خوجالی سوی‌قیریمی
خوجالی سوی‌قیریمی، ۱۹۹۲-نجی ایل فئوریه آیی‌نین ۲۵ ایندن ۲۶-سیناجان ائرمنیستان داشناک قوشونو روسییانین ۳۶۶ تیپینین کومکی‌نن[۱] خوجالی شهرینده ۶۱۳ نفر غئیری نظامی، او جومله‌دن ۱۰۶ قادین و ۸۳ اوشاق اولدوروب، ۴۸۷ نفر یارالانیب (۷۶ نفر قانونی سینده آشاغا اولاراق) ۱۲۷۵ نفر گئروقان توتولوب‌لار. گئروقان توتولان‌لارین چوخو اوز ائولرینه قاییدسالاردا ۱۵۰ نفرین آلین‌یازیسی و طالئعی هله‌ده بللی دئییل. بۇ جینایت‌لر بیرلشمیش میلت‌لر تشکیلاتی طرفیندن تصدیق ائدیلمیش و ۹ دسامبر ۱۹۴۸ اینجی ایلده مجمع عومومی (باش آسسامبلئیاسی) تصویب ائدیلمیش سوی‌قیریم جینایت‌ینین جزالاندیریلماسی حاقّیندا کونوئنسییا اساسیندا سوی‌قیریم محسوب اولونا بیلیر.[۲]
آذربایجان جومهوریتی‌نین رسمی آچیقلاماسینا گؤره حمله‌ده ۱۰۶سی قادین، ۸۳-و اوشاق اولماقلا توپلام ۶۱۳ آذربایجان وطن‌داشی حایاتینی ایتیرمیش‌دیر.[۳]
آرخا پلان
[دَییشدیر]داغ‌لیق قاراباغ بؤلگه‌سینین ان اهمیتلی تپه‌لرین‌دن بیرینده اوْلان خوجالی قصبه‌سی ائرمنی قووه‌لری اۆچون اهمیتلی بیر عسگری هدف خوصوصیتی داشیماقدا ایدی.[۴] قصبه خان‌کندیله آغدامی باغلایان یولون اوزرینده اوْلوب بؤلگه‌نین تک هاوالیمانی اۆچون اساس مؤوقع‌سینده‌ایدی. اینسان حاق‌لاری ایزلمه تشکیلاتی‌نین حئساباتینا گؤره خوجالی قصبه‌سی خانکندینه توپ آتشینه توتان آذربایجان سیلاح‌لی قووه‌لری طرفیندن اساس اولاراق ایستیفاده ائدیلدیگی اۆچون ائرمنی قووه‌لر طرفیندن توپ آتشینه توتولماق‌دایدی.
دسامبر ۱۹۹۱-جی ایلده[۵] خان‌کندی اطرافیندا یئرلشن و آذربایجان‌لی‌لارین یاشادیغی کئرکی‌جاهان قصبه‌سی‌نین آلینماسین‌دان سوْنرا، خوجالی قصبه‌سی تامامیله ائرمنی آبلوکاسیندا (ایشقالیندا) قالدی. ۳۰ اوْکتوبردان اعتبارن قارایولویلا نقلیات باغلانمیش و تک نقلیات واسیطه‌سی اولاراق وئرتولیوت قالمیشدی. ۲۰ نووامبر ۱۹۹۱-جی ایلده خوجاوند سمالاریندا می-۸ وئرتولیوتون ائرمنی قووه‌لر طرفیندن وورولماسی و نتیجه‌دن بیر نئچه آذربایجان دؤولت رسمی‌لری، روس و قازاق موشاهیده‌چی‌لر داخیل ۲۰ آدامین اؤلومون‌دن سوْنرا، هاوا نقلیاتی دا کسیلمیشدی. ایشغال‌دان اول ۱۹۹۱–۱۹۹۲ قیش آی‌لاریندا خوجالی داوام‌لی اولاراق بومبالانمیشدیر.[۵] خوجالی‌دا چیخمیش قاچقین‌لارین اینسان حاق‌لاری ایزلمه تشکیلاتینا سؤیلدیک‌لرینه گؤره، بعضی حال‌لاردا بومباردمان‌لاری آچیقجا وطنداش هدف‌لره قارشی یؤن‌لندیریلمیشدیر. هوجوم اوولی، بیر نئچه آی‌دیر قصبه ائلئکتریک و قازدان محروم ایدی.
