اؤزبک ادبیاتی
اؤزبک ادبیاتی، عموم تورک ادبیاتی نین زنگین بیر قولونو یارادانلارداندیر.
شفاهی آغیز ادبیاتلاریندا آلپامیش اوسطوره لری، کوراوغلو ائپوسلاری، ملا نصرالدین حیکایه لری اولاراق، خواجه احمد یسوی کیمی تورکستان پیری لقبی ایله شهرت تاپان بؤیوک عارف، صوفی الله‌یار و باشقالاری بوتون تورک خلقلرینه سوندوکلری کولتورون بیر بوجاغی دیر. کلاسیک ادبیاتا گلدیکده، امیر علیشیر نوایی، بابورشاه، یعقوبی، خوارزمی و لطفی کیمی بؤیوک شاعیرلری واردیر.
اوزبکلرین محمود خوجا بهبودی، منوری قاری، اوْلانی کیمی متجدد و اصلاحاتچی دوشونجه آداملاری و یازارلاری اولموشدور. اونلارین آردیندان چاغداش ادبیاتی یارادانلار آراسیندا صدرالدین عئینی(1954 – 1878) ، حمزه حکیم زاده نیازی (1929 – 1889)، عبدالرئوف فطرت ( 1938 – 1886) کیمی بؤیوک یازارلاری دا بئجرتمیشدیر.
بونلار آراسیندا 1918 جی ایلده عبدالرئوف فطرت، "یازارلار تشکیلاتی" نی تاشکند شهرینده قورموش و یادلار – اجنبی لر قارشیندا دیره نیش حرکاتینی یاراتمیشدیر. بلشویک لرین حکومتی قورولدوقدا ، اوزبک شاعیری عبدالحمید چولپان بوتون ساحه لرده چالیشاراق، اوزبک لرین عصیانکار روحونو باشاریلی بیر شکیلده تمثیل ائتدی. اونون آشاغیدا آد آپاردیغیمیز شعرلری، بوتون خلق ایچینده بؤیوک ملی حرکت یاراتدی: بس ایندی(یئتر ایندی)، زنجیر اسارت، خلق، عصیان، یانغین، پوزولان اؤلکه و ...
عبدالحمید چولپان، بۇ مبارزه روحو ایله برابر ،اوزبک شعرینده لیریک ژانری نین دا یولونو آچدی. او، هیجا، عروض و سربست شعرلر قوشماقلا، خلقی نین روحونو اوخشادی، تاریخینی یاشاتدی و خلقینی اویاتدی. آو، آنادولو تورکجه سی، روسجا ، عربجه و فارسیجانی دا دریندن اؤیره نیب، بۇ خلقلرین ادبیاتینی دا اؤیره نمیشدیر. او، بۇ دیللردن ترجومه لر ده یاپمیش، اؤزه للیکله "گئجه و گوندوز" رومانی ایله دونیا دا شهرت قازانمیشدیر. نه یازیق کی استالینین ترورلارینا راست گلدی. او، بیر سیرا شعرلری و یازیلارینا گؤره "ملتچی لیک" ، "سووئت سیستمینه قارشی گلمک"، "ادبیاتدا لیریزم و سمبولیزمه یئر وئرمه" ، "بورژوایا خدمت ائتمک"، " گیزلی تشکیلات قورماق"، و "تورکچولوک یاپماق" اتهامی ایله 1938 جی ایلده اؤلدورولدو.
چولپانین آچدیغی یولدا باشقا مبارز اوزبک شاعیرلری" بوتو(1940 – 1904(، البک(1939 – 1893) ، آیبک( 1968 – 1905) و آیدین(1953 – 1906) کیمی شاعرلر ایره لی یورودولر. بونلارین آردیجا باشقا شاعیرلر گلدیلر: غفور غلام، کامیل یاشین، غیرتی، اویقون و باشقالاری. تاسفله بۇ یازارلارین بیر سیراسی مهمل بیر سوچلامالارلا اؤلدورولدولر، او جمله دن چولپاندان علاوه، قادری چولقون بای، عبدالرئوف فطرت و...
1937 جی ایلین سوی قیریمیندا چوخلو شاعیر و یازارلار اعدام اولدولار. بونون آردیجا 1960 جی ایله قده ر "سوسقونلوق" دؤورو دوام تاپیر.
1056 جی ایلده خروشچف و اونون آردیجا برژنف ایش اوسته گلدیلر. بیرینجی یوموشاق سیاستی ایزله ییب، ایکینجی "دورقونلوق" دؤورونو ایره لی سوردو. بۇ زمان یازارلار اوستونده اوْلان باسقی آزالدی. اوزبکستاندا بؤیوک یازارلار و شاعرلر میدانا گلدیلر. بونلارین آراسیندا: ارکین وحید اوْغلو، عبدالله آریپ اوْغلو، آمان ماتجان اؤلمز اومابک اوْغلو، محمد یوسف، جمعه نیاز جبار اوْغلو، برات بایقابیل اوْغلو، حلیمه خدابرد قیزی، اؤتکیر هاشم اوْغلو، گولچهره نوراله قیزی، گولچهره جورا قیزی، آیدین حاجی اوْغلو، اؤکتم عثمان اوْغلو، میر عزیز اعظم، جمال کمال، رئوف پارفی، دده خان حسن، میرپولاد میرزا، محمد صالح، طاهر قهار، عظیم سویون، خورشید دوران، شوکت رحمان، میرزا خنجه بیگ، عثمان قوچکار و...
آنجاق، 1930 جی ایللردن یازماغا باشلاییب، عئینی حالدا ملی اوزبک ادبیاتینی دیریلتمه یه جان آتان شاعیرلر میدانا گلمیشلر کی بونلاری آد آپارماق اولار: کامیا یاشین، اویقون، زولفیه، حامید، رامیز باباجان، مختار، میرمحسن، عزت سلطان، شکراله، عادل یعقوب اوْغلو، پیریم قول قادراوغلو و...
اوزبک چاغداش ادبیاتی او قده ر زنگین و غنی دیر کی شاعرلر و یازارلاری نین لیستی نئچه صفحه نی دولدورار. آنجاق بونو دئمکله کفایتله نیریک کی دونیا تورک ادبیاتی نین چاغداش زنگین لیگی نین اؤنملی بیر بؤلومونو اوزبک ادبیاتی قورویور.[۱]
آیریجا باخ[دَییشدیر]
قایناقلار[دَییشدیر]
- محمد قارا، اؤزبک تورکلری‌نین ادبیاتی، استانبول، 1998.
- محمدرضا کریمی، تورک دونیاسی، امید زنجان، نمره 287.