چاناق قالا ساواشی
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||
چاناق قالا ساواشی (تورکجه:Çanakkale Savaşı)، (اینگیلیسجه: Gallipoli Campaign) بيرينجی دونيا ساواشی اثناسيندا ۱۹۱۵-۱۹۱۶-جی ايللر آراسيندا عثمانلی دؤولتی ايله آنتانتا دؤولتلری (اینگیلس، فرانسه، آنزاکلار) آراسيندا باش وئرن دنيز و قورو دؤيوشو. ایتّیفاق دؤولتلری عثمانلی دؤولتی‌نین پايتختی ايستانبولو آلاراق بوغازلارين ايداره‌سينی اله کئچيرمک، روسیه ايله اعتيبارلی قيدا و حربی تيجارت يولو آچماق، آلمان موتّفیقلريندن بيرينی ضعیفلتمک مقصدی ايله ايلک هدف اولاراق چاناق قالا بوغازينا گيرميشلر. آنجاق هوجوملاری مووفّقيت‌سيز اولموشدور و ايکی طرفين ده چوخ آغير ايتکيلر وئرمه‌سی ايله ایتّیفاق دؤولتلری گئری چکيلميشلر. بو دؤيوش محو اولما وضعيتينده اولان بير اؤلکه‌‌نین مؤحتشم غلبه‌سی کيمی اولاراق افسانه‌لشميش، هر وطنداشين خاطيره‌سينده قالميشدير. بير ميلّتين گوجونو اورتايا چيخاراراق نه‌لر ائده بيله‌جگينی گؤسترميش بو دؤيوش تورک قورتولوش ساواشینا دا تاثير ائتميشدير. تورکيه جومهوريتی قورولدوقدان سونرا اينگيليس و فرانسه دونانمالاری‌نین گئری چکيلمگه مجبور ائديلديگی گون، يعنی ۱۸ مارت چاناق قالا شهيدلرينی آنما گونو اولاراق ائلان ائديلميشدير. موتّفیقلر اۆچون ايسه بو دؤيوش، عسگری باجاريقسيزليق و فلاکت سيموولو اولاراق ساييلميشدير. ائريک بولک طرفيندن يازيلان دؤيوش علئيه‌داری ماهنيسی " And The Bant Played Waltzing Matilda " بو دؤيوشله علاقه داردير.
باشلانغيج سببلری[دَییشدیر]
عثمانلی دؤولتی ۲۱ آوقوست ۱۹۱۴-جو ايلده آلمان ايله موقاويله ايمضالاميشدی. آنجاق بو موقاويله عثمانلی دؤولتی‌نین دؤيوش حاضيرليغی ضعیف اولدوغو اۆچون گيزلی ساخلانيليردی. بو موقاويله‌دن درحال سونرا سفربرليک باشلاميشدی. آراليق دنيزينده اينگيليس دونانماسی قارشيسيندا گئری چکيلن آلمان آغير کرئيسئرلری‌نین آدميرال سوْکوُنون رهبرليگی ايله ۱۰ آوقوست ۱۹۱۴-جو ايلده چاناق قالا بوغازینی کئچه‌رک ايستانبولا گلمه‌لری بؤيوک بير گرگينليک ياراتميشدی. آلمان دونانماسينا مخصوص بو گميلرين بوغازدان کئچمه‌سينه ايجازه وئرمک دؤيوش سببی ساييلاجاقدی. آنجاق عثمانلی دؤولتی بو گميلرين آلماندان ساتين آلينديغينی آچيقلاياراق گرگينليگی آزالتميشدير. حاقّيندا دانيشيلان گميلر ۱۶ آوقوست ۱۹۱۴-جو ايلده ياووز و ميديللی آدلارييلا عثمانلی دونانماسينا قاتيلدی. بو گميلرده‌کی آلمان دنيزچيلری، عثمانلی دونانماسينا عاييد ظابيط و عسگر فورمالاری گئيه‌رک گميلرده‌کی وظيفه‌لرينی داوام ائتديرميشلر، آدميرال Wilhelm Souchon ايسه عثمانلی دونانماسی‌نین کوماندانی اولموشدور. بئله‌جه آلمان، ياخين گله‌جکده روس ليمانلارينا قارشی ايستيفاده ائديلمک اۆچون ايکي بؤيوک سيلاحينی آراليق دنيزيندن کئچيره‌رک قارا دنيزين ياخينینا آتميش اولدو. آدميرال سوکون تابئعليگينده اولان، ياووز و ميديللی‌نین ده ايچينده اولدوغو عثمانلی دونانماسی‌نین ۲۷ اوکتيابر ۱۹۱۴-جی ايلده قارا دنيز ساحيللرينده‌کی روس ليمانلارينی بومبالامالاری سببيندن روسیه ايمپئراتورلوغو و بيرلشميش کرالليق، عثمانلی دؤولتينه ساواش ائلان ائتدی.
