چاناق قالا ساواشی

Gallipoli Campaign
	the Middle Eastern theatre of the بیرینجی دونیا ساواشی نین بیر بخشی
	; A collection of photographs from the campaign. From top and left to right: Ottoman commanders including مصطفی کمال آتاتورک (fourth from left); Allied warships; the view down to Anzac Cove; Ottoman soldiers in a trench; and Allied positions.
تاریخ	17 February 1915 – 9 January 1916; (10 months, 3 weeks and 2 days)
یئر	Gallipoli Peninsula, Sanjak of Gelibolu, Adrianople Vilayet, عثمانلی ایمپیراتورلوغو
نتیجه	Ottoman victory
طرفلر
بریتانیا ایمپیراتورلوغو اوسترالیا; هیندوستان; شابلون:Country data Newfoundland; New Zealand; بؤیوک بریتانیا; France; Supported by:; روسیه ایمپیراتورلوغو	عوثمانلی ایمپیراتورلوغو; Supported by:; آلمان ایمپیراتورلوغو; اوتریش-ماجاریستان
باشچیلار
Ian Hamilton; Herbert Kitchener; John de Robeck; William Birdwood; وینستون چرچیل; Henri Gouraud; Maurice Bailloud;	Otto von Sanders; انور پاشا; Mehmed Esad Pasha; Cevat Pasha; Mustafa Kemal Bey; Wehib Pasha; Erich Weber; Fevzi Pasha; Yakub Shevki Pasha; Kâzım Pasha;
بخش‌های درگیر
Mediterranean Expeditionary Force; Egyptian Labour Corps; Maltese Labour Corps ; Oriental Expeditionary Corps	5th Army; Military Mission
گۆجلر
5 divisions (initial); 15 divisions (final); Total: 489,000 345,000 British (including Indians, Irish and Newfoundlanders); 79,000 French; حدود 50,000 Australians; حدود 15,000 New Zealanders; Supported by; حدود 2,000 civilian labourers	6 divisions (initial); 16 divisions (final); Total: 315,500 c.700 Germans;
تلفات
British Empire:; 160,790 battle casualties; 3,778+ died of disease; 90,000 evacuated sick; French Third Republic:; 27,169 battle casualties; deaths from disease: unknown; 20,000 evacuated sick Total: 302,000 casualties	Ottoman Empire:; 56,643 killed; 97,007 wounded or injured; 11,178 missing or PoW; 64,440 evacuated sick; 21,000 died of disease Total: 250,000 casualties

شابلون:Campaignbox Gallipoli شابلون:WWITheatre

چاناق قالا ساواشی (تورکجه:Çanakkale Savaşı)، (اینگیلیسجه: Gallipoli Campaign) بيرينجي دونيا ساواشی اثناسيندا 1915-1916-جي ايللر آراسيندا عثمانلي دؤولتي ايله آنتانتا دؤولتلري (اینگیلس، فرانسه، آنزاکلار) آراسيندا باش وئرن دنيز و قورو دؤيوشو. ایتّیفاق دؤولتلري عثمانلي دؤولتي‌نین پايتاختي ايستانبولو آلاراق بوغازلارين ايداره‌سيني اله کئچيرمک، روسیه ايله اعتيبارلي قيدا و حربي تيجارت يولو آچماق، آلمان موتّفیقلريندن بيريني ضعبفلتمک مقصدي ايله ايلک هدف اولاراق چاناق قالا بوغازينا گيرميشلر. آنجاق هوجوملاري مووفّقيت‌سيز اولموشدور و ايکي طرفين ده چوخ آغير ايتکيلر وئرمه‌سي ايله ایتّیفاق دؤولتلري گئري چکيلميشلر. بو دؤيوش محو اولما وضعيتينده اولان بير اؤلکه‌‌نین مؤحتشم غلبه‌سي کيمي اولاراق افسانه‌لشميش، هر وطنداشين خاطيره‌سينده قالميشدير. بير ميلّتين گوجونو اورتايا چيخاراراق نه‌لر ائده بيله‌جگيني گؤسترميش بو دؤيوش تورک قورتولوش ساواشينا دا تاثير ائتميشدير. تورکيه جومهوريتي قورولدوقدان سونرا اينگيليس و فرانسه‌ دونانمالاري‌نین گئري چکيلمگه مجبور ائديلديگي گون، يعني 18 مارت چاناق قالا شهيدلريني آنما گونو اولاراق ائلان ائديلميشدير. موتّفیقلر اۆچون ايسه بو دؤيوش، عسگري باجاريقسيزليق و فلاکت سيموولو اولاراق ساييلميشدير. ائريک بولک طرفيندن يازيلان دؤيوش علئيه‌داري ماهنيسي " And The Bant Played Waltzing Matilda " بو دؤيوشله علاقه داردير.

