عالم نسوان (درگی)
عالم نسوان | ||
|---|---|---|
| ||
| سوروملو مودور | اسماعیل قاسپرالی | |
| باش یازار | شفیقه قاسپرالی | |
| یاییلان ایللر | 1905-1912 | |
| دیل | قیریم تاتارجا | |
| یاییلان یئر | باغچا سارای - قیریم | |
| موضوع | ادبی، تدریسی | |
عالم نسوان (قیریم تاتارجا: Alem-i Nisvan) دونیاداکی ایلک تورک-موسلمان قادین درگی‌سیدیر.نده 1906-1912 ایللر آراسیندا قیریمدا باسیلمیشدیر. باش یازاری، شفیقه خانیم قاسپیرالی (1886-1973) ایدی.[۱]
تاریخچه[دَییشدیر]
بیر قادین موسلمان درگیسی‌نین یایینلانما فیکری، 19. و 20. یوز ایلین اؤنملی قیریم تاتار یایینچیسی و فیکیر اینسانی اسماعیل قاسپرالی‌نین (گاسپرینسکی) حیات یولداشی زهرا آکچوُا-گاسپرینسکی‌نین اؤنریسی ایله اورتایا چیخمیشدیر. قادینلارین بو قونوداکی ایستکلری، قاسپرالی‌نین طرفیندن حیات‌یولداشی‌نین یایینلاماقدا اولدوغو "ترجمان" آنا قزئتی‌نین صحیفه‌لرینده پِریودیک اولاراق گوندمه گتیریلدی و سونوچ اولاراق آیری بیر یایین طلب ائدیلدی. آکچوُرین-گاسپرینسکایا، 1887 ایلینده "تربیه" آدلی بیر قادین درگیسی چیخارتما جهدینده اولدو، داها سونرا 1891 ایلینده گاسپرینسکی، "قادین" قزئتینه ایکی آیدا بیر علاوه دوزنله‌مه ایذنی ایسته‌دی. آنجاق طلبلری روسیه ایمپراتورلوغو صلاحیتلیلری طرفیندن دستک گؤرمه‌دی. نهایت 1905 ایلینده‌کی اینقلابدان سونرا، قانون‌وئریجی‌لیگین سربستلشمه‌سیندن سونرا، یئنی بیر درگی چیخاردیلا بیلدی.[۲]
درگی‌نین باشلیجا آماجی موسلمان قادینلارین تعلیمی ایدی؛ اوخوما یازما بیلمه‌ینلرین قالماماسی، مدنی سویه‌‌نین یوکسلدیلمه‌سی و شریعت حوقوقونون اؤیره‌نیلمه‌سی هدفله‌ییردی. یئنی یایینین باش یازارلیغی اۆچون قاسپرالی ، قیزی شفیقه‌نی سئچدی و باش یازار-یایینچی وظیفه‌سینی وئردی.
شوعار اولاراق "موسلیمه‌لره مخصوص ادبی و تدریسی هفته‌لیک مجموعه‌دیر" عیباره‌سی یازیلمیشدیر.
"ترجمان" قزئتینده یایینلانان بیر اعلاندا قئید ائدیلدیگی کیمی، درگی‌نین شریعت حوقوقوندا قادینلارین حاقلارینا ایلیشکین دینی متنلرین یانیندا ساغلیق، ائو ایشلری و ایگنه ایشی کیمی دونیوی قونولاردا یایینلانماغا باشلادی. بیلیم و ادبیات اوزرینه بیرجه بؤلوم ده وار ایدی. بوتونلوکله اگلنجه و بوش زامان دولدورجاق صحیفه‌لر اولماسا دا، اگلنجه‌لی بیر اوخوما اۆچون موسلمان قادینلارا، تانینمیش قادینلارین بیوگرافیلری، آیری اؤلکه‌لرله ایلگیلی حکایه‌لر، بیلیم صحیفه‌لری و مکتوبلار سونولوردو.
درگی، "ترجمان" قزئتینه هفته‌لیک پولسوز بیر علاوه اولاراق یاییملانماغا باشلامیشدی. ایلک سایی 3 مارت 1906 تاریخینده باغچاسارای شهرینده یاییملاندی. 1908-1909 آراسینداکی کسینتیدن اؤنجه درگی باغیمسیز بیر یایین ایدی. یایینین 1910دان اعتیباراً تکرار باشلاماسیندان سونرا، متنلری "ترجمان" قزئتی‌نین صحیفه‌لرینده یئرلشدیریلدی.
