ایلک اولاراق باغچاسارای-‌دا[1901]، داها سونرا قازان و آذربایجان‌دا صحنه‌یه چیخدی.
• اوچ بدبخیت (اوچ بدبخت،‌قازان 1900)
• بیرینچی تیاتر (بیرینجی تئاتر، قازان 1908)
• بولئک اوچین (هدیه اوچون، قازان 1909)
• بنکروْت (ایفلاس، قازان 1912)
• دجّال (قازان 1912)

• قاینیش (قایین، قازان 1913)
• بیزنینگ شهرنینگ سیرلری (بیزیم شهرین سیرلاری، قازان1913)
• اؤیله‌نم... نیک‌ اؤیلندیم (ائولنه‌‌م..نییه ائولندیم، قازان 1915)
• کؤندش (یولداش،‌قازان 1918)
• حافیزالام ایرکم (قازان 1929)
• اوچ توْرمیش (اوچ حیات،‌قازان 1933)