۹۳۶ ک. م۲لیک ساحه‌یه صاحیب، ساواش‌دان اول ۲٫۶۰۵ عاییله‌دن عبارت ۱۱٫۳۵۶ آدامین یاشادیغی خوجالی قصبه‌سی ۲۶ فئوریه ۱۹۹۲ تاریخینده یاغماغا معروض قالمیش و قصبه تامامیله یوخ ائدیلمیش‌دیر. اوزون مۆدت جسدلرین آلینماسی بئله مۆمکون اولمادی.[۶] قصبه آلئف حاجی‌یئو امرین‌دکی تخمیناً ۱۶۰ یونگول سیلاح‌لی آدام‌دان عبارت اوْلان خوصوصی پولیس گوجو (اومون) بیرلیک‌لری طرفین‌د قورونماق‌دایدی.[۷] بون‌دان باشقا ۲۰۰ نفرلیک مودافیعه قووه‌لری مؤوجود ایدی.[۵]
سوی‌قیریم
[دَییشدیر]ائرمنی قووه‌لری ۱۹۹۲-جی ایلین ۲۵ فئوریه ۲۶ فئوریه‌ده باغلایان گئجه‌ده بؤلگه‌دکی ۳۶۶. تیپ‌ین دسته‌ای ایله اوول گیریش و چیخیشینی قاپادیغی خوجالی قصبه‌سینده، آذربایجان‌لی رسمی قایناق‌لارینا گؤره، ۸۳ اوشاق، ۱۰۶ قادین و ۷۰دن چوْخ یاش‌لی داخیل اولماق اوزره جمعی ۶۱۳ ساکیت اؤلدورولموش، جمعی ۴۸۷ آدام آغیر یارالانمیش‌دیر. ۱۲۷۵ آدام ایسه گیروو آلینمیش و ۱۵۰ آدام ایسه ایتمیش‌دیر. جسدلر اوزرینده ائدیلن آراشدیرمالاردا جسدلرین بیر چوخونون یاندیریلدیغی، گؤزلری‌نین اویولدوغو، باش‌لاری کسیلدیگی گؤرولموش‌دور. هامی‌له قادین‌لار و اوشاق‌لارین دا معروض قالدیغی تثبیت ائدیلمیش‌دیر.[۸]
کؤهنه آسالا فعال‌لاریندان مونته مئلکونیان، خوجالییا یاخین بؤلگه‌ده ائرمنی حربی بیرلیک‌لره کومان‌دیرلیک ائتمیش و قیرغین‌دان بیر گون سوْنرا خوجالی اطرافیندا گؤردوک‌لری‌نی گوندلیگینده ایضاح ائتمیش‌دیر. مئلکونیانین اؤلومون‌دن سوْنرا، مارکار مئلکونیان قارداشی‌نین گونده‌لیگینی منیم قارداشیمین یولو (می بروتهئر س رواد) باش‌لیغی ایله آبش-دا چیخاردیغی کیتاب‌دا خوجالی قیرغینی‌نی بئله تصویر ائدیر:[۴]
بیر گئجه اول آخشام ۱۱ اطرافیندا، ۲٫۰۰۰ ائرمنی دؤیوش‌چوسو، خوجالی‌نین اوچ طرفین‌دکی یوکسک‌لیک‌لردن ایره‌لیله‌یه‌رک، قصبه ساکین‌لرینی شرق‌دکی آچیلیشا دوغرو سیخیش‌دیرمیش‌لار. ۲۶ فئوریه سحرینه قدر موهاجیرلر داغ‌لیق قاراباغین شرق یوکسک‌لیک‌لرینه چاتمیش و آشاغی‌داکی آذربایجان‌لی شهری اوْلان آغداما دوغرو ائنمه‌یه باشلامیش‌لار. بورداکی تپجیک‌لر یئرلشن وطنداش‌لاری اعتیبارلی اراضیده تعقیب ائدن داغ‌لیق قاراباغ عسگرلری اونلارا چاتمیش‌لار. قاچقین قادین ریسه آسلانووا اینسان حاق‌لاری ایزلمه تشکیلاتینا وئردیگی آچیقلامادا «اونلار داوام‌لی آتش ائدیردی‌لر» دئیه دانیشمیشدی. آرابونون دؤیوش‌چولری داها سوْنرا اوزون زامان اومبالارین‌دان داشیدیق‌لاری بیچاق‌لاری کین‌لارین‌دان چیخاراکاق بیچاق‌لامایا باشلامیش‌لار.
