آذربایجان–ایسراییل موناسیبتلری
آذربایجان–ایسراییل موناسیبتلری — آذربایجان جومهوریتی ایله ایسراییل آراسینداکی مؤوجود ایکی‌طرفلی علاقه لر. آذربایجان و ایسراییل 1992-جی ایلدن بری سیخ امکداشلیق ائدیر.[۱] آذربایجان، ایسراییل ایله ایکی‌طرفلی ایستراتژی و ایقتیصادی علاقه‌لری اینکیشاف ائتدیرن آز سایلی موسلمان اؤلکه‌سیندن بیری‌دیر. پرزیدنت الهام علی‌یئفین ایسراییلین باش وزیری بنیامین نتانیاهو ایله گؤروشونده علی‌یئف آذربایجاندا یاشایان یهودی ایجماعسی‌نین اؤلکه‌لر آراسیندا ایکی‌طرفلی موناسیبت‌لرین اینکیشافینداکی فعال رولونو یوکسک قییمتلندیردی.
تاریخی
[دَییشدیر]
18 اوکتوبر 1991-جی ایلده آذربایجان مجلیسی‌نین اعلانی ایله موستقیل‌لیک برپا ائدیلدی و 1991-جی ایلین نوامبریندا تورکیه اونو رسمی اولاراق تانییان ایلک دؤولت اولدو.[۲]25 دسامبر 1991-جی ایلده ایسراییل آذربایجانین موستقیل‌لیگینی رسماً تانیدی و بونو ائدن ایلک دؤولت‌لردن بیری اولدو. 7 آوریل 1992-جی ایلده دیپلوماتیک علاقه‌لر قورولدو.[۳]داغلیق قاراباغ موناقیشه‌سی زامانی ایسراییل آذربایجانا سیلاح و توپخانا تأمین ائتمیشدیر.[۴]ویکیلکس سایتیندا یاییملانان 2009-جو ایله عایید آمریکا دیپلوماتیک سندلرینده آذربایجان پرزیدنتی الهام علی‌یئفه ایستینادن دئییلیر کی، ایکی اؤلکه آراسیندا موناسیبت‌لر بوز‌قایاسی کیمی‌دیر: "اوندا دوققوزو گؤرونمه‌ین طرفدیر " .[۵][۶] 2010-جو ایلین ژوئیه آییندا هیلاری کلینتونون باکی‌یا سفریندن قیسا مودت سونرا آمریکا یهودی کومیته‌سی‌نین ایجراچی دیرکتورو دوید هاریس آذربایجانی زیارت ائتدی. قبول زامانی هاریس آذربایجانین مدنی، ایستراتژی و سیاسی اهمیت داشیدیغینی سؤیله‌میشدیر.[۷]2017-جی ایلین ژانویه‌سینده بنجامین نتانیاهونون باکی‌یا سفریندن سونرا آمریکا یهودی کومیته‌سی نین ایجراچی دیرکتورو جان شاپیرو آذربایجانا سفر ائتدی. قبول زامانی شاپیرو آذربایجان، آمریکا و ایسراییل آراسیندا کونستروکتیو طرفداشلیغین بؤیوک اهمیته مالیک اولدوغونو سؤیله دی.[۸]2016-جی ایلین دسامبریندا آذربایجانی زیارت ائدن باش وزیر بنیامین نتانیاهو: " آذربایجانلا موناسیبت‌لر چوخ یاخیندیر. بو سفردن سونرا داها دا یاخشی اولاجاقلار. " دئمیشدیر.[۹]
آذربایجان، اساسا باکی‌دا و قوبا رایونونداکی قیرمیزی قصبه‌ده یاشایان تخمیناً 30.000 یهودی‌نین وطنی‌دیر.[۱۰] داغ یهودی‌لری 1500 ایله یاخیندیر آذربایجاندا یاشاییرلار. ایسلام خیلافتی‌نین یورویوشو زامانی عرب‌لر بیر یهودی قبیله‌سینی باکی نین محلّه‌لرینده یئرلشمیشدیلر. 1730-جو ایلده یهودی‌لره قوبادا یاشاییش و مولکیت حوقوق‌لارینا رسمی اولاراق ایجازه وئریلدی.[۱۱] داها چوخ باکی‌دا یاشایان 5000-ه یاخین اشکنازی یهودیسی وار. شوروی ایتتیفاقیندا ایلک یهودی سوچنوت مکتبی 1982-جی ایلده باکی‌دا آچیلمیشدیر.