چاناق قالا‌نین ايقتيصادی و استراتژی اؤنمی[دَییشدیر]
اوروپا جبهه‌لرینده‌کی حادیثه‌لر، اینگیلیس و فرانسه‌نی موتّفیقلری روسیه‌نی دستکله‌مک مجبوريتينده گتيرميشدير. اونسوز دا روسیه، آلمان اوزرينده کيفايت قدر گوجلو بير تضييق ائده بيلميردی. محدود صنايع توتومو سببيندن اينگيليس و فرانسه دستگينه ائحتياج دويولوردو. فرانسه و اینگیلیسین بو دستگی تأمين ائتمه‌سی اۆچون اولا بيله‌جک دؤرد يول وار ايدی. شيمال نقليات خطلريندن ايکيسی کئچينيلمز ايدی. شيمال دنيزی، ايلين چوخ بؤيوک حيصه‌سينده دونموش اولدوغوندان دنيز نقلياتينا ايمکان وئرميردی، بالتيک دنيزی ايسه آلمان دونانماسی‌نین نظارتينده ايدی. اورتا نقليات يولو اولان اوروپا قورو يولو دا آلمانلارين نظارتی آلتيندا ايدی. دؤردونجو يول ايسه عثمانلی دؤولتی‌نین نظارتينده اولان چاناق قالا و ايستانبول بوغازلاريندان کئچن دنيز يولو ايدی. اوروپاليلار ضعیف حساب ائتديکلری عثمانلی دؤولتينی بوغازلاردان بير هوجوملا قوواجاقلارينی دوشونوردولر. بو زامان روسیه‌نین دستکله‌نيلمه‌سی مومکون اولاجاقدی، هم ده عثمانلی دؤولتی‌نین مغلوبيتی ايله آلمان بير موتّفیقينی ايتيرميش اولاجاقدی. غلبه چالاجاقلاری تقديرده عثمانلی‌نین ايداره‌سينده اولان سووئيش کانالی، اینگیلیس‌‌نین اوزاق شرق نقليات يولونو تامين ائتميش اولاجاقدی. روسیه ايله قارادنيز اوزريندن دنيز نقلياتی‌نین آچيلماسی خوصوصيله اهميتلی ايدی. بوغازلارين اله کئچيريلمه‌سی اينگيليس و فرانسه فيرمالاری اۆچون بؤيوک قازانجلار گتيره‌جکدی.
ساواشين باشلانغيجی[دَییشدیر]
۱۹ فئورالدا ۱۹۱۵-جی ايلده، گوجلو فرانسه قووّه‌لری ايله اينگيليس ائليزابئت دؤيوش گميسي عثمانلی ساحیل قووّه‌لرينی بومبالاياراق ايلک چاناق قالا هوجومونو باشلاميش اولدولار. آدميرال John de Robeck تابئعليگينده اولان ان آزی ۱۶ دؤيوش گميسيندن عيبارت نهنگ دونانما چاناق قالانی کئچمگه قالخميشدير. آنجاق نوصرت مينا گميسی آدلی عثمانلی مينا گميسیی‌نین بوغازين آسيا طرفينه يئرلشديرديگی دنيز مينالاری طرفيندن بؤيوک زيان آلديلار. بعضي باليقچيلار، اينگيليسلر طرفيندن مينا توپلاما ايشينه جلب ائديلسه‌لر ده، عثمانلی اوردوسونون آچديغی توپ آتشيندن قورخاراق قاچميشديلار. يئرينده قالميش بو مينالار اينگيليس و فرانسه‌لرين اوچ دؤيوش گميسينی باتيرميشدير. داها بير-نئچه اينگيليس و فرانسه دؤيوش گميلرينه بؤيوک زيان دَيميشدير. اينگيليس دونانماسی‌نین مغلوب اولماسی عثمانلی عسگرلرينه اينانيلماز بير معنوی قووّت وئرميشدير. بو آغير ايتکيلر ایتّیفاق دؤولتلرين، چاناق قالانی دنيز يولويلا کئچه بيلمه‌يه‌جکلرينی عيان ائتدی. ایتّیفاق دؤولتلری قورو عملياتلارينا باشلاياراق ساحیلی توپلاردان تميزله‌مک ايسته‌ديلر. ایتّیفاق دؤولتلری ياريم‌آدايا چيخاراق عثمانلی دؤولتينی قورودان مغلوب ائتمگی پلانلاشديرميشديلار. هوجوم ايکي جبهه‌دن، سدولبحیر(Seddülbahir) جبهه‌سيندن و آری‌بورنو جبهه‌سيندن ائديلميشدير.
