تنگیر اوردو
تنگیر اوْردوْ (قیرغیز: Теңгир Ордо)– یعنی تنگری‌نین خالقی. 2005-جی ایلده قیرغیزیستانین پایتاختی بیشککده قیرغیز میلّت وکیلی داستان ساریقولوف طرفیندن قورولان و تورکچولوگه اساسلانان تشکیلات.[۱] [۲][۳][۴]
حاقیندا
[دَییشدیر]شوروی داغیلاندان سونرا بو رژیمدن قورتولان تورک خالق‌لاری یئنیدن اؤز کؤکلرینی و میلّی شخصیت‌لرینی آختارماغا باشلادیلار. بو اینکیشاف اوّلجه تاتاریستاندا 1990-جی ایل‌لرده، داها سونرا روسیه و قیرغیزیستاندا مئیدانا گلدی. تاتاریستاندا بو حرکاتین آدی اوّلجه "بیزنینگ یول" (بیزیم یولوموز) ایدی، لاکین سونرادان "تنگریسم" (تنگریچیلیک) داها تئز-تئز ائشیدیلیردی. زامان کئچدیکجه تنگریسم خالق آراسیندا گئنیش یاییلمیش بیر هوس اولماغی دایاندیردی و دؤولت طرفیندن دستکلنمگه و اینستیتوت‌لار قورولماغا باشلادی.
5.000 عوضوونون اولدوغو دئییلن تنگیر اوردونون هدف‌لری تنگریچیلیک آدی وئریلن ایسلام اؤنجه‌سی تورکلرین اینانج و مدنیتینی آراشدیرماق و بو تمل اوزرینه یئنی تورک میلتچی‌لیگی اینشا ائتمکدیر. اورتا آسیا تورکلری آراسیندا ایسلام اؤنجه‌سی مدنیتی داها یاخشی یایما و داها اؤنملیسی بیر-بیرینه یادلاشدیریلان تورک خالق‌لارینی یئنیدن بیر-بیرینه یاخینلاشدیرما مقصدینده‌دیر. قیرغیزیستاندا، خوصوصیله کونوئرسیا اونیورسیتتینده آکتیودیر. بو گونه قدر قیرغیزیستاندا یوخ، همچنین قازاخیستاندا دا اوغورلو اولموشدورلار. بئله‌جه، آرتیق قازاخ دؤولت رهبری نورسلطان نظربایئف ده عئیناً بیر چوخ قیرغیز، تاتار و آلتایلی سیاستچی‌لرین ائتدیگی کیمی تنگریچی‌لیگین اصل تورک مدنیتینین قایناغی اولدوغونو نیطق‌لرینده تئز-تئز خاطیرلاتماقدادیر.[۵]بوندان علاوه ، آذربایجاندا، تورکیه‌ده، اؤزبکیستاندا، حتّی روسیه‌یه باغلی یاکوتیستان و تاتاریستاندا دا فعالیت حالیندادیرلار. تشکیلاتین اؤنده گئدن بعضی دیگر آدلاری ائدیل باسایلوف، مرادبک ایمانعلی‌یئف، توپچوبک تورقانالییئف، عبدیقانی ائرکه‌بایئف‌دیر.
بو اینکیشاف‌لارا علاوه اولاراق تنگریسم ایله علاقه‌لی سمبول‌لارین اورتا آسیا اؤلکه‌لری‌نین بایراقلاریندا و نیشان‌‌لارینا گئری دؤندوگو دیقته‌لاییقدیر. خوصوصیله گؤیون ماوی رنگی و قورد سمبول‌لاری بوگونکو تورک جومهوریت‌لری نین بایراقلاریندا اؤزونو گؤسترمکده‌دیر.
یاکوت‌لار یئنی دوغولموش تنگریسمی "Ayy" آدلاندیریرلار.
اتک یازی‌لار
[دَییشدیر]- ^ Marat, Erica. "High-Ranking Kyrgyz Official Proposes New National Ideology". Eurasia Daily Monitor. The Jamestown Foundation. 2 (226). 2005-12-06. 2012-09-12 tarixində
- ^ Marat, Erica. "Kyrgyz Government Unable to Produce New National Ideology". CACI Analyst, Central Asia-Caucasus Institute. 2006-02-22. İstifadə tarixi: 2019-12-13.
- ^ Laruelle, Marlene. "Tengrism: In Search for Central Asia's Spiritual Roots" (pdf). Central Asia-Caucasus Analyst. 8 (6). 2006-03-22: 3–4. 2006-12-07 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ^ Laruelle, Marlène. "Religious revival, nationalism and the 'invention of tradition': political Tengrism in Central Asia and Tatarstan". Central Asian Survey. 26 (2). 2007: 203–16.doi:10.1080/02634930701517433.
- ^ Omuraliev, Choiun. Теңирчилик: Улуттук философиянын уңусуна чалгын [Tengrism: National Philosophy] (qırğız). Бишкек: Крон. 1994.