باشلانغيج سببلري[دَییشدیر]

عثمانلي دؤولتي 21 آوقوست 1914-جو ايلده آلمان ايله موقاويله ايمضالاميشدي. آنجاق بو موقاويله عثمانلي دؤولتي‌نین دؤيوش حاضيرليغي ضعیف اولدوغو اۆچون گيزلي ساخلانيليردي. بو موقاويله‌دن درحال سونرا سفربرليک باشلاميشدي. آراليق دنيزينده اينگيليس دونانماسي قارشيسيندا گئري چکيلن آلمان آغير کرئيسئرلري‌نین آدميرال سوْکوُنون رهبرليگي ايله 10 آوقوست 1914-جو ايلده چاناق قالا بوغازيني کئچه‌رک ايستانبولا گلمه‌لري بؤيوک بير گرگينليک ياراتميشدي. آلمان دونانماسينا مخصوص بو گميلرين بوغازدان کئچمه‌سينه ايجازه وئرمک دؤيوش سببي ساييلاجاقدي. آنجاق عثمانلي دؤولتي بو گميلرين آلماندان ساتين آلينديغيني آچيقلاياراق گرگينليگي آزالتميشدير. حاقّيندا دانيشيلان گميلر 16 آوقوست 1914-جو ايلده ياووز و ميديللي آدلارييلا عثمانلي دونانماسينا قاتيلدي. بو گميلرده‌کي آلمان دنيزچيلري، عثمانلي دونانماسينا عاييد ظابيط و عسگر فورمالاري گئيه‌رک گميلرده‌کي وظيفه‌لريني داوام ائتديرميشلر، آدميرال Wilhelm Souchon ايسه عثمانلي دونانماسي‌نین کومانداني اولموشدور. بئله‌جه آلمان، ياخين گله‌جکده روس ليمانلارينا قارشي ايستيفاده ائديلمک اۆچون ايکي بؤيوک سيلاحيني آراليق دنيزيندن کئچيره‌رک قارا دنيزين ياخينینا آتميش اولدو. آدميرال سوکون تابئعليگينده اولان، ياووز و ميديللي‌نین ده ايچينده اولدوغو عثمانلي دونانماسي‌نین 27 اوکتيابر 1914-جي ايلده قارا دنيز ساحيللرينده‌کي روس ليمانلاريني بومبالامالاري سببيندن روسیه ايمپئراتورلوغو و بيرلشميش کرالليق، عثمانلي دؤولتينه ساواش ائلان ائتدي.

چاناق قالا‌نین ايقتيصادي و استراتئژي اؤنمي[دَییشدیر]