ساواش اثناسيندا[دَییشدیر]
سدولبحیر(Seddülbahir) جبهه‌سينده‌کي اينگيليس و فرانسه بيرليکلري‌نین ايلک هدفي کیرته کندي و شيمالينداکي آلچي‌تپه اولموشدور. اوچ دفعه هوجوم ائديلمه‌سينه باخماياراق مووفّقيت‌سيزليگه اوغرايان جبهه کومانديرلري، اينگيليس کوماندير وینیستون چیرچیل و فرانسه کوماندير Henri Gouraud، بوتون جبهه خطينده دئييل ده، داها محدود بير خطدن هوجوملاري لازيملي گؤرموشلر. پلا‌نین ايلک عملياتي، جبهه‌‌نین ان ساغ (شرق) بؤلگه‌سي اولان کره‌ویزدره‌ده تطبيق ائديلدي. 18 اييوندا باشلايان توپ آتيشي اوچ گون داوام ائتديريلميشدير. 21 اييوندا فرانسه‌لیلر، تپه‌ني اله کئچرمگي باجارميشدير. بير سونرا زيغين‌دره هوجوم باشلادي. 30 اييون 1915-جي ايلين سحرينه‌دک بير نئچه دفعه الدن-اله کئچن زيغين‌دره، سوندا اينگيليسلرده قالميشدير. پولکوونيک حسن بصري‌نین ديويزيياسي‌نین زيغين کورگينه و پولکوونيک -Nicolai-نین تابئعچيليگينده اولان ديويزييا‌نین زيغين‌دره‌‌نین شرق ياماجلارينا تکرار هوجوملاري ايسه نتيجه‌سيز اولدو. هر ايکي قاناددان ائديلن هوجوملارين آرديندان بو دفعه جبهه‌‌نین مرکز حيصه‌سيندن هوجوما کئچيلميشدير. اوچ ساعات داوام ائدن و 60.000 مين توپ گولله‌سي‌نین ايستيفاده ائديلديگي حاضيرليق آتشي آرديندان 12 اييول 1915-جي ايلين سحري باشلايان هوجوم ايکي گون داوام ائتميشدير. حاضيرليق آتشيندن سونرا هوجوما باشلايان اينگيليسلر، هئچ بير دؤيوشچونون ساغ قالماديغي ايلک خط سيپرلريني آلسالار دا، ايکينجي خط سيپرلرينده آغير ايتکي‌يه اوغراياراق گئري چکيلميشديلر. گون‌اورتادان سونرا ائحتياطداکي اينگيليس بريقاداسي‌نین گيريشديگي هوجومدا اينگيليسلر، اۆچونجو خط سيپرلرينه گيرسه ده عثمانليلارين هوجوملارييلا يئنيدن کؤهنه مؤوقئعينه چکيلميشديرلر. نؤوبتي هوجوم، 6 آوقوستدا کیرته کندي ايستيقامتينده باشلاميشدير. اينگيليسلر، ايلک خط سيپرلرينه داخيل اولموش، آنجاق قارشي هوجوملا گئري آتيلميشلار. هوجومون ايکينجي گونو اينگيليس هوجوملاري، کیرته کندي‌نین جنوب غربينده‌کي بير باغ ساحه‌سي‌نین بير حيصه‌سيني توتا بيلميشديلر. اينگيليس هوجومونون مووفّقيت‌سيز اولماسي سببيندن گئنئرال Sır Ian Hamilton، سدولبحیر(Seddülbahir) جبهه‌سينده هئچ بير دؤيوشون کئچيريلمه‌مه‌سي امريني وئرميشدير.
آري‌بورنو جبهه‌سينده 25 آپرئل 1915-جي ايلين سحري هوجوما کئچن آنزاک کول‌اوردوسو قووّه‌لري ايسه، پولکوونيک مصطفی کمالين 10 آوقوست سحري باشلاتديغي هوجوم ايله گئري چکيلمک مجبوريتينده قالميشديلار. گئلي‌بولو ياريم‌آداسيندا بير نتيجه الده ائده بيلمک اۆچون اينگيليس گئنئرالي Sır Ian Hamilton ، شيمالدا اۆچونجو بير جبهه(آنافارتالار جبهه سي) آچماق قرارينا گلميشدي. 6 آوقوست 1915-جي ايل تاريخينده سوولا قويونا قوشون چيخاريلدي. 5-6 آوقوست گئجه‌سي باشلايان هوجوم گون بويو داوام ائتميشدير. عثمانليلار مؤوقئعلريني قوروماغي باجارميشدير. ميصيرده اولان 5.000 مينليک بير ديويزييا دا جبهه‌يه گتيريلدي. ايچريدن و چؤلدن مؤحکملنديريلن آنافارتالار جبهه‌سينده‌کي قووّه‌لرله بيرليکده عومومي بير هوجوم پلانلاشديريلدي. ايکينجي عومومي هوجومويلا عئيني گونده، 21 آوقوستدا آنزاک بيرليکلري‌نین بومبا تپه هوجومو نتيجه‌سيز و چاناق قالا دؤيوشونون سون ساواشی اولموشدور. بومبا تپه‌ده‌ک يقارشيدورمالار ايسه 29 آوقوست تاريخينه قدر داوام ائتسه‌ده تپه، عثمانليلارين الينده قالميشدير.
