آیریم‌لار
 آیریم لارین دامغاسی | |
| چوْخلی اهالی اولان بؤلگه‌لر | |
|---|---|
| آذربایجان (تاریخی اراضی) ، ارمنیستان | |
| مربوط اولان قومی قروپلار | |
| اوغوز تورکلری |
آیریم‌لار (یاخود ایمی، ائیمی، ائیمیر، ائیمۆر.) — اوغوز خاقان داستانینا گؤره 24 اوغوز بویوندان بیری و محمود کاشغاری‌نین دیوان لغات التورک کیتابینا گؤره 24 اوغوز بویونون 11-سی.[۱][۲]
امیر تئیمور آنکارا ووروشماسیندان (1402) سونرا تورکیه اراضی‌سیندن کؤچوردوگو 50 مین عاییله‌نی داغلیق گنجه‌باساردا، قاراباغ و ارمنیستاندا یئرلشدیرمیش، اونلار سونرالار آیریم آدی ایله تانینمیشدیر. گنجه خانی جاواد خانین ژنرال کنوررینقه یازدیغی مکتوبدا ائیمورلار گنجه خانلیغی‌نین قدیم ائلاتی آدلاندیریلیر. 17. عصرده ائیمورلارین بیر حیصه‌سی ایرانا کئچه‌رک شاهسئون آدلانمیشدیر. [۳]ائیمورلار تورکیه تورکجه‌سی نین،تورک دیلی نین قارا دنیز دیالکتینده دانیشیرلار.ایسلام دینی‌نین سوننی مذهبینه اعتیقاد ائدیرلر.
ائیمور سؤزو ایله باغلی جوغرافی آدلار
[دَییشدیر]تاریخی قاراباغین اراضی‌سینده واختیله مسکون‌لاشمیش تورک منشالی طایفالاردان بیری ده آیریم‌لاردی (بو بؤیوک نسلین داوامچی‌لاری ایندی ده دورور). اونلار داش‌کسن بؤلگه‌سی داخیل اولماقلا آغستافا چایی‌نین حؤوضه‌سینه قدر اراضیده یاشامیشلار. ائیمورلارین اجدادلاری کیچیک آسیا تورکلری(تورکیه تورکلری) اولموشلار.آیری-آیری مکان‌لاردا مسکون‌لاشدیقلارما گؤره اونلارا آیریم دئمیشلر (ق.قاراقاشلی). قازاخ بؤلگه‌سینده قوشقار و کپزداغ اتک‌لرینه کؤچن ائیمورلارین نسیل داوامچی‌لاری ایندی ده یاشاییرلار. 16. عصرده ائیمورلار ایکی حیصه‌یه بؤلونموشلر؛ بیر قیسمی گونئی آذربایجانا کؤچموش و بورادا شاه عباسی دستکله‌دیکلری اوچون "شاهسئون" آدلاندیریلمیشدیر. دیگر قیسمی کؤهنه یئرینده قالیب اونلاردان یئنی نسیل‌لر تؤره‌میشدیر؛ آیریم، ساعاتلی، قازاخلی و یاخود چولاخلی. روسیه ایمپراتورلوغو دؤورونده گنجه بؤلگه‌سی یئلیزاوتپول آدلاندیریلان واختدا بورادا 6 ماحالدا یاشاییردیلار. جاوانشیر اویئزدینده آیریم و ساعاتلی، قازاخدا بویانیس - آیریم، شینیک-آیریم، جاواد اویئزدینده چولاخلی آدلی کندلرده آیریم‌لار یاشاییردیلار. آیریم‌لار طرفیندن امیروار، آجی، بیرکز، دستفور، دامجیلی، زاها دره‌سی، گونئی‌دام کندلری سالینمیشدیر.
ائیمور طایفاسینا منسوب اولان بو آدلا باغلی مئیدانا گلمیش جوغرافی آدلاردان بیری آذربایجانین آغداش رایونونداکی ائیمور کندی‌دیر. قازاخ رایونونداکی قوشچو آیریم، باغانیس آیریم، قبله رایونونداکی بؤیوک امیلی، کیچیک امیلی توووز رایونونداکی موللاآیریم، ارمنیستانداکی آیروم، آیروم مِتس، آیروم پوکر، گورجوستانداکی ایمئرا، ایمیرا، ایمیراسانی (ایمیر حسنلی) کیمی جوغرافی آدلار بو توپونیمین موختلیف واریانت‌لاری‌دیر.