2017-جی ایلین آوریل آییندا ایسراییل ایله آذربایجان آراسیندا دیپلوماتیک علاقه لرین قورولماسی‌نین 25-جی ایل‌دؤنومو قئید اولوندو.[۱۲][۱۳] بو موناسیبتله بنیامین نتانیاهو الهام علی‌یئفه تبریک مکتوبو گؤندرمیشدیر:
"ایسراییل آذربایجان جومهوریتی‌نین موستقیل‌لیگینی تانییان ایلک دؤولت‌لردن بیری اولماسی ایله فخر ائدیر. اؤتن 25 ایل عرضینده اؤلکه‌لریمیز آراسیندا یهودی و آذربایجان خالقلاری نین صمیمی دوستلوغونا اساسلانان مؤحکم موناسیبت‌لر قورولوب... دینی و اتنیک چکیشمه‌لرین چوخ اولدوغو بیر دؤورده آذربایجان دینلرآراسی و مولتی‌کولتورال هارمونی‌‌‌نین نومونه‌سی‌دیر. آذربایجان کیمی، ایسراییل ده غئیری-ثابیت بؤلگه‌ده ثابیت‌لیگین و تولرانت‌لیغین مایاکی‌دیر. اوزلشدیگیمیز چتینلیک‌لره باخمایاراق، اؤلکه‌لریمیز اینکیشاف ائدن ایقتیصادیات، فیراوان و صولح‌سئون جمعیت قورماغا نایل اولوبلار. بنیامین نتانیاهو [۱۴] "
ایسراییل-آذربایجان علاقه‌لری 1990-جی ایللرین اول‌لریندن اعتیباراً مؤحکملنمیشدیر. علاقه‌لر 1997-جی ایلین آقوستوندا ایسراییلین باش وزیری بنیامین نتانیاهونون باکی سفری زامانی یئنی بیر مرحله‌یه قدم قویدو. او واختدان بری ایسراییل آذربایجانلا داها سیخ علاقه‌لری اینکیشاف ائتدیریر و آذربایجان سیلاحلی قووّه‌لری‌نین مودرنلشدیریلمه‌سینه کؤمک ائدیر. ایسراییل اوردوسو آذربایجانا دؤیوش مئیدانی آویاسیا، توپخانا، تانک علئیهینه و پیادایا قارشی سیلاح‌لارین اساس تجهیزاتچی‌لاریندان بیری‌دیر.[۱۵] [۱۶]
2009-جو ایلده ایسراییل پرزیدنتی شیمون پرز آذربایجانا سفر ائتدی و ایسراییل شیرکتی Aeronautics Defence Systems شیرکتی‌نین باکی‌دا کارخانا اینشا ائده‌جگینی اعلان ائتدی.[۱۷]
2010-جو ایلده آذربایجان پرزیدنتی الهام علی‌یئف اؤلکه‌نین بین الخالق هاوا لیمان‌لاریندا ویزا وئریلمه‌سینی قاداغان ائدن بیر فرمان ایمضالادی. ایسراییل و تورکیه وطنداش‌لاری بو یئنی قانوندان تاثیرلنمه‌ین یئگانه ایکی اؤلکه ایدی.[۱۸]
2016-جی ایلده ایسراییل مودافیعه وزیری آویقدوْر لیبرمان آوریل دؤیوش‌لرینده آذربایجانی دستکله‌میش و بونو " تامامیله حاقلی " آدلاندیردیرمیشدیر.[۱۹]
دونیا یهودی کونگره‌سی‌نین نوماینده هئیتی 2016-جی ایلین سپتامبر آییندا آذربایجانا سفر ائتدی. آذربایجان پرزیدنتی الهام علی‌یئفله دانیشیق‌لار زامانی ایسراییل و یهودی ایجماعسی ایله " علا " موناسیبت‌لره وورغو ائدیلدی.[۲۰][۲۱]