بو آندا یالنیز قورو چمن‌دن اسن کولگ‌ین سسی فیت چالیردی، و جسد قوخوسونو اوچورماسی اۆچون بۇ کولک هله ائرکندی. مونته اوزرینده قادین‌لارین و اوشاق‌لارین قیریلمیش کوکلالار کیمی سپلنجه‌ای چمنه اه‌ایله‌رک «اینتیظام یوخ» دئیه پیچیلدادی. او بۇ گونون اهمیتینی باشا دوشوردو: بۇ گون سومقاییت پوگرومونون دؤردونجو ایل‌دؤنومونه یاخینلاشیردی. خوجالی ایستراتئژی بیر مقصد اولماسین‌دان باشقا عئینی زامان‌دا بیر قیصاص آلما ائیلمیدی.
بوگونکی ائرمنیستان پرئزیدئنتی و دؤیوش مۆدت ینده قاراباغ‌دا ائرمنی گوج‌لرینه سرکرده‌لیک ائتمیش سئرژ سارکیسیانین اینگیلیس تدقیقات‌چی‌سی و یازی‌چی‌سی توماس دئ وال‌ا سؤیلدیک‌لرینه گؤره:[۷]
خوجالی‌دا اوول، آذربایجان‌لی‌لار بیزیم ظارافات ائتدیگیمیزی سانیردی، ائرمنی‌لرین وطنداش جمعییته قارشی ال قالدیرمایاجاق‌لاری‌نی سانیردی‌لار. بیز بونو [ایستئرئوتیپی/کیلیشه‌نی] قیرماغی باجاردیق؛ و حادیثه محض بو. عئینی زامان‌دا او جاوان‌لارین آراسیندا باکی‌دان و سومقاییت‌دان قاچان‌لاریندا اولماسینی آنلامالیییق.
قاراباغ حرکتی ایچری‌سین‌دکی اهمیتلی آدلاردان بیری اوْلان زوری بالایان ایسه روحوموزون جانلانماسی آدلی کیتابیندا او دؤورده آذربایجان تورک‌لرینه قارشی تؤردیلمیش سوی‌قیریم جینایتی ایله بئله بحث ائتمکده‌دیر:[۹]
بیز دوستوموز هاچاتورلا اله کئچیردیگیمیز ائوه گیررکن عسگرلریمیز ۱۳ یاشیندا بیر تورک اوشاغینی پنجره‌یه میسمارلامیش‌دی‌لار. تورک اوشاغی‌نین قیشقیریش چاغیریش‌لاری چوْخ دویولماسین دئیه، هاچاتور اوشاغین آناسی‌نین کسیلمیش ممه‌سی‌نی اوشاغین آغیزینا سوخدو. داها سوْنرا بۇ ۱۳ یاشین‌داکی تورک‌ه اونلارین آتالاری‌نین بیزیم اوشاق‌لارا ائتدیک‌لرینی ائتدیم. باشین‌دان، سینه‌سین‌دن و قارنین‌دان دری‌سینی سویدوم. ساعاتا باخدیم، تورک اوشاغی یئددی دقیقه سوْنرا قان ایتکی‌سین‌دن اؤلدو. ایلک پئشه‌سی‌نین حکیم‌لیک اولدوغونا گؤره هومانیست ایدیم، بونون اۆچون‌ده تورک اوشاغینا ائتدیگیم بۇ ایشگنجه‌لردن اؤتری اؤزومو ناراحات حیسس ائتمه‌دیم. اما روحوم خالقیمین یوزده بیری‌نین بئله اینتیقامینی آلدیغیم اۆچون سئوینج‌دن قورورلانیردی. هاچاتور داها سوْنرا اؤلموش تورک اوشاغی‌نین جسدینی حیصّه-حیصّه دوغرادی و بۇ تورک‌له عئینی کؤک‌دن اوْلان ایت‌لره آتدی. آخشام عئینی شئیی اوچ تورک اوشاغینا داها ائتدیک. من بیر ائرمنی وطن‌پرور اولاراق وظیفه‌می یئرینه یئتیردیم. هاچاتور دا چوْخ تئرلئمیش‌دی، اما من اونون گؤزلرینده و دیگر عسگرلریمیزین گؤزلرینده اینتیقام و گوج‌لو هومانیزمین موباریزه‌سینی گؤردوم. صاباحی‌سی گون بیز کیلسه‌یه گئده‌رک ۱۹۱۵-جی ایلده اؤلن‌لریمیز و روحوموزون دونن گؤردوگو چیرک‌دن تمیزلنمه‌سی اۆچون دوعا ائتدیک. آنجاق بیز خوجالی‌نین و وطنیمیزین بیر پارچاسی‌نی ایشغال ائدن ۳۰ مین نفرلیک پیس‌لیک‌دن تمیزله‌مه‌ای باجاردیق.