زاقافقازیانین تاریخی توپونیمی‌سینده ده شینیخ آیروم، پولاد آیروم و آیروم آدلی یاشاییش منطقه‌لری اولموشدور.
تورکیه‌نین موعاصیر توپونیمی‌سینده ده ائیمور آدینی داشییان یئتمیش ایکی جوغرافی آدین اولماسی بو طایفانین گئنیش ساحه‌ده ایجتیماعی سییاسی فعالیت گؤستردیگینه دلالت ائدیر. تورک دیل‌لرینه، او جومله‌دن آذربایجان تورکجه‌سینه خاص اولان متاتزا حادیثه‌سینه گؤره ائیمور سؤزونون آیروم (ائیروم) شکلینه دوشمه‌سی طبیعی‌دیر. بئش فونمدن عیبارت اولان بو سؤزون اوچونجو فونمی نین "م" فونمی ایله بئشینجی فونمین - "ر" بیر-بیرینی عوضله‌مه‌سی حادیثه‌سی آشکارلانیر. آیروم (ائیروم) اتنونیمی‌نین ائیموردان عمله گلدیگی ادبیاتدا قئید ائدیلمیشدیر. ائیمور جوغرافی آدی نین ایمئر، ایمیر شکیل‌لری ده گئنیش یاییلمیشدیر. تورکمنیستاندا ایلیالی رایونوندا یاشایان ایمره‌لی (واریانت‌لاری: ایمر، ائمهئلی، آومور) طایفالاری‌نین دا عئینی آیروم طایفاسیندان اولماسی آیدین نظره چارپیر. ایمیر آنتروپونیمی نین تورک‌دیللی آرئالدا یاییلماسی دا موشاهیده اولونور. مولود سلیمانلی‌نین "کؤچ" اثری‌نین قهرمان‌لاریندان بیری نین آدی ایمیردیر و اثر اصلینده ائیمور طایفاسینا حصر اولونموشدور.
محمود کاشغاری‌نین "دیوان لغات التورک" اثرینده اوغوز سؤزونون ایضاحی ایله علاقه‌دار اولاراق ائیمورلارا دایر آشاغیداکی معلومات وئریلیر: "اوغوز تورکلرین بیر قبیله‌سی‌دیر. اوغوزلار تورکمن‌دیر. اونلار ایگیرمی ایکی اوروقدور (نسیلدیر). اونلارین هر بیری‌نین اؤزونه‌مخصوس نیشانی، مال‌لارینا خاص دامغاسی واردیر کی، اوروق‌لاری بو دامغالارا گؤره آییریرلار.
اوغوز اتیمولوژی‌سی باخیمیندان بؤیوک دَیره مالیک اولان "تاریخی–موبارک شاه" دا (1206) دا، دیگر اوغوز طایفالاری ایله یاناشی ائیمورلرین آدی چکیلیر. تورک و موغول طایفالاری حاقیندا گئنیش معلومات وئرمیش رشیدالدین داغ خانین اوغلو اوغوز خانین نوه‌سینه عایید ائتدیگی آدی ائیمور شکلینده قئید ائدیر. عئینی زاماندا بو سؤزون چوخ یاخشی و دؤولتلی آدام معناسینی ایفاده ائتدیگینی بیلدیریر.
ارمنیستان اراضی‌سینده آیریم- نویئمبریان و تومانیان رایون‌لاریندا کند آدلاری، بؤیوک آیریم- تیفلیس قوبرنیاسی‌نین بورچالی قزاسیندا (ایندی ارمنیستانین تومانیان رایونوندا) کند آدی‌دیر. ایمیرلی - ایروان قوبرنیاسی نین ائچمیدزین قزاسیندا کند آدی اولموشدور. "کیچیک قافقازدا و قازاخ قزاسیندا سپه‌لنمیش آیریم‌لار آغساق آیروم، قوشچو آیروم، باقانیس آیروم، دادانیس آیروم، پولاد آیروم و باشقا قول‌لارا بؤلونموشلر"[۴]
اتک یازی‌لار
[دَییشدیر]- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 56
- ^ Большая советская энциклопедия. Третье издание. В 30 томах. Главный редактор: А. М. Прохоров. Том 1: А — Ангоб. Москва: Государственное научное издательство "Большая Советская Энциклопедия", 1969, стр. 278.
- ^ Azərbaycan toponimləri. Ensiklopedik lüğət.. –Bakı: Azərbaycan ensiklopediyası, 1999. -588s.
- ^ Bünyadov Z., Məmmədov H. Irəvan əyalətinin icmal dəftəri. Bakı, 1997