2016-جی ایلین دسامبریندا ایسراییلین باش وزیری بئنیامین نتانیاهو باکی‌یا رسمی سفر ائتدی. سفر زامانی " ایسراییل ایله آذربایجان آراسیندا موکمّل موناسیبت‌لر و ایستی دوستلوق‌لار مؤوجوددور " دئمیشدیر.[۲۲] سفر زامانی نتانیاهو شهیدلر خیابانینی زیارت ائده‌رک آذربایجان شهیدلرینه احتیرامینی بیلدیردی.[۲۳]او، همچنین Xabad-Or-Avner تحصیل مرکزینده یئرلی یهودی ایجماعسی ایله گؤروشموش و طلبه‌لر قارشیسیندا چیخیش ائتمیشدیر.[۲۴][۲۵]آذربایجان پرزیدنتی الهام علی‌یئفین و ایسراییلین باش وزیری بئنیامین نئتانیاهونون مطبوعاتا وئردیگی آچیقلامالار دا ایکی اؤلکه‌نین ایکی‌طرفلی امکداشلیغیندان ممنون اولدوغونو گؤستردی. [۲۶][۲۷]
2016-جی ایلین دسامبریندا هاوا ساحه‌سینده امکداشلیق اوزره آذربایجان-ایسراییل حؤکومت‌لرآراسی موقاویله ایمضالاندی.[۲۸]
2017-جی ایلین مارس آییندا ایقتیصادیات، کند تصروفاتی و توریزم ساحه‌لرینده ایقتیصادی امکداشلیغی درینلشدیرمک اوچون ایسراییلین آذربایجانداکی سفیری طرفیندن بیر نئچه بؤلگه‌وی تور کئچیریلدی.[۲۹]2017-جی ایلین آوریلینده ایکی اؤلکه آراسیندا ایکی‌قات وئرگی‌توتما لغو ائدیلدی.[۳۰]
19 سپتامبر 2017-جی ایل تاریخینده بمت باش آسامبلیسی‌نین 72-جی اوتورومونداا چیخیشی زامانی نتانیاهو ایکی اؤلکه آراسینداکی امکداشلیغین بؤیومه‌سیندن بحث ائتدی.[۳۱]
2019-جو ایلین ژانویه آییندا آذربایجان دؤولت سرحد خیدمتی ایسراییلین Elbit Systems شیرکتیندن Sky Striker دروْنو آلیب. بونونلا دا آذربایجان Sky Striker-ین ایلک خاریجی آلیجیسی اولدو. [۳۲]
امنیت
[دَییشدیر]ایسراییلین سفیری ائیتان نائه ایله 2001-جی ایلین اوکتوبریندا کئچیریلمیش گؤروشدن سونرا آذربایجانین او زامانکی پرزیدنتی حیدر علی‌یئف، بین الخالق ترروریزمله موباریزه‌ده ایکی اؤلکه نین عئینی مؤوقعده اولدوغونو بیلدیرمیشدیر. ایسراییل کشفیاتی، بؤلگه‌ده‌کی آشیری تشکیلات‌لار اولاراق گؤردوکلری باره ده معلومات توپلاماغا کؤمک ائدیر. قروپ‌لاردان بیری اولان ایسراییل دؤولتینی محو ائتمک ایسته‌ین حزب‌التحریر هم قودسو، هم ده باکینی تهدید ائدیر. حزب‌التحریرین آذربایجاندا بیر نئچه یوز عوضوو اولدوغو تخمین ائدیلیر. بو عوضولردن بیر نئچه‌سی آذربایجان حوقوق-موحافیظه اورقان‌لاری طرفیندن توتولاراق موحاکیمه اولونوب.[۳۳]