ائرمنیستان مصلحت‌قوزاری مووسئس آبئلیان، بیرلشمیش میلت‌لر تشکیلاتی‌نین باش آسسامبلئیاسینا ائرمنیستان خاریجی ایش‌لر ناظرلیگی طرفیندن تقدیم ائتدیگی مکتوب‌دا، آذربایجانین حادیثه‌نی «اوتانمازجاسینا ایستیفاده» سؤیلمیش‌دیر. آبئلیان، قدیم آذربایجان پرئزیدئنتی آیاز موطللیب‌ووون چئخ ژورنالیست دانا مازالووا ایله ائتدیگی و ۲ آوریل ۱۹۹۲-جی ایلده روسییانین نئزاویسیمایا قزئتینده نوماییش اولونان رئپورتاژا سؤیکنه‌رک، وطنداش‌لارین قاچیشی‌نی آسانلاش‌دیرماق مقصدی‌له قاراباغ‌داکی ائرمنی‌لرین آچمیش اولدوغو داغ کئچیدین‌دن یئرلی خالقین قاچیشی‌نین آذربایجان خالق جبهه‌سی خادیم‌لری طرفیندن اؤنلندیگینی مودافیعه ائتمیش‌دیر.[۱۰] آیریجا آبئلیان، ائرمنی‌لرین آذربایجان‌لی وطنداش‌لارا آغ بایراق ایله قصبنی ترک ائتمه چاغیریشیندا اولدوغونو سؤیله‌ین بیر آذربایجان‌لی قادینینین سؤزون‌دن سیتات ائدن اینسان حاق‌لاری ایزلمه تشکیلاتی هئلسینکی واچ حیصّه‌سی‌نین سپتامبر ۱۹۹۲ حئساباتینا اساس‌لاناراق، حقیقتاً آذربایجان‌لی خادیم‌لری‌نین قاچماغا چالیشان‌لاری ووردوغونو یازمیش‌دیر.[۱۰]
داها سونراکی رئپورتاژلاردا موطللیب‌وو، ائرمنی‌لری اؤز سؤزلرینی آشکار شکیلده سهو شرح سببی‌له گوناه‌لاندیرمیش و یالنیز، «آذربایجان خالق جبهه‌سی خوجالی قیرغینی‌نین نتیجه‌لرینی اؤز سیاسی ماراق‌لارینا ایستیفاده» دئیه سؤیلدیگینی وورغولامیش‌دیر.[۱۱]
علاوه اولاراق، اینسان حاق‌لاری ایزلمه تشکیلاتی ایجرا دیرئکتورو، وطنداش اؤلوم‌لره قاراباغ ائرمنی قووه‌لری‌نین بیرباشا مسئول اولدوغونو، هم اؤز حئساباتی هم‌ده مئموریال حئساباتینین آذربایجان‌لی گوج‌لرین وطنداش‌لارین قاچیشی‌نی مانیعه تؤرتدیگینی و وطنداش‌لارا آتش چیخاردیغینا داییر آرقومئنتی دستکله‌ین هر هانسی دلیلین اولمادیغی ایفاده ائتمیش‌دیر.[۶]
میلتلرآراسی رئاکسیا
[دَییشدیر]اینسان حاق‌لاری ایزلمه تشکیلاتی حادیثه‌نی داغ‌لیق قاراباغ دؤیوشو ایچری‌سینده ائدیلن ان بؤیوک قیرغین اولاراق خاراکتئریزه ائتمیش‌دیر.[۱۲] آذربایجانمجلیسی ۱۹۹۴-جو ایلده خوجالی‌دا یاشانان قیرغینی «سوی‌قیریم» اولدوغونو اعلان ائتدی.[۱۳]
آوروپا شوراسیمجلیس آسسامبلئیاسی‌نین ۳۱ عضوو (۱۲ تورکیه، ۸ آذربایجان، ۳ بیرلشمیش کراللیق، ۲ آلبانیا، ۱ بولقاریستان، ۱ لوکسئمبورق، ۱ یوقوسلاویا فئدئرال جومهوریتی، ۱ ماکئدونیا جومهوریتی، ۱ نوروئچ، ۱ پولشا) طرفیندن ایمضالانان، ائرمنیستان بوتون خوجالی‌لاری اؤلدوردولر و بوتون شهری خاراب ائتدی‌لر ایفاده‌سی‌نین‌ده ایشتیراک ائدن و ۱۹. عصرین باش‌لارین‌دان بری ائرمنیستان طرفیندن آذربایجان‌لی‌لارا قارشی ایشلنن سوی‌قیریم اولاراق تانینماغا آددیم آتیلماسی لازیم اولدوغونو بوتونمجلیس عضولره سؤیله‌یه‌ن ۳۲۴ نؤمره‌لی بیانات نوماییش ائتدی.[۱۴]