آوروپا جبهه‌لرینده‌کی حادیثه‌لر، اینگیلیس و فرانسه‌ني موتّفیقلري روسیه‌ني دستکله‌مک مجبوريتينده گتيرميشدير. اونسوز دا روسیه، آلمان اوزرينده کيفايت قدر گوجلو بير تضييق ائده بيلميردي. محدود صنايع توتومو سببيندن اينگيليس و فرانسه دستگينه ائحتياج دويولوردو. فرانسه و اینگیلیسین بو دستگي تأمين ائتمه‌سي اۆچون اولا بيله‌جک دؤرد يول وار ايدي. شيمال نقليات خطلريندن ايکيسي کئچينيلمز ايدي. شيمال دنيزي، ايلين چوخ بؤيوک حيصه‌سينده دونموش اولدوغوندان دنيز نقلياتينا ايمکان وئرميردي، بالتيک دنيزي ايسه آلمان دونانماسي‌نین نظارتينده ايدي. اورتا نقليات يولو اولان آوروپا قورو يولو دا آلمانلارين نظارتي آلتيندا ايدي. دؤردونجو يول ايسه عثمانلي دؤولتي‌نین نظارتينده اولان چاناق قالا و ايستانبول بوغازلاريندان کئچن دنيز يولو ايدي. آوروپاليلار ضعیف حساب ائتديکلري عثمانلي دؤولتيني بوغازلاردان بير هوجوملا قوواجاقلاريني دوشونوردولر. بو زامان روسیه‌نین دستکله‌نيلمه‌سي مومکون اولاجاقدي، هم ده عثمانلي دؤولتي‌نین مغلوبيتي ايله آلمان بير موتّفیقيني ايتيرميش اولاجاقدي. غلبه چالاجاقلاري تقديرده عثمانلي‌نین ايداره‌سينده اولان سووئيش کانالي، اینگیلیس‌‌نین اوزاق شرق نقليات يولونو تامين ائتميش اولاجاقدي. روسیه ايله قارادنيز اوزريندن دنيز نقلياتي‌نین آچيلماسي خوصوصيله اهميتلي ايدي. بوغازلارين اله کئچيريلمه‌سي اينگيليس و فرانسه فيرمالاري اۆچون بؤيوک قازانجلار گتيره‌جکدي.

ساواشين باشلانغيجي[دَییشدیر]

19 فئورالدا 1915-جي ايلده، گوجلو فرانسه قووّه‌لري ايله اينگيليس ائليزابئت دؤيوش گميسي عثمانلي ساحیل قووّه‌لريني بومبالاياراق ايلک چاناق قالا هوجومونو باشلاميش اولدولار.آدميرال John de Robeck تابئعليگينده اولان ان آزي 16 دؤيوش گميسيندن عيبارت نهنگ دونانما چاناق قالاني کئچمگه قالخميشدير. آنجاق نوصرت مينا گميسي آدلي عثمانلي مينا گميسي‌نین بوغازين آسيا طرفينه يئرلشديرديگي دنيز مينالاري طرفيندن بؤيوک زيان آلديلار. بعضي باليقچيلار، اينگيليسلر طرفيندن مينا توپلاما ايشينه جلب ائديلسه‌لر ده، عثمانلي اوردوسونون آچديغي توپ آتشيندن قورخاراق قاچميشديلار. يئرينده قالميش بو مينالار اينگيليس و فرانسه‌لرين اوچ دؤيوش گميسيني باتيرميشدير. داها بير-نئچه اينگيليس و فرانسه دؤيوش گميلرينه بؤيوک زيان دَيميشدير. اينگيليس دونانماسي‌نین مغلوب اولماسي عثمانلي عسگرلرينه اينانيلماز بير معنوي قووّت وئرميشدير.بو آغير ايتکيلر ایتّیفاق دؤولتلرين، چاناق قالاني دنيز يولويلا کئچه بيلمه‌يه‌جکلريني عيان ائتدي. ایتّیفاق دؤولتلري قورو عملياتلارينا باشلاياراق ساحیلي توپلاردان تميزله‌مک ايسته‌ديلر. ایتّیفاق دؤولتلري ياريم‌آدايا چيخاراق عثمانلي دؤولتيني قورودان مغلوب ائتمگي پلانلاشديرميشديلار. هوجوم ايکي جبهه‌دن، سدولبحیر(Seddülbahir) جبهه‌سيندن و آري‌بورنو جبهه‌سيندن ائديلميشدير.