"عالم نسوان"ین ایلک ساییسی‌نین همن آردیندان، یئنه اسماعیل قاسپیرالی‌نین اؤنجولوگونده، روسیه‌ده‌کی تورکلرین ایلک اوشاق درگیسی اولان "عالم صبیان" و بیر آی سونرا دا یالنیز بئش سایی یایینلانابیلن گولگو درگیسی "ها ها ها"چیخاردیلدی.[۳]
درگی‌نین سون ساییسی 1911ده یایینلاندی.
تورکیه‌ده هاقّی تاریق اوُس کیتابخانا‌سیندا‌کی 4. ساییسیندان باشقا هئچ‌بیر کیتابخانادا درگی‌نین هرهانسی بیر نوسخه‌سی تاپیلماماقدایر. 1906 ایلینه عاید 15، 35 و 36. ساییلاری پاریسده کی École des hautes études en sciences Sociales (سوسیال بیلیملر یوکسک تحصیل اوخولو)نون آرشیوینده تاپیلمیشدیر. "عالم نسوان"، بیر دؤنم علاوه‌سی اولاراق ایچینده یئر آلدیغی "ترجمان" قزئتی کیمی، چارلیق روسیه‌سی حاکیمیتی آلتیندا یاشایان بوتون تورک و موسلمان ایالتلرله برابر عثمانلی توپراقلارینا، میصر، چین تورکیستانی، هیندیستان و ژاپونا قدر یاییلمیشدی.
باش یازارلیق وظیفه‌سینی اوزه‌رینه گؤتورن و اسماعیل قاسپیرالی‌نین قیزی اولان شفیقه قاسپیرالی، بو دؤنمده‌کی تا‌نینمیشلیغی ایله داها سونرا 1917 ایلینده قیسا عؤمورلو قیریم خالق جومهورییتی‌نین 1. قیریم قورولتایی‌نین ایلک میلّت و‌کیللریندن بیری اولدو.[۴][۵]موسکودا توپلانان توم روسیه موسلمانلاری قورولتایینا قیریم نوماینده‌لری ایچینده قاتیلمیشدیر. آذربایجان تورک جومهوریتی‌نین باش باخانلاریندان حیات یولداشی نصیب بیگ یوسوف‌بیگلی‌نین 31 مه 1920ده قورشونا دیزیلمه‌سیندن سونرا ایسه اوشاقلاری ایله بیرلیکده تورکیه‌یه داشیندی. بورادا دا ایجتماعی، مدنی فعالیتلرینی سوردوردو. یئتیملر یوردو مدیری اولدوقدا و قیریم تاتار دیاسپوراسیندا ائتکین رول آلماغا باشلادیقدان سونرا، قیریم تاتار قادینلار بیرلیگینی قوروب باشچیسی اولدو. 1975ده ایستانبولدا حیاتی سونا یئتیشدی.
خاطیره و میراثی[دَییشدیر]
2011 .نجی ایلینده ، "قیریم موهندیسلیک و پداگوژی اونیورسیته‌سی"نده درگی‌نین چیخاریلیشی‌نین 105. ایل دؤنومونه آدانمیش بیلیمسل بیر کونفرانس کئچیریلدی. مودئرن قیریم قادین درگیسی آرزی درگی‌نین واریثی ساییلدی.
بیرده باخ[دَییشدیر]
- یوند، کریم. "قاسپیرالی شفیقه". تورک دیلی و ادبیاتی آنسیکلوپدیسی. 3. ص. 289.
- دولت، نادر (1985). روسیه تورکلری‌نین میلّی موجادیله تاریخی. آنکارا. ص. 201-202.
- اورتایلی، ایلبر (1968). چارلیق روسیه‌سینده تورکچولوک حرکتلری و قاسپیرالی اسماعیل بیگ. ایستانبول.
اتک یازیلار[دَییشدیر]
- ^ Koşenko, Yuri. ""Alem-i Nisvan" Dünyadaki Türk-Müslüman Kadınların İlk Dergisidir" (Rusça). Ukrayna'da İslam. 10 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2017
- ^ Çubukçieva, Lenara. ""Alemi Nisvan" Dergisinin Sayfalarındaki Kadın Konuları / Gasylar Avaza / Echo of the Centuries" (Rusça). 7 Mayıs 2018 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2017.
- ^ Kırımlı, Hakan (1996). "GASPIRALI, İsmâil Bey". İslam Ansiklopedisi. 13. Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 392-395. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2019.
- ^ "T ürk Tarihinin ilk Milletvekilleri dört kadın: Şefika Gasprinskaya, Anife Bоdaninskaya, İlhan Tohtar, Hatice Avcı". Kırım'ın Sesi Gazetesi. 8 Mart 2019. 6 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2019.
- ^ Garchev, Petr. "Kurultay and Central Council". Center of Information and Documentation of Crimean Tatars. 1 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2019.