۲۰۰۹-جو ایلین فئوریه آیی‌ندا کالیفورنیا اوستان آلت سئناتی‌نین عضوو فیلیپ فوئنتئس، آذربایجان پرئزیدئنتی ایلهام علی‌ئوه یازدیغی مکتوب‌دا خوجالی حادیثه‌لرینی آذربایجان‌لی قتل‌عامی شکلینده خاراکتئریزه، قوربان‌لارین عاییله‌لرینه باش‌ساغ‌لیغینی تقدیم ائتمیش‌دیر.[۱۵]
مئکسیکا سئناتی، ۲۰۱۱-جی ایلده خوجالی حادیثه‌لرینی سوی‌قیریم اولاراق تانیمیش‌دیر.[۱۶][۱۷]
بین‌الخلق عالم‌ده تانینماسی
[دَییشدیر][[Şəkil:Massachusetts citation.pdf|thumb|left|200px|ماسساچوسئت شیتاتی‌نین مجلیسی طرفیندن خوجالی سویقیریمینی رسمت تانینماسی باره‌ده قرار]]
سوی‌قیریم اولاراق تانییان اؤلکه و تشکیلات‌لار
[دَییشدیر]- شابلون:Bayraq آذربایجان[۱۳]
- شابلون:Bayraq مئکسیکا؛ ۲ فئوریه ۲۰۱۲-جی ایل تاریخینده مئکسیکا سئناتی‌نین قبول ائتدیگی قراردا داغ‌لیق قاراباغین خوجالی شهرینده ۱۹۹۲-جی ایل فئوریه‌نین ۲۵–۲۶-دا باش وئرمیش فاجیعه سوی‌قیریم آدلاندیریلیب.[۱۶][۱۷]
- شابلون:Bayraq پاکیستان؛ ۲۰۱۲-جی ایلینده پاکیستان سئناتی‌نین خاریجی علاقه‌لر کومیته‌سی خوجالی شهرینده مولکی اهالییه قارشی تؤردیلمیش سوی‌قیریمی پیسله‌ین قطع‌نامه قبول ائدیب.[۱۸][۱۹]
- شابلون:Bayraq کولومبیا؛ ۲۰۱۲-جی ایلین ۲۴ آوریل تاریخینده کولومبیامجلیسی ۱۰۲ دئپوتاتین لئهینه سس‌وئرمه‌سی نتیجه سینده خوجالی سویقیریمینی رسمن تانیمیش‌دیر.[۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]
- ایسلام امکداش‌لیق تشکیلاتیمجلیس‌لر بیرلیگی[۲۴]
فاجیعه‌نی قتل‌عام کیمی تانییان آبش ایشتات‌لاری
[دَییشدیر]- ۲۰۱۰-جو ایل فئوریه‌نین ۲۵-ده آمریکانین ماسساچوسئت ایشتاتینین نوماینده‌لر پالاتاسی[۲۵][۲۶]
- ۲۰۱۱-جی ایلده ایسه آمئریکانین تئکزاس ایشتاتی[۲۷][۲۸]
- نیو-جئرسی ایشتاتی[۲۹][۳۰]
- جورجیا ایشتاتی[۳۱][۳۲]
حادیثه‌لرین شاهیدلری
[دَییشدیر]قاراداغ‌لی ساکینی، حادیثه‌لرین شاهیدی ایلقار علی‌ئوین آچیقلاماسی:
"ائرمنی‌لر قاراداغلینی توتان‌دان سونرا اسیر و گیروو گؤتوردوک‌لری کند ساکین‌لرین‌دن ۳۳ نفرینی اؤلدوردولر. سونرا اؤلدوردوک‌لری قادین و اوشاق‌لارین جسدلرینی کند یاخینلیغین‌داکی به‌ی‌لیک باغی آدلانان یئرده "سیلوس" قویوسونا تؤکوب، اوزرینی تورپاق‌لادی‌لار." "... ائرمنی‌لر کند ساکین‌لرینی گولله‌له‌ایر، هله اؤلممیش آدام‌لاری ایسه قویویا دولدوروردولار."