2008-جی ایلده تایلند وژاپون سفیرلیک‌لری ایله بیرلیکده هوندورمرتبه‌لی بیر بینادا یئرلشن ایسراییلین باکی‌داکی سفیرلیگینی بومبالاماق پلانی‌نین قارشیسی آلیندی. ایکی حزب‌الله عوضوو 2009-جو ایلین مئی‌ینده بو جهد اوچون موحاکیمه اولوندو.[۳۴]
2012-جی ایلده ایسراییل و آذربایجان آراسیندا Israel Aerospace Industries -ین آذربایجانا 1،6 میلیارد دولارلیق پیلوت‌سوز طیاره و زنیت و راکتدن مودافیعه سیستم‌لری ساتاجاغی بیر موقاویله ایمضالاندی.[۳۵]
بعضی آنالیتیک‌لر هم ایسراییلین هم ده آذربایجانین ایرانی بیر تهلوکه اولاراق گؤردوکلرینی دوشونورلر. آذربایجان ایران ایسلامچی‌لاری‌نین تاثیریندن قورخور، لاکین ایران دا آذربایجاندان قورخور، چونکی 18 میلیونا قدر اتنیک آذربایجانلی ایراندا یاشاییر. دیگر طرفدن، آذربایجان تورکیه ایله سیخ علاقه‌لره مالیکدیر و 2006-جی ایلدن سونراکی دؤورده ایسراییل-تورکیه موناسیبت‌لری‌نین پیسلشمه‌سی آذربایجانین ایسراییل ایله موناسیبت‌لرینه عکس تاثیر گؤستره بیلر.[۳۶]
2012-جی ایلین فوریه‌سیندن ایران، آذربایجانی ایسراییلین موساد کشفیات تشکیلاتی طرفیندن آنتی-ایران فعالیت‌لرینه کؤمک ائتدیگی اوچون تنقید ائتدی. بیر نئچه هفته سونرا آذربایجان ایسراییلین و آمریکانین آذربایجانداکی هدفلرینه قارشی هوجوما حاضیرلاشان ایرانین حاضیرلادیغی 22 شوبهه‌لینی حبس ائتدی.[38] 2012-جی ایلین مارس آییندا Foreign Policy درگیسی ایسراییل حربی هاوا قووّه لری نین ایرانین اتوم برنامه‌سینه قارشی هاوا ضربه لری اوچون ایران سرحدیندن 500 کم مسافه ده یئرلشن سیتالچای حربی هاوا بازاسینی ایستیفاده ائتمگه حاضیرلاشدیغینی بیلدیردی.[۵]
تیجارت
[دَییشدیر]ایسراییل ایله آذربایجان آراسیندا ایقتیصادی امکداشلیق خئیلی آرتماقدادیر. 1990-جی ایللرین اول‌لرینده آذربایجان صنایع ساحه‌لرینی تنظیمله‌دیکدن و ایقتیصادیاتینی سربستلشدیردیکدن سونرا ایسراییل شیرکت‌لری آذربایجان بازارلارینا نوفوذ ائتدیلر.[۳۷]بیر چوخ شیرکت خیدمت صنایع‌سینه یاتیریم یاتیردی. بیر نومونه، ایسراییلین اساس تلکومونیکاسیون تمیناتچیسی اولان بزِقدیر. 1994-جو ایلده تیجارت موقاویله تندری ایله ایله بزِق تلفون عملیات سیستمی‌نین بؤیوک بیر حیصه‌سینی ساتین آلدی.[۳۸]
اتک‌‌یازی‌لار
[دَییشدیر]- ^ "News.Az – Azerbaijan, Israel to continue 'to forge strong friendship'". آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2020-02-16. یوْخلانیلیب2022-11-27.