ساواش اثناسيندا[دَییشدیر]

سدولبحیر(Seddülbahir) جبهه‌سينده‌کي اينگيليس و فرانسه بيرليکلري‌نین ايلک هدفي کیرته کندي و شيمالينداکي آلچي‌تپه اولموشدور. اوچ دفعه هوجوم ائديلمه‌سينه باخماياراق مووفّقيت‌سيزليگه اوغرايان جبهه‌ کومانديرلري، اينگيليس کوماندير وینیستون چیرچیل و فرانسه کوماندير Henri Gouraud، بوتون جبهه خطينده دئييل ده، داها محدود بير خطدن هوجوملاري لازيملي گؤرموشلر. پلا‌نین ايلک عملياتي، جبهه‌‌نین ان ساغ (شرق) بؤلگه‌سي اولان کره‌ویزدره‌ده تطبيق ائديلدي. 18 اييوندا باشلايان توپ آتيشي اوچ گون داوام ائتديريلميشدير. 21 اييوندا فرانسه‌لیلر، تپه‌ني اله کئچرمگي باجارميشدير. بير سونرا زيغين‌دره هوجوم باشلادي. 30 اييون 1915-جي ايلين سحرينه‌دک بير نئچه دفعه الدن-اله کئچن زيغين‌دره، سوندا اينگيليسلرده قالميشدير. پولکوونيک حسن بصري‌نین ديويزيياسي‌نین زيغين کورگينه و پولکوونيک -Nicolai‌-نین تابئعچيليگينده اولان ديويزييا‌نین زيغين‌دره‌‌نین شرق ياماجلارينا تکرار هوجوملاري ايسه نتيجه‌سيز اولدو. هر ايکي قاناددان ائديلن هوجوملارين آرديندان بو دفعه جبهه‌‌نین مرکز حيصه‌سيندن هوجوما کئچيلميشدير. اوچ ساعات داوام ائدن و 60.000 مين توپ گولله‌سي‌نین ايستيفاده ائديلديگي حاضيرليق آتشي آرديندان 12 اييول 1915-جي ايلين سحري باشلايان هوجوم ايکي گون داوام ائتميشدير. حاضيرليق آتشيندن سونرا هوجوما باشلايان اينگيليسلر، هئچ بير دؤيوشچونون ساغ قالماديغي ايلک خط سيپرلريني آلسالار دا، ايکينجي خط سيپرلرينده آغير ايتکي‌يه اوغراياراق گئري چکيلميشديلر. گون‌اورتادان سونرا ائحتياطداکي اينگيليس بريقاداسي‌نین گيريشديگي هوجومدا اينگيليسلر، اۆچونجو خط سيپرلرينه گيرسه ده عثمانليلارين هوجوملارييلا يئنيدن کؤهنه مؤوقئعينه چکيلميشديرلر. نؤوبتي هوجوم، 6 آوقوستدا کیرته کندي ايستيقامتينده باشلاميشدير. اينگيليسلر، ايلک خط سيپرلرينه داخيل اولموش، آنجاق قارشي هوجوملا گئري آتيلميشلار. هوجومون ايکينجي گونو اينگيليس هوجوملاري، کیرته کندي‌نین جنوب غربينده‌کي بير باغ ساحه‌سي‌نین بير حيصه‌سيني توتا بيلميشديلر. اينگيليس هوجومونون مووفّقيت‌سيز اولماسي سببيندن گئنئرال Sır Ian Hamilton، سدولبحیر(Seddülbahir) جبهه‌سينده هئچ بير دؤيوشون کئچيريلمه‌مه‌سي امريني وئرميشدير.