"منیم‌له بیرلیک‌ده یوزدن آرتیق قاراداغ‌لی کند ساکینی گیروو گؤتورولموشدو. یول‌دا دهشت‌لی ایشگنجه‌لرله قارشیلاشدیق. ائرمنی‌لر ایکی کند ساکینی‌نین باشینی توخماقلا یاراراق، اونلاری عذاب‌لا اؤلدوردولر. بیزی اوولجه لینگین کندینده گتیردی‌لر. اورادا اوچ نفری، مالیبی‌لیده ایسه ۱۲ نفری گولله‌له‌دی‌لر. مالی‌به‌ی‌لیده هامینی ماشین‌لاردان تؤکوب، پیادا خانکندینه قدر آپاردی‌لار. یول بویو ائرمنی‌لرین تحقیرلری ایله قارشی‌لاشیردیق".
او. علی‌ئو خان‌کندیده یئرلشن حبس‌خانادا ۸ قاراداغ‌لی ساکینی‌نین آجین‌دان اؤلدوگونو وورغولاییب:
«ائرمنی‌لر فئوریه‌نین ۲۶-دا خوجالینی ایشغال ائدنده خان‌کندیده حبس‌خانادا ایدیم. همین گون ائرمنی‌لر یوزدن آرتیق آدامی بو حبس‌خانایا گتیردی‌لر. سونرا بیلدیم کی، اونلار خوجالی ساکین‌لری‌دیر و بو شهرده ایشغال اولونوب. سحری گون گؤزومون قاباغیندا ۶۰-آ یاخین خوجالی ساکینی‌نین باشینی کسدی‌لر. اونلارین آراسیندا اوشاق و قادین‌لاردا وار ایدی».
قاراداغ‌لی ساکینی اوروج علی‌ئو ده کند ایشغال اولوندوق‌دان سوْنرا شاهیدی اولدوغو ایشگنجه و قتل‌عام‌لار حاق‌دا دانیشیب:
«منی فئوریه‌نین ۱۷-ده اسیر گؤتوردولر. یول‌دا قوهوم‌لاریمین یاری‌سینی اؤلدوردولر. خان‌کندی‌دکی حبس‌خانادا ایسه دیش‌لریمی زورلا چکدی‌لر».
او، اسیرلیک‌ده اولدوغو مۆدت ده ائرمنی‌لر طرفیندن هر گون دؤیولدوگونو و ایشگنجه‌یه معروض قالدیغینی دئییب:
«همین ایل مارسین ۱۷-ده آللاه‌وئردی باغیرووون کؤمک‌لیگی‌ایله ده‌ایشدیریلدیم. میلتلرآراسی قیرمیزی خاچ کومیته‌سی‌نین نوماینده‌لری همین گونه قدر بیر دفعه‌ده اولسون خسته‌خانایا گلمه‌دی‌لر».
«ائرمنی‌لر ساغلام آذربایجان‌لی اسیر و گیروولارین داخی‌لی اورقان‌لارینی ساتیردی‌لار. بونو اولجه‌دن تانیدیغیم ائرمنی‌لر منه دئمیشدی».
او. علی‌ئوین سؤزلرینه گؤره، قاراداغ‌لی‌نین آلینماسی عملییاتینا و اورادا باش وئرن قتل‌عام‌لارا ائرمنیستان پرئزیدئنتی روبئرت کؤچریان رهبرلیک ائدیب. او، بونو عسگراندا خسته‌خانادا یاتارکن ائشیتدیگینی سؤیله‌ایب.[۳۳]
آدلاندیرما
[دَییشدیر]حادیثه آذربایجان طرفیندن «خوجالی سوی‌قیریمی»، «خوجالی فاجیعه‌سی» شکلینده آدلاندیریلیرکن، ائرمنیستان طرفیندن خوجالی حادیثه‌سی کیمی تئرمین‌لرله ایفاده ائدیلیر. [۱۹]. دونیانین موختلیف دیل‌لرینده و اؤلکه‌لرینده‌ده خوجالی قتل‌عامی بنزری ایفاده‌لر ایستیفاده ائدیرلر.
عابیده‌لر
[دَییشدیر]خاریج‌ده خوجالی سوی‌قیریمی خاطیره‌سینه عابیده‌لر اینشا ائدیلمه‌یه باشلاندی.