- ^ Nichol, James P. Diplomacy in the Former Soviet Republics. Praeger/Greenwood. 1995. 150. ISBN 0-275-95192-8.
- ^ Lenk, Arthur. "15th anniversary of Israel-Azerbaijan diplomatic relations" (PDF). Ministry of Foreign Affairs of Israel.
- ^ "Archived copy"
- ^ ۵٫۰ ۵٫۱ Perry, mark. "Israel's Secret Staging Ground".Foreign Policy.
- ^ "İsrail deyir ki, Azərbaycanın nə dediyi yox, nə etdiyi önəmlidir". BBC News Azərbaycanca (az.).
- ^ "İlham Əliyev Amerika Yəhudi Komitəsinin icraçı direktorunu qəbul etmişdir"
- ^ "Azerbaijan-US-Israel partnership very important (exclusive)". Trend.Az (rus).
- ^ "PM Netanyahu meets with members of the Azerbaijan Jewish community and visits Martyrs Lane memorial site"
- ^ "Azerbaijan Virtual Jewish History Tour" (ingilis). Jewish Virtual Library. J.
- ^ "Jerusalem of the Caucasus". Visions of Azerbaijan Magazine (ingilis).
- ^ "Israel and Azerbaijan: Celebrating 25 Years of Friendship — Jewish Journal". Jewish Journal.
- ^ "Celebrating 25 years of Azerbaijan-Israel Relations". The Jerusalem Post | JPost.com.
- ^ "İsrail Dövlətinin Baş naziri Benyamin Netanyahudan".
- ^ "Good Relations between Azerbaijan and Israel"
- ^ Jane's Defence Weekly, October 16, 1996
- ^ Ora Coren. "Aeronautics to build plant in Azerbaijan".
- ^ Ora Coren. "Aeronautics to build plant in Azerbaijan".
- ^ "Avigdor Lieberman: Azerbaijan's position in Karabakh conflict justified".
- ^ "'Excellent relations with Jewish community and Israel,' Azerbaijan's president tells WJC delegation".
- ^ "Ronald Lauder: I highly appreciate respectful and warm attitude of Azerbaijani people and Azerbaijani leadership towards Jewish community" (ingilis).
- ^ "Netanyahu: Israel, Azerbaijan enjoy excellent relations" (ingilis)
- ^ "Israeli Prime Minister visits Alley of Martyrs in Baku" (ingilis).
- ^ "PM Netanyahu Meets with Jewish Community in Baku".
- ^ "PM Netanyahu Meets with Jewish Community in Azerbaijan".
- ^ "Statements by PM Netanyahu and President of Azerbaijan Ilham Aliyev".
- ^ "Statements by PM Netanyahu and President of Azerbaijan Ilham Aliyev".
- ^ "Azerbaijan, Israel agree on air communication". AzerNews.az.
- ^ "Israeli envoy tours regions to deepen economic cooperation". AzerNews.az.
- ^ "Azerbaijan, Israel abolishing double taxation". Trend.Az (rus).
- ^ "FULL TEXT: Netanyahu's Address to UN General Assembly". Haaretz (ingilis)
- ^ "Azerbaijan purchases kamikaze drones from Israel". AzerNews.az (ingilis).
- ^ Swietochowski, Tadeusz. Azerbaijan: The Hidden Faces of Islam. 2002. səh. 75.
- ^ "Israeli Embassy Bombing Foiled – Defense/Middle East – News – Arutz Sheva". Arutz Sheva.
- ^ Israel signs deal to provide Azerbaijan with $1.6 billion in military equipment Arxivləşdirilib
- ^ Tim Judah. "Israel's front-line in the South Caucasus". The Jewish Chronicle. United Kingdom.
- ^ Bourtman, Ilya. "Israel and Azerbaijan's Furtive Embrace". Middle East Quarterly.
- ^ Perry, Mark. "Israel's Secret Staging Ground". Foreign Policy.