آري‌بورنو جبهه‌سينده 25 آپرئل 1915-جي ايلين سحري هوجوما کئچن آنزاک کول‌اوردوسو قووّه‌لري ايسه، پولکوونيک مصطفی کمالين 10 آوقوست سحري باشلاتديغي هوجوم ايله گئري چکيلمک مجبوريتينده قالميشديلار. گئلي‌بولو ياريم‌آداسيندا بير نتيجه الده ائده بيلمک اۆچون اينگيليس گئنئرالي Sır Ian Hamilton ، شيمالدا اۆچونجو بير جبهه(آنافارتالار جبهه سي) آچماق قرارينا گلميشدي. 6 آوقوست 1915-جي ايل تاريخينده سوولا قويونا قوشون چيخاريلدي. 5-6 آوقوست گئجه‌سي باشلايان هوجوم گون بويو داوام ائتميشدير. عثمانليلار مؤوقئعلريني قوروماغي باجارميشدير. ميصيرده اولان 5.000 مينليک بير ديويزييا دا جبهه‌يه گتيريلدي. ايچريدن و چؤلدن مؤحکملنديريلن آنافارتالار جبهه‌سينده‌کي قووّه‌لرله بيرليکده عومومي بير هوجوم پلانلاشديريلدي. ايکينجي عومومي هوجومويلا عئيني گونده، 21 آوقوستدا آنزاک بيرليکلري‌نین بومبا تپه هوجومو نتيجه‌سيز و چاناق قالا دؤيوشونون سون ساواشی اولموشدور. بومبا تپه‌ده‌ک يقارشيدورمالار ايسه 29 آوقوست تاريخينه قدر داوام ائتسه‌ده تپه، عثمانليلارين الينده قالميشدير.

عثمانلي قووّه‌لري‌نین موقاويمتي قارشيسيندا جبهه‌لر باغلانميشدير. بولقاريستان 14 اوکتيابر 1915-جي ايل تاريخينده ایتّیفاق دؤولتلرينه قاتيلميشدير. آلمان ايله عثمانلي آراسيندا بالکانلار اوزريندن دميريولو خطي ايسه 29 اوکتيابردان ايشله‌مگه باشلاميشدير. بو تاريخدن اوچ گون سونرا گئنئرال Sır Ian Hamilton وظيفه‌دن آليناراق يئرينه گئنئرال Charles Monro تعيين ائديلميشدير. 16 نويابردا موتّفیقلرين سئلانيک جبهه سي ده گئنئرال Charles Monro باغلانميشدير. گئنئرال William Birdwood ، گئنئرال Charles Monro باغلي اولماق اوزره چاناق قالا موتّفیق قووّه‌لري کومانديرليگينه تعيين ائديلدي. 7 دئکابر 1915-جي ايل تاريخينده آري بورنو و آنافارتالار جبهه‌لرينده‌کي موتّفیق قووّتلر چيخاريلاراق سئلانيک جبهه‌سينه آپاريلميشدير، سدولبحیر(Seddülbahir) جبهه‌سينده‌کي قووّه‌لر ايسه يئرلرينده قالميشلار. بو جبهه‌ده‌کي قووّه‌لرين آزاد ائديلمه‌سينه ايسه 27 دئکابر 1915-جي ايل تاريخينده قرار وئريلميشدير. آزاد ائتمه عملياتلاري 9 يانوار 1916-جي ايلده تاماملانميشدير. بئله‌جه گئلي‌بولو ساواشلاري عثمانلي قووّه‌لري‌نین ظفرييله نتيجه‌لنميشدير.

مصطفی کمال بو دؤيوشده جونک‌باييري آنافارتالار و آري‌بورنوندا حربي وظيفه‌لر يئرينه يئتيرميشدير. دؤيوشلرين ايلک گونو جونک‌باييرينداکي موداخيله‌سي و دؤيوشون سون مرحله‌لرينده اوزرينه گؤتوردوگو وظيفه‌لر، مصطفی کمالين عسگري قابيليتلريني اورتايا چيخارميش، "آنافارتالار قهرماني" اولاراق تا‌نینماسيني تأمين ائتميشدير. بو وضعيت داها سونرالاري م .مصطفی کمالين ميلّي ليدئرليگيني اورتايا چيخارميشدير