بو عابیده‌لرین ایلکی هوللاندیانین باشکندی لاهه (دئن هااگ)، شهرینده تیکیلدی.[۳۴]
تورکیهده ایلک خوجالی سوی‌قیریمی خاطیره‌سینه عابیده باشکند آنکارانین کئچی‌اؤرن بلدییه‌سی طرفیندن ۲۰۰۵-جی ایلده تیکیلدی.[۳۵]
۲۰۰۸-جی ایلده ماجاریستانین باشکندی بوداپئست‌ده خوجالی سوی‌قیریمی خاطیره‌سینه عابیده اینشا ائدیلدی.[۳۶]
۲۰۰۹-جی ایلده آنکارا اوستانی‌نین به‌ی‌بازاری محل مرکزینده خوجالی سوی‌قیریمی خاطیره‌سینه عابیده اینشا ائدیلدی.[۳۷]
۲۰۱۱-جی ایلده ۲۶ فئوریه خوجالی سوی‌قیریمی ایل‌دؤنومونده ایسپارتا بلدییه باشچی‌سی یوسوف ضیا گون‌آیدین، داغ‌لیق قاراباغ و خوجالی‌داکی قیرغینی اونوتماماق اۆچون ایسپارتادا خوجالی سوی‌قیریمی خاطیره‌سینه عابیده اینشا ائتمک قورو آلدی.[۳۸]
۲۰۱۱-جی ایلده ۲۶ فئوریه خوجالی سوی‌قیریمی ایل‌دؤنومونده آنکارا اوستانی‌نین قیزیلجاحامام محل مرکزینده، قیزیلجاحامام بلدییه‌سی طرفیندن خوجالی سوی‌قیریمی خاطره‌سینه عابیده اینشا ائدیلمه قراری آلیندی.[۳۹]
۲۰۱۲-جی ایلده ۲۶ فئوریه خوجالی سوی‌قیریمی ایل‌دؤنومونده آنکارادا کئچی‌اؤرن بلدییه‌سی، خوجالی شهیدلری خاطیره‌سینه آذربایجان پارکی ایچری‌سینده ائدیله‌جک سوی‌قیریم آنیتی‌نین تملینی آتدی.[۴۰]
۲۰۱۲-جی ایلده ۲۴ فئوریه‌ده بوسنیا-هئرسئقووینانین باشکندی سارایئوودا خوجالی سوی‌قیریمی خاطیره‌سینه عابیده‌نین آچیلیشی آذربایجان پرئزیدئنتی ایلهام علی‌ئوین قیزی حئیدر علی‌ئو فوندو صدر موعاوینی لئیلا علی‌ئوا طرفیندن ائدیلدی.[۴۱]
همچینین باخ
[دَییشدیر]خارجی کئچیدلر
[دَییشدیر]- http://www.azerigenocide.org/ Archived 2019-04-19 at the Wayback Machine.
- http://www.khojaly.org/ Archived 2009-02-07 at the Wayback Machine.
- http://www.khojaly.net/
- http://www.khojaly.org.az/
- Xocalı faciəsindən şəkillər Archived 2007-09-28 at the Wayback Machine.
قایناق‌لار
[دَییشدیر]- ^ Bloodshed in the Caucasus Escalation of the Armed Conflict in Nagorno Karabakh by R. Denber (Sep 1992) ISBN 1-56432-081-2
- ^ QUESTION OF THE VIOLATION OF HUMAN RIGHTS AND FUNDAMENTAL FREEDOMS IN ANY PART OF THE WORLD Letter dated 23 April 2002 from the Chargé d’affaires a.i. of the Permanent Mission of Azerbaijan to the United Nations Office at Geneva addressed to the Chairperson of the Commission on Human Rights
- ^ Letter from the Chargé d'affaires a.i. of the Permanent Mission of Azerbaijan to the UN Office at Geneva to the UNHCR. United Nations High Commissioner on Human Rights (UNHCR) (23 Nisan 2002).
- ^ ۴٫۰ ۴٫۱ قایناق خطاسی برچسب
<ref>نامعتبر؛ متنی برای ارجاع‌های با نامmelkonianوارد نشده است - ^ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ قایناق خطاسی برچسب
<ref>نامعتبر؛ متنی برای ارجاع‌های با نامhrw92وارد نشده است - ^ ۶٫۰ ۶٫۱ Letter from the Executive Director of Human Rights Watch to the Minister of Foreign Affairs of Armenia. Human Rights Watch (23 Mart 1997).
- ^ ۷٫۰ ۷٫۱ قایناق خطاسی برچسب
<ref>نامعتبر؛ متنی برای ارجاع‌های با نامDe Waalوارد نشده است - ^ Hocalı Katliamının 13. Yıldönümü. Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi (25 Şubat 2005).[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ Hazar'dan Bakış Ali Doğan, HOCALI KATLİAMI... UNUTMAYALIM, UNUTTURMAYALIM... , 25 Şubat 2010[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ Letter from the Charge' d'affaires a.i. of the Permanent Mission of Armenia to the United Nations to the Secretary-General. United Nations General Assembly (3 Mart 1997).