عثمانلي قووّه‌لري‌نین موقاويمتي قارشيسيندا جبهه‌لر باغلانميشدير. بولقاريستان 14 اوکتيابر 1915-جي ايل تاريخينده ایتّیفاق دؤولتلرينه قاتيلميشدير. آلمان ايله عثمانلي آراسيندا بالکانلار اوزريندن دميريولو خطي ايسه 29 اوکتيابردان ايشله‌مگه باشلاميشدير. بو تاريخدن اوچ گون سونرا گئنئرال Sır Ian Hamilton وظيفه‌دن آليناراق يئرينه گئنئرال Charles Monro تعيين ائديلميشدير. 16 نويابردا موتّفیقلرين سئلانيک جبهه سي ده گئنئرال Charles Monro باغلانميشدير. گئنئرال William Birdwood ، گئنئرال Charles Monro باغلي اولماق اوزره چاناق قالا موتّفیق قووّه‌لري کومانديرليگينه تعيين ائديلدي. 7 دئکابر 1915-جي ايل تاريخينده آري بورنو و آنافارتالار جبهه‌لرينده‌کي موتّفیق قووّتلر چيخاريلاراق سئلانيک جبهه‌سينه آپاريلميشدير، سدولبحیر(Seddülbahir) جبهه‌سينده‌کي قووّه‌لر ايسه يئرلرينده قالميشلار. بو جبهه‌ده‌کي قووّه‌لرين آزاد ائديلمه‌سينه ايسه 27 دئکابر 1915-جي ايل تاريخينده قرار وئريلميشدير. آزاد ائتمه عملياتلاري 9 يانوار 1916-جي ايلده تاماملانميشدير. بئله‌جه گئلي‌بولو ساواشلاري عثمانلي قووّه‌لري‌نین ظفرييله نتيجه‌لنميشدير.
مصطفی کمال بو دؤيوشده جونک‌باييري آنافارتالار و آري‌بورنوندا حربي وظيفه‌لر يئرينه يئتيرميشدير. دؤيوشلرين ايلک گونو جونک‌باييرينداکي موداخيله‌سي و دؤيوشون سون مرحله‌لرينده اوزرينه گؤتوردوگو وظيفه‌لر، مصطفی کمالين عسگري قابيليتلريني اورتايا چيخارميش، "آنافارتالار قهرماني" اولاراق تا‌نینماسيني تأمين ائتميشدير. بو وضعيت داها سونرالاري م .مصطفی کمالين ميلّي ليدئرليگيني اورتايا چيخارميشدير
گؤرونتولر[دَییشدیر]
.jpg)
.jpg)
.jpg){kind=small}
.jpg)
.jpg)
.jpg){kind=small}
قایناق‌لار[دَییشدیر]
- ^ Travers 2001, p. 13.
- ^ Rance 2017, pp. 16–17, 54–56.
- ^ Jung 2003, pp. 42–43.
- ^ Kurtuluş Savaşı Komutanları.
- ^ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ Aspinall-Oglander 1929, p. 395.
- ^ Rance 2017, pp. 16–17, 44–47, 55–56.
- ^ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ Erickson 2001a, p. 94.
- ^ ۸٫۰ ۸٫۱ Erickson 2001a, pp. 94–95.
- ^ Erickson 2015, p. 178.
- ^ Rance 2017, pp. 16–17.
- ^ Erickson 2001a, p. 327.
اینگیلیسجه ویکی‌پدیاسی‌نین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Gallipoli Campaign»، مقاله‌سیندن گؤتورولوبدور.( ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۸ تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).
 | بو ساواش ایله باغلی مقاله، بیر قارالاما مقاله دیر. بونو گئنیشلندیرمکله ویکی‌پدیایا کؤمک ائده بیلرسینیز. |
| میلّی کیتابخانالار | |
|---|---|
| باشقا | |