- ^ Только армянская подлость может позволить обвинить самих азербайджанцев в организации геноцида в Ходжалы: Экс-президент Азербайджана. Turan Haber Ajansı / Regnum (26 Şubat 2004).
- ^ قایناق خطاسی برچسب
<ref>نامعتبر؛ متنی برای ارجاع‌های با نامhrw94وارد نشده است - ^ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ Xocalı soyqırımının 15 illiyi ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Bəyanatı. Azerbaycan Milli Meclisi (3 Mart 1997).
- ^ Recognition of the genocide perpetrated against the Azeri population by the Armenians, Written Declaration No. 324, Doc. 9066, 2nd edition. Parliamentary Assembly of the Council of Europe (14 Mayıs 2001). “Demecin başında This written declaration commits only the members who have signed it. yazısı yer almaktadır>;”
- ^ California State Assembly member offers condolence to Azerbaijan on Khojali Genocide. Trend Haber Ajansı (24 Şubat 2009).[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ Meksika Hocalı katliamını kınadı Sabah, Erişim tarihi: 29 فروردین 2011
- ^ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ Mexican Senate recognizes Azeris’ massacre as genocide[دائمی اولو باغلانتیلی] AzerNews, Erişim tarihi: 29 فروردین 2011
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2014-06-22. یوْخلانیلیب2015-03-02.
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2014-06-22. یوْخلانیلیب2015-03-02.
- ^ http://anspress.com/index.php?a=2&lng=az&nid=148384[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ Kolumbiya Hocalı katliamına soykırım dedi. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2019-02-16. یوْخلانیلیب2015-03-02.
- ^ Colombian Senate recognizes Khojaly events as genocide. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2012-06-28. یوْخلانیلیب2015-03-02.
- ^ Colombian Senate recognizes the Khojaly genocide[دائمی اولو باغلانتیلی]
- ^ http://www.haber7.com/haber/20120201/Hocali-katliami-soykirim-olarak-tanindi.php
- ^ Xocalı soyqırımının ABŞ-da tanınması
- ^ Massachusetts State of the United States recognizes Khojaly tragedy as a massacre
- ^ Texas House of Representatives Resolution 535: Commemorating the 19th anniversary of the Khojaly Massacre in Azerbaijan. Legislative Session 82(R). Texas Legislature Online. یوْخلانیلیبJune 9, 2011.
- ^ Texas ştatı Xocalı soyqırımını tanıdı. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2016-03-12. یوْخلانیلیب2015-03-02.
- ^ "ASSEMBLY RESOLUTION No. 144" Archived 2018-09-19 at the Wayback Machine. New Jersey Legislature Retrieved 25 February 2012.
- ^ ABŞ-ın Nyu-Cersi Ştatı Xocalı qətliamını tanıdı. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2012-02-29. یوْخلانیلیب2015-03-02.
- ^ [۱]
- ^ ABŞ-ın Corciya Ştatının parlamenti Xocalı soyqırımı ilə əlaqədar qətnamə qəbul edib. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2012-11-29. یوْخلانیلیب2015-03-02.
- ^ archive copy. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2011-09-18. یوْخلانیلیب2015-03-02.
- ^ Home Monument to Khojaly victims to open in Hague. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2011-08-19. یوْخلانیلیب2015-03-02.
- ^ Hocalı katliamı Hocalı Anıtı'nda anıldı - Star Gazetesi Kıbrıs
- ^ Macarıstanda Xocalı faciesi qurbanlarının xatiresine abide ucaldılacaq[دائمی اولو باغلانتیلی] (Azərbaycan dilində)
- ^ Monument in memory of Khojaly victims to be erected in Ankara city municipality - Today.az Archived 2009-04-27 at the Wayback Machine. (İngilis dilində)
- ^ Hocalı Katliamı’na Isparta’da anıt - Hürriyet
- ^ Hocalı Katliamı Soykırım Anıtı için İlk Adımlar Atıldı - Belediye Eğitim Portalı. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2011-01-09. یوْخلانیلیب2015-03-02.
- ^ Hocalı Katliamı Kurbanları İçin Büyük Anma. Katliamı dünyaya hatırlatmak için Taksim'de büyük bir anma töreni yapıldı. - TRT Haber
- ^ Sarayevo’da Hocalı Soykırımı anıtı - Türk Haber Ajansı / THA. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2012-07-17. یوْخلانیلیب2012-07-17.
